به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد،درباره تصویر شکاف در مناره ضلع غربی ایوان مقصوره در مسجد گوهرشاد، روایت‌ها و شایعه‌های گوناگونی رواج دارد که مهم‌ترین آن‌ها، آسیب‌دیدگی بر اثر حمله روس‌ها به حرم مطهر در نوروز سال ۱۲۹۱ خورشیدی است. می‌گویند زمانی که حرم مطهر به توپ بسته شد، چند گلوله هم به این مناره برخورد کرد و باعث تَرَک برداشتن و آسیب دیدن آن شد.
این ادعا آن‌قدر شهرت دارد که برخی خبرگزاری‌ها در فضای مجازی، عکس آن را کنار تصویر گنبد حرم رضوی، پس از به توپ بسته شدن توسط روس‌ها می‌گذارند و درباره این اتفاق، داستان‌های دور و درازی نقل می‌کنند. اما واقعیت تاریخی چنین نیست و این عکس، مربوط به ماجرای دیگری می‌شود که در ادامه می‌خوانید.
یک حقیقت ظریف تاریخی
بگذارید همین ابتدا علت ایجاد چنین وضعیتی در مناره مسجد گوهرشاد را بگویم تا خیالتان راحت شود؛ مناره ضلع غربی ایوان مقصوره، اواخر دهه ۱۳۱۰ خورشیدی بر اثر وقوع زلزله‌ای در شهر مشهد به این روز افتاد. یعنی شکافی که روی تاج مناره می‌بینید، مربوط به زلزله است نه واقعه به توپ بستن حرم رضوی. البته نه فقط مناره‌های مسجد گوهرشاد، بلکه دیگر بخش‌های حرم مطهر هم، طی تاریخ طولانی خود، شاهد تخریب‌های متعددی بر اثر زلزله بوده‌اند، اما به دلیل استحکام فوق‌العاده بنا، هیچ‌گاه به طور اساسی تخریب نشده و فقط به مرمت نیاز پیدا کردند.
شهر مشهد و استان خراسان یکی از مناطق زلزله‌خیز ایران است و در تاریخ آن، به موارد متعددی از این رویداد طبیعی برمی‌خوریم. البته تا پیش از روی کار آمدن صفویه و تلاش مورخان این عصر برای ثبت جزئیات وقایع تاریخی شهر مشهد، آمار و اطلاع دقیقی درباره حجم و تعداد زلزله‌ها در این شهر نداریم. اما از حدود سال ۹۷۰ خورشیدی به این سو، تقریباً می‌دانیم شهر مشهد و حرم رضوی در چه زمان‌هایی دچار این اتفاق شده است.
مشهورترین زلزله‌ای که در تاریخ مشهد به وقوع پیوسته، مربوط به ۹ مرداد سال ۱۰۵۲ است؛ دوران سلطنت شاه سلیمان صفوی.
۴هزار کشته
این زلزله یکی از خوفناک‌ترین زلزله‌های تاریخ خراسان بوده، آن‌قدر که مورخان عصر صفویه، آمار کشته‌های آن را ۴ هزار نفر ذکر کرده‌اند. براساس این گزارش‌ها، حدود دو سوم شهر مشهد بر اثر زلزله ویران شد و آسیب‌های گسترده‌ای به اماکن متبرکه رسید؛ هر چند هیچ سقفی در آن فرو نریخت و افرادی که در آن حضور داشتند، آسیبی ندیدند. با این حال، بر اثر این زلزله، بخش‌هایی از گنبدطلا، گنبد مسجد گوهرشاد، سقف مدارس پریزاد و دودر و همچنین مدرسه بالاسر که امروز اثری از آن برجا نیست، آسیب دید و طی چند سال بعد، با فعالیت‌های عمرانی گسترده ترمیم شد. زلزله‌های شدید، در سال‌ها و قرن‌های بعد، باز هم تکرار شد و در دوره افشاریه، زندیه و قاجاریه نیز، زلزله‌های شدید در مشهد داشته‌ایم، اما هیچ‌کدام خرابی زلزله سال ۹۷۰ خورشیدی را در پی نداشته است.
ماجرای مناره مسجد گوهرشاد
اما بالاخره بنا‌های حرم رضوی هم، مانند هر بنا و ساختمان دیگر، نیازمند نگهداری، مراقبت و ترمیم هستند. زلزله‌ای که سبب بروز این شکاف در مناره مسجد گوهرشاد بود، به نسبت زلزله‌های دیگر، از شدت زیادی برخوردار نبود و انتظار نمی‌رفت موجب تخریب یا آسیب زدن به بنا‌های اماکن متبرکه شود، اما گویا قدمت چند صد ساله بنای مسجد گوهرشاد و آسیب‌دیدگی‌های نهان بر اثر زلزله و فرسایش بر اثر بارش‌های متمادی و برودت یا گرمای بیش از حد، سبب سست شدن دیوار بنا شده بود به همین دلیل، با وقوع زلزله اواخر دهه ۱۳۱۰، چنین شکافی روی مناره مسجد گوهرشاد به وجود آمد.
ترمیم مناره
جالب است بدانید فرایند ترمیم این آسیب‌دیدگی، برخلاف موارد مشابه، خیلی طول کشید؛ یعنی تا آبان سال ۱۳۲۹، چیزی بیش از ۱۰ سال، وضعیت مناره مسجد گوهرشاد به همین شکلی بود که می‌بینید. اینکه چرا مناره با وجود وضعیت بسیار نامناسبش، ترمیم نشد، می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. برخی معتقدند، چون در آن زمان تولیت مسجد گوهرشاد با آستان‌قدس رضوی فرق داشت و شاید حجم درآمد موقوفه‌ها، قادر نبود هزینه سنگین ترمیم را تأمین کند، تعمیر مناره به تعویق افتاد.
بیشتر بخوانید
این ادعا، البته خیلی هم نمی‌تواند درست باشد؛ چون حجم موقوفه‌های مسجد اصلاً کم نیست، به‌علاوه در وقف‌نامه، این موارد پیش‌بینی شده است.
به همین دلیل، می‌توان گفت به احتمال زیاد، وقایع شهریور ۱۳۲۰ و اشغال ایران توسط متفقین و البته، بروز قحطی در جامعه و از هم گسیختگی اداره امور، دلیل اصلی عقب افتادن ترمیم بناست. به هر حال، آغاز و انجام فرایند چنین عملیات عمرانی‌ای، نیازمند بررسی دقیق و مدیریت هماهنگ است و بی‌ثباتی در اداره امور، می‌تواند به روند آن آسیب جدی بزند.
رونمایی
در سال ۱۳۲۷، بالاخره پروژه ترمیم مناره ضلع غربی ایوان مقصوره کلید خورد و با حضور معماران سنتی و مهندسان آشنا با علوم جدید، اقدام‌های لازم برای مرمت آن آغاز شد و تا سال ۱۳۲۹ به طول انجامید.
مراسم رونمایی از مناره جدید، روز ۱۶ آبان همین سال، با حضور مردم و مسئولان در محل مسجد گوهرشاد برگزار شد.
در این مراسم، پرده بزرگ و سفید رنگی روی منازه کشیده بودند که پس از انجام مقدمات، از روی آن برداشته و از مناره ترمیم شده رونمایی شد.
در همین مراسم بود که تصاویری از وضعیت پیشین مناره و شکل و شمایل آن پس از ترمیم و مرمت را بین حاضران توزیع کردند و تصویری که امروزه در فضای مجازی و به اسم به توپ بستن حرم رضوی توسط روس‌ها منتشر می‌شود، در واقع کپی یا گراوری از همان تصاویر توزیع شده در مراسم آبان‌ماه ۱۳۲۹ است.
منبع: قدس آنلاین
انتهای پیام//م.م