به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان، باغستان سنتی شهر قزوین به عنوان اساسی‌ترین عنصر اکوسیستم قزوین محسوب می‌شود و هویت اجتماعی مردم قزوین را رقم می‌زند.
این پهنه سبز در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و تحت عنوان کمربند سبز قزوین یاد می‌شود و به زعم فعالان زیست محیطی این کمربند ریه شهر قزوین است و نقش کلیدی در پاکیزگی هوا ایفا می‌کند و سپر دفاعی در برابر ریزگرد‌ها و سیل محسوب می‌شود.
در باغستان سنتی قزوین از گذشته‌های دور تاکنون چاه خانه‌ها به عنوان مکانی برای نگهداری وسایل و ابزار باغداری و محل استراحت باغداران به صورت اشتراکی مورد استفاده قرار می‌گرفتند، اما به مرور زمان با تغییر شرایط و سبک زندگی، آداب و رسوم استفاده از چاه خانه‌ها نیز دستخوش تغییراتی شد.
متاسفانه از یک سو مساحت این پهنه سبز در اطراف شهر قزوین کاهش یافت و از سوی دیگر به دلیل گسست‌های فرهنگی ایجاد شده، تمایل و انگیزه باغداران برای استفاده اشتراکی از این چاه خانه‌ها کاهش یافت و فرهنگ استفاده از آن‌ها رو به فراموشی گذاشت.
به اعتقاد کارشناسان، چاه‌خانه‌ها یکی از عناصر فیزیکی و نماد‌های هویت ساز باغ‌های سنتی قزوین بوده و باغستان سنتی قزوین در واقع بخش مهمی از هویت تاریخی و فرهنگی مردم این شهر را به لحاظ سیستم آبیاری، گونه‌های مقاوم گیاهی، ژن‌های منحصر به فرد و پیشینه تاریخی شامل می‌شده است.
وجود بنایی با عنوان چاه‌خانه در داخل این باغ‌ها با شاخص‌های ویژه که به لحاظ کاربری و تامین نیاز‌های باغدار و باغستان بوده است، جزو میراث ارزشمند معماری سازگار با اقلیم طبیعی است که ساماندهی و احیای آن‌ها علاوه بر حفظ این واحد‌های معماری بومی موجب تقویت نظام سنتی در حفاظت از باغستان شده و زمینه را برای حضور و استفاده مجدد باغداران فراهم می‌کند.
قدمت بنای چاه‌خانه‌های فعلی، متعلق به دوره صفوی تا پهلوی بوده و هم اکنون از حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ چاه‌خانه‌ای که در باغ‌های سنتی پیرامون شهر قزوین وجود داشته، کمتر از یک دهم آن‌ها باقی مانده و مابقی به طور کامل تخریب یا نیمه ویران شده‌اند.
چاه‌خانه‌ها در طول سده‌ها پناهگاه باغداران و نمایانگر الگوی اصیلی از ارتباط بین انسان، طبیعت و معماری بوده و معمولاً از آجر و ملات خشت و گل ساخته می‌شدند.
فضای چاه‌خانه به عنوان استراحتگاه مشترک باغبانان و محل انبار وسایل آنان بوده و در زمان آبیاری و به خصوص در فصل محصول برای حفاظت از محصولات باغی استفاده می‌شده است.
با توجه به این وضعیت، درخواست‌های زیادی برای احداث چاه خانه‌های جدید به سازمان باغستان‌های سنتی شهرداری قزوین ارسال می‌شود درحالیکه دست این سازمان برای صدور مجوز‌های جدید به دلیل احتمال تغییر کاربری و تبدیل باغستان به ویلا‌های شخصی بسته است.
با توجه به این موضوع از یک سو وجود چاه خانه‌ها برای باغداران و کارگران ضروری و لازم است و از سوی دیگر احتمال می‌رود صدور مجوز‌های جدید به بلایی بنیان کن برای باغستان تبدیل شود و در آینده‌ای نه چندان دور، حیات کل باغستان را به مخاطره اندازد.
باغستان سنتی شهر قزوین که گردادگرد این شهر را فراگرفته است در گذشته نه چندان دور بیش از چهار هزار هکتار مساحت داشته، ولی هم اکنون از این پهنه سرسبز، حدود ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار باقی مانده است.
اگرچه باغستان سنتی شهر قزوین در فهرست آثار ملی ثبت شده است، اما متاسفانه این باغستان به دلیل مشکلات مختلف از قبیل کمبود آب، فقدان راه و امنیت، و تهدید‌های توسعه شهری در معرض نابودی قرار دارد و هر روزه دایره وسعت آن تنگ‌تر و کوچکتر می‌شود.
در این میان حفظ آداب و سنت‌های قدیمی آن از جمله چاه خانه‌ها که محل استراحت و نگهداری وسایل کارگران و باغداران بوده است به همان سبک و سیاق گذشته شاید یکی از راه‌های حفظ باغستان و تامین نیاز باغداران باشد.
برای کسب آگاهی بیشتر در این زمینه با مدیران دستگاه‌های مرتبط مصاحبه کرده و درخواست‌ها و مشکلات مرتبط در این زمینه را جویا شده است.
مدیرعامل سازمان باغستان‌های سنتی شهر قزوین گفت: امروزه چاه خانه‌ها به یکی از مشکلات جدی سازمان باغستان‌ها تبدیل شده اند و باغداران، تقاضا‌های بسیار زیادی برای احداث چاه خانه‌های جدید دارند.
محمد کریم کاظم پور گفت: تغییر سبک و محیط زندگی به آپارتمان نشینی موجب شده است تا باغداران دیگر مثل گذشته نمی‌توانند در محیط منزل وسایل و ابزار باغبانی را نگهداری کنند و نیازمند مکانی اختصاصی برای نگهداری آن‌ها هستند.
وی افزود: از سوی دیگر گاهی باغداران از ابتدایی‌ترین امکانات مانند یک سرویس بهداشتی یا مسایل دیگر هم محروم هستند به همین دلیل مراجعات زیادی به ما دارند و طبق قانون ما اساسا نمی‌توانیم هیچ مجوز جدیدی در این زمینه صادر کنیم.
کاظم پور گفت: تعداد چاه خانه‌های قدیمی هم محدود است و وراثتی شدن بخشی از آن‌ها و اختلاف نظر‌های موجود میان باغداران که قبلا به صورت اشتراکی از آن‌ها استفاده می‌کردند مشکلات زیادی را به وجود آورده است.
این مسئول با بیان اینکه باغداران برای دریافت مجوز‌های جدید احداث چاه خانه به سازمان مراجعه می‌کنند، افزود: ما این موضوع را در کمیته فنی باغستان که سازمان‌های مرتبط هم حضور دارند مطرح کردیم تا در خصوص آن تصمیم گیری شود و باغداران میان سازمان‌ها معطل نشوند.
وی افزود: به نظر ما تصمیم گیری نهایی در این خصوص باید در دستگاه قضا انجام شود که اساسا آیا ما می‌توانیم با یک استاندارد خاصی مجوز احداث چاه خانه جدید بدهیم یا خیر؟
کاظم پور گفت: به هرحال این مشکل هم اینک میان باغداران وجود دارد و با توجه به تغییر شرایط و محیط زندگی باغداران باید به آن توجه شود.
این مسئول گفت: در حال حاضر ۲۰ درخواست برای ساخت چاه خانه در باغستان سنتی قزوین ثبت شده است، اما تقاضا‌های بیشتری در این زمینه وجود دارد.
مدیر امور اراضی جهاد کشاورزی استان قزوین گفت: گرداگرد شهر قزوین را باغستان سنتی و اراضی درجه یک کشاورزی فراگرفته است و باید در اجرای طرح‌های عمرانی و توسعه‌ای نگاه بلند مدت و طبق برنامه داشت.
پرویز عبدی گفت: در چشم انداز اجرای طرح‌ها باید طوری طراحی صورت گیرد که کمترین آسیب به باغستان برسد، ولی متاسفانه هرطرح شهری که اجرا شد اول از همه باغستان تحت الشعاع قرار گرفت.
وی در خصوص احیای چاه خانه‌های باغستان سنتی قزوین، گفت: حدود ۱۲۰ چاه خانه که به عنوان اتاق کارگری و نگهبانی نیز یاد می‌شوند در باغستان از قدیم وجود داشته است و ما مشکلی در بازسازی آن‌ها نداریم.
عبدی گفت:اگر سازمان باغستان‌ها و میراث فرهنگی به ما مکان چاه خانه‌ها را اعلام کنند ما در همان نقطه به همان میزان و سطح و وسعت، سریعا کار‌های کارشناسی و فنی آن را انجام داده و مجوز مورد نیاز را صادر می‌کنیم.
وی افزود: خواهش ما این است که در راستای قانون حرکت کنیم تا در آینده به مشکل برنخوریم.
مدیر امور اراضی جهاد کشاورزی استان قزوین گفت:برای احداث مجوز‌های جدید در این زمینه طبق ضوابط ما تنها به مساحت‌های بالای یک هکتار امکان صدور مجوز را داریم و ما نمی‌توانیم برای هر دو هزار و سه هزار متر مربع، یک مجوز صادر کنیم که در این صورت، یک شهر در داخل باغستان ایجاد می‌شود.
عبدی گفت: تعداد چاه خانه‌ها در گذشته به صورت کاملا دقیق و کارشناسی تعیین شده و به صورت اشتراکی میان باغداران مورد استفاده قرار می‌گرفته است و الان نیاز به احداث چاه خانه‌های جدید احساس نمی‌شود.
وی تصریح کرد: ما انجام کار‌های کارشناسی مرمت و احیای این چاه خانه‌ها را حتما در دستور کار قرار می‌دهیم و با قید فوریت و به سرعت برای انجام آن‌ها اقدام خواهیم کرد.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین گفت: بخشی از ضوابط عرصه باغستان، حفاظت از چاه خانه‌های سنتی است و براساس عکس‌های هوایی و مطالعات انجام شده مشاور و محفوظاتی که بین باغداران وجود دارد ما حدود ۱۰۲ چاه خانه سنتی داریم که جای آن‌ها مشخص است.
علیرضا خزائلی درخصوص مرمت و احیای این چاه خانه‌ها گفت: در سفر مونسان وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به استان قزوین در زمستان سال گذشته این موضوع را طرح کردیم و تصمیمات خوبی در این زمینه گرفته شد.
وی گفت: ما سرفصلی به عنوان مرمت مشارکتی داریم که طبق آن، اجازه داریم از منابع دولتی در خارج مالکیت دولت در قالب عقد قرارداد مشارکت مرمت هزینه کنیم.
خزائلی افزود: ما اجازه این کار را در عرصه چاه خانه‌های باغستان دریافت کردیم و متقاضیان چاه خانه‌های اشتراکی یا مالکیتی می‌توانند به سازمان مراجعه کنند و کمک ما را در قالب مصالح به خصوص آجر سنتی دریافت کنند.
وی گفت: مالکان موظف هستند چاه خانه را براساس اصول و ضوابط مرمتی احیا کرده و مورد بهره برداری قرار دهند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین تاکید کرد: این فرصت نباید برای احداث اتاقک نگهبانی و کارگری یا موارد دیگر محسوب شود، چون چاه خانه‌ها بخشی از آداب و رسوم باغداران و باغستان سنتی بوده اند و باید این آداب و سنت حفظ شود.
دادستان قزوین در این باره گفت:حدود ۱۲۰ چاه خانه در باغستان سنتی قزوین از گذشته دور باقی مانده است که با توجه به اینکه امروزه وسعت باغستان کاهش پیدا کرده، همین میزان برای رفع نیاز باغداران برای استفاده اشتراکی کافی است.
محمد قاسمی گفت: اگر قرار است مجوز احداث بنای جدیدی داده شود باید طبق مقررات با آن برخورد صورت گیرد، ولی الان خواسته ما این است که برای مرمت و احیای چاه خانه‌های قدیمی تسریع شود و پروسه اداری آن کوتاه گردد تا به کار غیرمجاز در باغستان منجر نشود.
وی گفت: احداث چاه خانه جدید در باغستان ممنوع است و باید به گونه‌ای اقدام شود که توقع جدید میان باغداران در این زمینه ایجاد نشود و صرفا احیا و مرمت چاه خانه‌ها در دستور کار قرار گیرد.
با توجه به اهمیت و نقش چاه خانه‌ها در پهنه سبز باغستان سنتی قزوین اگرچه صلاح نیست که مجوز‌های جدید احداث چاه خانه داده شود، ولی می‌توان با همکاری و هماهنگی دستگاه‌های متولی از جمله جهاد کشاورزی، میراث فرهنگی و باغستان سنتی قزوین زمینه مرمت و احیای چاه خانه‌های قدیمی را تسریع کرد و حمایت‌های مالی لازم را از صاحبان باغستان به عمل آورد.
منبع ایرنا
انتهای پیام/پ