به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از همدان، خاک سرمایه‌ای است که در دسترس همه ماست و فراوانی به ظاهری آن باعث شده تا خیلی وقت‌ها قدر آن را ندانیم و از این سرمایه‌ی با ارزش که برای هر یک سانتی متر آن ۳۰۰ سال زمان نیاز است به درستی استفاده نکنیم.
با توسعه شهر نشینی و افزایش جمعیت ، ساخت و ساز‌ها افزایش پیدا کرد و در کنار آن بسیاری از درختان و جنگل‌ها برای تولید محصولات چوبی تخریب شدند و خاک‌های حاصل خیز به زیر ساختمان‌ها رفتند و خاک برخی جنگل ها، بدون درخت و گیاه رها شد.
اهمیت خاک زمانی معلوم می‌شود که بدانیم برای برای تامین غذا، برای کشت و مدیریت برای خوراک و محصولات دارویی، حفاظت از تنوع زیستی، تغییرات آب و هوایی و بهبود دهنده منابع آبی در برابر سیل و خشکسالی به خاک نیاز داریم.
یکی از مشکلاتی که خاک را تهدید می‌کند فرسایش آن یا همان انتقال خاک به وسیله عواملی نظیر آب و باد است که این عمل منجر به از دست رفتن خاک و آب و عناصر غذایی موجود در خاک می‌شود.
فرسایش خاک کشور در سال ۱۳۵۵ معادل یک میلیارد تن بوده که ده سال بعد به ۵/۱ میلیارد تن و در سال ۱۳۷۵ به ۵/ ۲ میلیارد تن افزایش یافته است.
هم اکنون میزان فرسایش خاک در ایران، حدود ۱۶ تن در هکتار است که با شاخص جهانی پنج تا شش تن در هکتار، فاصله بسیار زیادی دارد؛ که از این میزان سالانه بیش از ۱۰۰ هزار هکتار مراتع در حال تخریب است و بیش از ۴۰۰ هزار هکتار در معرض نابودی قرار دارد.
به این میزان باید خاک‌هایی که بر اثر افزایش شوری، سدیمی شدن، مشکلات ماندابی و زه کشی بدون استفاده می‌شوند را نیز اضافه کرد.
در استان همدان از یک میلیون و ۹۵۰ هزار هکتار عرصه‌ای که از خاک تشکیل شده است، ۹۰۰ هزار هکتار آن شامل مراتع و جنگل‌های منابع طبیعی و ۸۰۰ هزار هکتار آن زمین‌های بخش کشاورزی و ۲۵۰ هزار هکتار هم عرصه های مناطق مسکونی شهرها و روستا ها است.
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان گفت: ۱۹ هزار هکتار از اراضی ملی استان بیابانی شدند و یا در خطر بیابانی شدن هستند.
اسفندیار خزایی، مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان گفت: ۱۹ هزار هکتار از اراضی ملی استان به دلیل چرای بی رویه دام، بهره برداری بیش از حد از خاک و کمبود آب در منطقه به بیابان تبدیل شده اند.
او از اختصاص ۹ میلیارد ریال اعتبار برای توسعه پوشش گیاهی در مناطق بیابانی و مستعد بیابان دراستان خبر داد و افزود: این اعتبار در استان برای بذر پاشی، کپه کاری و درخت کاری در این مناطق اختصاص دارد.
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان افزود: با بالا بردن پوشش گیاهی زمینه را برای تنوع گیاهی و جانوری در منطقه ایجاد می‌کنیم و موجودات زنده در خاک بهتر رشد و یا خانه سازی می‌کنند.
خزایی به چرای بیش از ۳ برابری ظرفیت مراتع استان هم اشاره و اظهار کرد: ظرفیت چرای دام در مراتع استان برای دام عشایر و افراد بومی سالانه ۵۹۸ هزار راس است که متاسفانه بیشتر از این چرای دام داریم.
او ادامه داد: البته چرای دام در استان به جای ۴ ماه در سال کمتر از ۲ ماه است و دام‌ها در دو ماه دیگر از زمین‌های کشاورزی که برداشت محصول داشته اند تغذیه می‌کنند.
خزایی از آفروید سواری و موتور کراس سواری در مراتع انتقاد کرد و گفت: مراتع استان نیازمند تقویت پوشش گیاهی هستند و آفروید سواری، موتور سواری در مراتع به شدت به خاک و پوشش گیاهی آن آسیب می‌رساند.
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان ادامه داد: استان همدان استانی با شرایط سرد و خشک و کوهستانی است و کاهش پوشش گیاهی در مراتع باعث می‌شود به خاطر شیب زیاد زمین، فرسایش خاک سریع‌تر انجام شود.
خزائی گفت: البته به خاطر قرار گرفتن در مسیر جنگل‌های زاگرس و خاک مناسب در مراتع استان اگر چه ما یک درصد از کل مراتع کشور را داریم، ولی ۳ درصد از کل علوفه کشور را تولید می‌کنیم.
رضوانی جلال، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان همدان هم گفت: کاشت محصولات کشاورزی با رعایت اصول تناوب، کاشت، داشت و برداشت به منابع خاک آسیبی نمی‌رساند.
او با بیان اینکه ما برای تامین گندم، جو و کلزا در استان برنامه داریم افزود: ما به کشاورزان تاکید داریم تناوب در کشت محصول را داشته باشند تا هم میزان برداشت محصول خود را در هر دوره افزایش دهند و هم مواد مغذی در خاک را تقویت کنند و از ایجاد بیماری و آفات در خاک جلوگیری کنند.
بیشتر بخوانید:
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان همدان خاک استان همدان را خاکی مرغوب و با کیفیت دانست و افزود: ما در استان تنها ۱/۲ درصد از زمین‌های کشاورزی کشور را داریم و تامین سالانه ۴/۵ درصد ازمحصولات کشاورزیدر استان همدان نشان می دهد خاک استان سالم وکیفیت بالای دارد.
رضوانی جلال ادامه داد: فرسایش تا حد کم بر اثر باد و آب طبیعی است و بخشی از چرخه‌ی زمین است، ولی آلوده کردن آن از طریق سموم و بهره برداری نامناسب از آن به خاطر استفاده از دستگاه‌های کشاورزی و کشت تکراری و دائم زمین باعث تخریب خاک می‌شود.
از باغداران و کشاورزان استان هم در مورد کار‌هایی که برای حفاظت خاک کرده اند پرسیدیم و باغداران انگور ملایر گفتند که با ایجاد باغات انگور ایستاده میزان درختان انگور کاشته شده در خاک را افزایش دادند تا ریشه‌ها در خاک بیشتر و میزان نفوذ آب در و موجودات زنده در خاک بیشتر شود.
باغداران گردوی تویسرکان هم گفتند باغات گردو به خاطر وسعت درختان کهن سال و سایه‌ی آن‌ها زیاد جایی برای کاشت گیاه دیگری ندارد و آن‌ها برای حفظ پوشش گیاهی خاک تنها علف‌ها و گیاهان خودرو در نزدیکی ریشه‌ی درختان را می‌کنند، آن‌ها همچنین با سرشاخه کنی درختان گردو و زدن پیوندک می‌توانند درختان بیشتری را در وسعت معین بکارند.
باغداران سیب نهاوند هم تنوع در باغات و کودپاشی مناسب را راهی برای تغذیه درختان و خاک دانستند.
سری هم به مزارع استان زدیم و در نهاوند کاشت یونجه و شبدر را دیدیم که باعث تقویت مواد مغذی در خاک می‌شود و در کنارش کاشت حبوبات در استان رونق داشت و مزارع گندم و جو را دیدیم که هر سال کشت می‌شوند و به برخی‌ها به خاک فرصت نفس کشیدن نمی‌دادند.
در برخی مزارع متاسفانه بعد از برداشت محصول، کلاش باقی مانده از محصول به آتش کشیده شده بود با آتش زدن باقیمانده محصولات کشاورزی ۹۵ درصد موجودات زنده در خاک و مواد مغذی خاک نابود می شود.
برخی کشاورزان باور اشتباهی دارند مبنی براینکه یقایای سوخته شده به کودی برای زمین کشاورزی تبدیل می شود درحالی که با این کار به خاک آسیب زیادی وارد می شود.
زمین‌های کشاورزی بهار و کبودراهنگ که خشک‌ترین زمین‌های استان هم هستند باکاشت سیب زمینی پر آب بر به نفس‌های آخرش رسیده بود و از کشاورزان وقتی پرسیدیم چرا باز هم سیب زمینی می‌کارید گفتند، چون این محصول پر سود است و برای ما مورثی شده است.
کارشناسان ترویج جهاد کشاورزی از آن‌ها خواستند کشت محصولات کم آب بر را امتحان کنند، اما برخی‌ها که کلزا را دوره‌ای کاشته بودند گفتند اگر چه جهاد کشاورزی کلزا را خرید تضمینی می‌کند، اما میزان برداشت کلزا در هر هکتار ۵ تن و سیب زمینی در هر هکتار بیش از ۲۰ تن است و قیمت سیب زمینی هم هر سال بسیار بیشتر از کلزا است.
این کشت بیش از حد محصولات پر آب بر در زمین‌هایی با منابع آب زیر زمینی کم و زیادی استفاده از کود‌ها خطر آلودگی و فرسایش خاک را افزایش می‌دهد.
حال امسال در هفته خاک که با شعار "خاک را زنده نگهداریم و تنوع زیستی آن را حفظ کنیم" است توجه به برنامه ریزی برای حفظ خاک بیشتر شده است.
علی لاهوتیان، مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی استان همدان می‌گوید: به کشاورزانی که مزارع خود را بعد ازبرداشت محصول آتش بزنند کود و تسهیلات دولتی نمی‌دهیم.
او افزود: در استان همدان هم برای آموزش کشاورزان در زمینه تناوب محصول استفاده از ابزار‌های مناسب کشاورزی و روش‌های بهینه مصرف آب و روش‌های آماده سازی زمین برای کاشت کلاس‌های ترویجی برگزار می‌شود که رعایت این اصول باعث بالا رفتن درآمد کشاورز و تولید محصول بیشتر هم می‌شود.
معاون آبخیزداری منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان گفت: برای حفظ مراتع و آب و خاک کپه کاری، بذرپاشی، کودپاشی و طرح‌های آبخیزداری اجرا می‌شوند.
مهدی آرتیمانی، معاون آبخیزداری منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان گفت: با اجرای طرح‌های کپه کاری، بذر پاشی و اجرای طرح‌های آبخیزداری می‌توان از بیابانی شدن ۴۵۰ هزار هکتار از مراتع بیابانی شده استان پیشگیری کرد.
او با بیان اینکه از یک میلیون و ۹۵۰ هزار هکتار از عرصه‌های استان ۹۰۰ هزار هکتار آن در مراتع منابع طبیعی و ۸۰۰ هزار هکتار آن در بخش کشاورزی است افزود: با جلوگیری از فرسایش خاک متنوع زیستی جانوری و هم تنوع گیاهی مراتع را افزایش می‌دهیم.
بیشتر بخوانید:
معاون آبخیزداری منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان با بیان اینکه برای هر یک سانتی متر خاک سیصد سال زمان نیاز است ادامه داد: ما طرح بذرپاشی، کودپاشی و آبخیزداری را در منطقه آبخیز گنبد اجرا کردیم و بعد از ۵ سال اجرای این طرح متوجه شدیم در این منطقه ۲۲ گونه گیاهی بیشتر از گذشته رشد کرد و ۲ گونه جانوری هم در این منطقه اضافه شد تا باعث ایجاد حفره‌ها در خاک شود و از این طریق هم آب بیشتر جذب زمین شود و هم جلوی فرسایش خاک گرفته می‌شود.
آرتیمانی ادامه داد: در منطقه گنبد که برای تنوع زیستی و حفاظت از خاک برنامه ریزی کرده بودیم و بعد از اجرای طرح، ۳۳۷ گونه گیاهی رشد کرد و ۱۷ درصد افزایش رشد گیاهان دارویی و کاهش ۵۰ درصدی خاک لخت و غیر مقاوم در برابر فرسایش را در این منطقه داشته ایم.
آرتیمانی اظهار داشت: در منطقه‌ای مشابه که هیچ یک از این فعالیت‌ها انجام نشده بود شاهد بودیم که تنها ۲ گونه گیاهی به گونه‌های پیشین منطقه اضافه شد.
حدود ۸ میلیون هکتار زمین قابل کشت آبی در کشور وجود دارد که بر اثر تخریب و مسایلی مانند خشکسالی و افزایش شوری، روز به روز در حال کم شدن است و حالا تلاش مسئولان هم برای حفاظت از خاک این سرمایه‌ی طبیعی باید بیشتر از گذشته شود.
خاوازی، وزیر جهاد کشاورزی هم برای حفاظت از خاک با بیان اینکه لایحه قانون خاک توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد، گفته است: به این منظور، امسال دفتر خاک را در وزارت جهاد کشاورزی به طور رسمی راه اندازی کرده‌ایم.
او با اشاره به این که پایش خاک از مهمترین برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی است، گفت: در بودجه ۱۴۰۰ اعتباراتی برای به‌روزرسانی نقشه یک ۲۵ هزارم خاک در نظر گرفته شد تا برای برنامه‌های جامع حفظ خاک، آموزش و ترویج، برنامه‌های آبخیزداری، کشاورزی حفاظتی، حفظ کربن آلی خاک و همکاری نزدیک با کشاورزان برای ارتقا سطح عمومی جامعه در خصوص خاک مورد استفاده قرار گیرد.
وزیر جهاد کشاورزی با ابراز نگرانی از تأثیر تغییر کاربری اراضی بر تخریب خاک عنوان کرد: تغییر کاربری اراضی به شدت بر تخریب خاک مؤثر است و سازمان امور اراضی در حال تدوین برنامه جامع کنترل تغییر کاربری اراضی است.
با اعمال مدیریت بهتر منابع آب و خاک می توان تا حد زیادی از خاک های حاصلخیز و مناسب کشور را حفظ و برخی از بیابان ها و مراتعی که مستعد بیابان شدن هستند را دوباره احیا کرد.
بدون شک کاشت درخت ، بوته و ها و بذرپاپی مراتع باعث می شود تا با رشد گیاه درون خاک منافذی ایجاد شود تا هم آب بهتر به آن نفوذ کند و هم جانوران بیشتری بتوانند در آن زیست کنند.
خاک سرمایه ای است که اگر در حفظ آن در برابر فرسایش و آلودگی ها تلاش نکنیم برای جبران خسارت از دست دادن آن عمر ما کفاف نمی دهد.
به گفته ی مسئولان با تهیه سند مراتع و اراضی کشاورزی حریم زمین ها مشخص می شود و دیگر متجاوزان برای ساخت و ساز غیر مجاز نمی توانند به این زمین ها وارد شوند.
البته نباید این امر را فراموش کنیم که شهرها و روستاهای امروزی بیشتر در مناطقی با بهترین وضعیت خاک حاصلخیر تاسیس شده اند و بسیاری از خاک های مناسب کشت و کار با مواد مغذی و کربن مناسب زیر همین ساختمان های ماست که با ساخت و ساز آسفالت ریزی نابود شده اند .
برای توسعه شهرها و روستاها باید دیدمان را عوض کنیم دیگر ساخت و ساز را در مناطقی با خاک ضعیف و کم مغذی انجام دهیم و شهرک های صنعتی جدید را در مناطق با خاک های فرسایش یافته ایجاد کنیم.
گزارش از زهرا امامی
انتهای پیام/ ا