به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شیراز، هنر منبت یا کنده کاری بر روی چوب به صورت حجمی از سده‌های قبل مرسوم بوده است و هنرمندان برای رساندن مفاهیم ذهنی خود به مخاطبان، طرح خود را روی استخوان شتر، عاج فیل، شاخ، کهربا و گل رس ایجاد می‌کردند.
هنر منبت‌کاری در دوره صفویه به اوج خود رسید و منجر به خلق شاه‌کار‌های زیادی از جمله در‌های مساجد اصفهان در مدرسه شاه‌سلطان حسین شد.
هنر منبت کاری سابقه‌ای به درازای تاریخ دارد و از هنر‌هایی بوده که برای ایجاد آن به کمترین مواد و ابزار نیاز است و هنرمند در این هنر زیبا با کنده کاری بر روی چوب به خلق نقوش زیبا و دل انگیز می‌پردازد.
منبت کاری با چوب یکی از ظریف‌ترین هنر‌ها در صنایع دستی و تلفیقی از هنر و حوصله هنرمندانی است که با مواد اولیه ارزان، ساده، چند قلم و اسکنه‌ای فلزی افکار خود را با خطوط کوفی، نقوش اسلیمی، ختایی، گل و مرغ بر روی چوب کنده کاری می‌کردند.
این هنر اصیل ایرانی از دوران هخامنشی و حکومت پارسی‌ها قدمتی کهن داشته و در آثار حجمی و تزئینی فراوانی به کار رفته است.
قدیمی‌ترین نمونه منبت مربوط به یک تندیس چوبی کشف شده در مصر بود که قدمت آن به ۲ هزار و ۵۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد یا مجسمه چوبی بت شیگیر با ۱۱ هزار سال قدمت را می‌توان قدیمی‌ترین اثر کنده کاری روی چوب دانست.
قدیمی‌ترین درب چوبی منبت‌کاری شده در موزه اکبرآباد هندوستان نگهداری می‌شود، که متعلق به کاخ سلطان محمود غزنوی است.
در ایران نیز چند درب چوبی متعلق به قرن چهارم و پنجم هجری موجود بوده که کنده‌کاری آن‌ها به صورت شاخ و برگ و کتیبه‌های مختلف، با آیه‌های قرآنی است.
یکی از زیباترین آثار منبت‌کاری ایران، رحلی است که در موزه متروپولتین نیویورک نگهداری می‌شود و علاوه بر تزئینات شاخ و برگ به سبک ساسانی، نام ۱۲ تن از ائمه معصوم (ع) بر روی آن کنده کاری شده که در عصر حاضر نیز، هنر منبت، در گوشه و کنار ایران به خصوص در استان فارس رواج دارد.
بهمنی کارشناس صنایع دستی، میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس در خصوص تاریخچه هنر منبت در گفت وگو با خبرنگار ما گفت: منبت یا کنده کاری روی چوب از قدیمی‌ترین هنرهای دستی در ایران و جهان بوده که از این هنر آثاری مانند درب‌های مساجد، منبرها، میزهای منبت کاری شده، قاب ها، دسته‌های چاقو و عصا بر جای مانده است.
او بیان کرد: این هنر زیبا امروزه دارای کاربرد‌های گوناگونی از جمله تزئینی و کاربردی است که به دلیل وفور انواع چوب و در دسترس بودن آن به شکلی در تهیه مواد اولیه وجود ندارد.
بهمنی تصریح کرد: هم اکنون تولیدات صنایع دستی در زمینه منبت گسترش یافته و علاوه بر کمیت در کیفیت و تنوع محصولاتی از جمله تخته نرد، لوازم آرایشی و آشپزخانه رشد بیشتری داشته است.
کارشناس صنایع دستی، میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس، ادامه داد: یک استاد کار هنرمند منبت کار فقط به یک قطعه چوب و چاقوی منبت نیاز دارد و ویژگی اصلی آن خلاقیت هنری و تبحری است که در کنار استفاده از مواد مطلوب منجر به خلق آثاری ماندگار می‌شود.
استاد بهرام منبتی از منبت کاران چیره دست هنر منبت استان فارس در گفت وگو با خبرنگار ما افزود: منبت‌کاری شغل اجدادی ام بوده که از جدم هاشم ابن علی در دوران صفویه به من رسیده است.
او در سال ۱۳۱۵ در شهرستان آباده متولد شد وحرفه منبت کاری را نزد پدر خود استاد حسین منبتی فرا گرفت و در سن ۱۸ سالگی به درجه استادی رسید.
منبتی، اضافه کرد: پس از آن برای آموختن این هنر به تهران رفتم و در رشته هنرهای زیبا مشغول به تحصیل در آن رشته شدم.
استاد منبت کار فارسی، اظهار کرد: در تهران زیر نظر استاد علی امامی کار را ادامه دادم و زمانی نیز به صورت همکار در کار‌های بزرگی از جمله منبت بر روی استخوان‌های شتر و عاج فیل با او همکاری داشتم.
او، گفت: پس از گذراندن دوره تربیت معلم در سال ۱۳۴۶ به استخدام آموزش پرورش در آمدم و از همان سال در هنرستان نمازی شیراز مشغول به تدریس شدم.
منبتی، به روز‌هایی اشاره می‌کند که تلاش داشته هنر منبت را به شهر شیراز بیاورد و به علاقه‌مندان این هنر آموزش دهد.
این استاد کار منبت، بیان کرد: در سال ۱۳۴۶ اولین کسی بوده که منبت را به شیراز آورده و سال ۱۳۶۰در خانه فرهنگ شماره یک شیراز نخستین کلاس منبت برای آقایان برگزار کرده و در سال ۱۳۷۲ نیز نخستین بار در ایران کلاس منبت برای بانوان تشکیل شد که در طول این سال‌ها همکاری خوبی را با اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس داشته ایم.
او، با اشاره به اینکه منبت هنر ریاضت است، تاکید کرد: تمام هنر‌ها باعث آرامش روح انسان می‌شوند و کاربردی هستند و هنر منبت نیز این گونه است و هنری اختصاصی نیست که در هیچ رشته‌ای خلاصه شود بلکه هر هنرمند در مقاطع مختلف با زحمات خود گوشهای از این هنر را نشان می‌دهد.
منبتی، تصریح کرد: چوب شناسی یکی دیگر از الزامات هنر منبت است که با طراحی خوب بر روی چوب می توان آثاری هنری فاخری را خلق کرد.
استاد منبت کار فارسی، ادامه داد: محدودیتی برای آموختن هنر و به خصوص هنر منبت وجود ندارد و در صورتی که هنرجو شناخت کافی از ابزار و وسایل داشته و حوصله و عشق را در این حرفه تقویت کند موفق می‌شود.
استاد منبتی، پیشکسوت در نقش طرح‌های اسلیمی، ختایی، گلستان، بوستان، فراز، لچک و کتیبه است که تاکنون هنرجویان بسیاری از هنر و دانش این هنرمند چیره دست بهره برده‌اند.
او، افزود: در حال حاضر ۶ کارگاه فعال منبت کاری در شهر شیراز فعال است که بیشترین استقبال از کار‌های منبت، منبت تخته شطرنج است که از مواد خیلی خاص مانند عاج فیل و استخوان شتر برای چهار گوشهای تخته استفاده می‌شود که ساخت این تخته‌ها دو یا سه سال به طول می‌انجامد.
منبتی، ادامه داد: موفقیت یک هنرجوی منبت کار در ۴ فاکتور استعداد، پشتکار، دقت و استمرار در این حرفه است.
استاد منبت کار فارسی، افزود: شیراز و آباده از مراکزی است که در آن منبت‌کاری به صورت حرفه‌ای انجام می‌شود و استادان بزرگی در این شهر‌ها به تربیت و آموزش هنرمندان و علاقه‌مندان مشغول هستند.
منبتی، اضافه کرد: آنچه امروز به نام منبت سنتی ایران شناخته می‌شود شیوه‌ای از ظرافت، ابتکار و فکر در طرح و نقشه محسوب می شود که منحصر به آباده بوده و به جا‌های دیگر نیز گسترش یافته است.
منبت آباده در سال ۹۲ ثبت ملی نشان جغرافیایی شد و گواهینامه این نشان را در سال ۹۳ به خود اختصاص داد.
کهن‌ترین آثار منبت کاری در استان فارس صندوق منبت بقعه متبرکه سید میر محمد (ع) در شیراز بوده که متعلق به قرن هفتم هجری قمری است.
او با مرور خاطرات کودکی خود، اظهار کرد: به دلیل که کم سن و سال بودنم پدرم اجازه دست گرفتن چاقو را به من نمی‌دادند، اما من آرزوی این را داشتم که روزی چاقوی منبت را به دست بگیرم، تا اینکه روزی در حضور میهمانان پدرم، چاقو را برداشتم تا کاری انجام دهم، پدر هم چیزی نگفت و یک گل سه پر برایم روی چوب کشید تا آن را کنده‌کاری کنم و به خاطر می‌آورم که آن شب تا صبح را نخوابیدم.
استاد منبت کار فارسی، بیان کرد: سبک کار من در منبت سبک سنتی معروف آباده بوده و سبک‌های دیگری نیز مانند سبک کلاسیک، نئوکلاسیک، سبک تلفیقی، جیو اسپیل، سبک ایرانی، مینیمالیسم، ماوریک، ژاپنی، چینی، مراکشی، مصری، هندی، رم باستان، انگلیسی، اروپای شرقی، کوئین، چندیل، ویلیام مری، جورچین، هپل وایت، باهاوس و شرایتون وجود دارد.
منبتی تصریح کرد: از ابزار کاری در منبت می توان به مغاره، میز منبت، گیره نجاری، سوهان آهنی، کاغذی، پارچه‌ای و آبی، لوازم التحریر، کاغذ روغنی، پوستی یا کالک، چکش پلاستیکی یا چوبی، تیز کن برقی، انواع چوب، چسب چوب، قلم موئی، میخکوب، کمد وسایل، اره، لیسه، دریل، متر، سنگ نفت، لاستیک، زیر کاری و نفت اشاره کرد.
او ادامه داد: در این میان مغار مهمترین وسیله در منبت کاری بوده، که برای کندن و تراش دادن است و به طور کلی ۴ نوع مغار در منبت کاری استفاده می‌شود که عبارتند از، مغار تخت، نیم باز، گلویی یا گیلویی و شفره.
استاد منبت کار فارسی افزود: نبت کار بنا بر رنگ و جنس کاری که می‌خواهد بسازد از میان چوب‌های گوناگون چوب مناسب را که از بقیه چوب‌ها کاربرد بیشتری در ساخت آثار هنری منبت کاری دارد را انتخاب می‌کند.
منبتی تاکید کرد: چوب‌های مورد استفاده در هنر منبت کاری شامل چوب گردو، گلابی، چنارف نارون، آبنوس، فوفل، صندل، نارنج، چوب راش، شمشاد و عناب است که برای کار‌های زیباتر از عاج فیل و استخوان شتر استفاده می‌شود و پایین‌ترین موارد استفاده چوب در منبت کار با چوب گردو و گلابی است.
او، گفت: ساخت منبت به سه سبک حکاکی، برجسته نمایی و پیکر تراشی تقسیم می‌شود.
استاد منبت کار فارسی، دبیری هنر در دبیرستان‌ها و دروس فنی هنرستان های شیراز، آموزش هنرجویان به طور مستمر، همکاری با دانشگاه الزهرا، آموزش منبت در دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز از بدو تأسیس، مرمت برخی از آثار منبت سنتی موزه ایران باستان و شرکت در نمایشگاه‌های انفرادی و جمعی استانی، کشوری و بین‌المللی از جمله مونترآل کانادا و آلمان و عضویت جامعه هنری در کانادا را در کارنامه خود دارد.
هنر اصیل ایرانی منبت که از ریشه نبات گرفته شده و شامل کنده کاری بر روی چوب است که امروزه مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته و در بسیاری از موزه‌های جهانی آثار منبت کاران استان فارس از جمله استاد بهرام منبتی در موزه لوور فرانسه وجود دارد که می‌تواند تاثیر به سزایی در معرفی هنر منبت و ابعاد ملی و جهانی این هنر داشته باشد.
انتهای پیام/ت