به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، در یادداشتی به قلم مسعود رسولی امیرآبادی، عضو حلقه اقتصاد تحریم مرکز رشد دانشگاه امام صادق (علیه السلام) آمده است: بررسی تاریخچه تحریم‌های اعمالی بر ایران نشان می‌دهد که برخلاف تصور اشتباه برخی افراد که شکل‌گیری تحریم‌ها را از زمان پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ می‌دانند، استفاده از این ابزار اعمال فشار سیاسی حتی در زمان حکومت پهلوی نیز سابقه داشته است و موضوع آن به زمانی بازمی‌گردد که استکبار جهانی برای تحقق سیاست‌های زورگویانه اش در منطقه و از طرفی برخی اختلافات با محمدرضا پهلوی، نفت که مهم‌ترین صادرات ایران بود را مورد تحریم قرار می‌دهد و این نشان‌دهنده این مطلب است که تحریم ارتباطی با حکومت‌ها نداشته است بلکه هر زمان منافع جبهه استکبار مرتفع نشود از این ابزارسیاسی-اقتصادی در مواجهه با افراد و کشور‌ها استفاده می‌کند و نهایتاً در سال‌های اخیر از ساز و کار‌هایی که از آن با عنوان تحریم‌های هوشمند و یا تحریم‌های فلج‌کننده نامبرده است در برابر جمهوری اسلامی ایران استفاده کرده است.
وقتی منابع و متونی که از سوی تحریم کنندگان جمهوری اسلامی را مطالعه می‌کنیم، در بخش‌هایی از متون به‌صورت واضح و در بخش‌هایی دیگر به‌صورت پنهان این موضوع قابل‌مشاهده است که هدف از تحریم‌ها به‌صورت کلی تغییر رفتار کشور تحریم شده است، ولی در دوره‌های مختلف راهبرد‌های مختلفی برای رسیدن به این هدف استفاده‌شده است. زمانی تمرکز بیشتری بر روی جلوگیری مستقیم از ورود فیزیکی یک کالا و یا خدمات بوده، ولی کم‌کم تحریم‌ها به سمتی سوق داده می‌شوند که برای نتیجه‌بخش بودن، نقطه اثر به‌صورت نامشهود بر مردم جامعه متمرکز شوند، تا بتوانند بر روی تصمیم سیاست‌گذاران کشور تاثیر گذارند.
ریچارد نفیو [۱]، مسئول امور ایران در شورای امنیت ملی در کاخ سفید، در کتاب هنر تحریم‌ها؛ نگاهی از درون میدان [۲]از ایجاد یک‌هزارتو از تحریم‌های مختلف برای ایجاد سردرگمی برای کشور هدف نام می‌برد و این راهبرد را امری مؤثر در تاثیرگذاری تحریم‌ها می‌داند و این گونه می‌نویسد:
«وظیفه اصلی طراحان تحریم و تحلیلگران آن‌ها این است که مسیر درست را در این زمینه طراحی کنند و در واقع یک لابیرنت تودرتو بسازند تا درون راهرو‌های آن کشور تحریم کننده بتواند مقاصد خود را پیش ببرد. اگر این هزارتو طراحی خوبی داشته باشد و در طراحی آن مقامات ارشد کشور تحریم کننده نقش ایفا کرده باشند نتایج مثبتی به بار خواهد آورد. به عبارت بهتر این مقامات باید اجرا کنندگان تحریم و دیپلمات‌های خود را برای طراحی بهتر این هزارتو به کار بگمارند تا مطمئن شوند کشور تحریم کننده به اهداف خود می‌رسد ضمن اینکه در طول اجرای تحریم‌ها نیز مدام باید به فکر این باشند که راه‌های گریز را ببندند و حریف خود را به سمت مسیری هدایت کنند که مدنظر کشور تحریم کننده است.»
بیشتربخوانید
خوان زاراته، که خود یکی از مقامات ارشد وزارت خزانه‌داری ایالات متحده در حوزه‌ی مرتبط با تحریم‌هاست، در کتابش با عنوان «نبرد خزانه؛ ظهور عصر جدید جنگ‌افزار‌های مالی [۳]» از ایجاد هزینه برای کشور‌های تحریم شده صحبت می‌کند که همان‌طور که گفته شد تمامی این اقدامات برای ایجاد فرسایش در کشور هدف است و درصورتی‌که کشور هدف برای مقابله با تحریم‌ها نسبت به دور زدن آن‌ها اقدام نماید در زمین بازی دشمن حرکت کرده و او مطابق میل آن‌ها رفتار کند در کوتاه‌مدت از دور زدن تحریم‌ها خشنود می‌شود، ولی با توجه هزینه بالای این اقدامات و امکان شناسایی آن‌ها این فعالیت‌ها کوتاه مدت بوده و فقط دور باطل است و نمی‌تواند راه‌حلی راهبردی و بلندمدت باشد.
پس از خروج ایالات متحده در اردیبهشت ۱۳۹۷ (ماه می ۲۰۱۸) و عدم موفقیت پروژه برجام نسبتا تمامی امید کارشناسان و سیاست گذاران واقع نگر که تا قبل از این ارتباط و مذاکره با غرب را راه حل مشکلات کشور می‌دانستند از بین رفت و بیش از پیش به راهبرد‌هایی که در چند سال اخیر توسط مقام معظم رهبری پیرامون اتکا به توان داخل کشور [۴]و حمایت از تولید داخلی [۵]فرموده بودند، پی بردند. این راهبرد‌ها به صورت مشهود در بیانات مقام معظم رهبری دیده می‌شود زمانی که در آبان ماه سال۱۳۹۸ ایشان در دیدار فعالان اقتصادی و تولید کنندگان کشور به این نکته اشاره کردند که گره زدن روند حل مشکلات به تصمیمات کشور‌های دیگر موجب بروز بدترین مشکلات برای کشور می‌شود و تصور پایان تحریم‌ها در یکی دو سال آینده یک خیال باطل است، طبق فرمایشات ایشان کلید حل و تنها دریچه‌ی انتقال حیات، روشنایی و نیرو به داخل کشور فعالیت فعالان بخش تولید در کشور می‌باشد.
ویروس کرونا در دسامبر ۲۰۱۹ بود که از چین شروع به گسترش کرد و امروزه تقریباً گسترش آن به سطح جهانی رسیده است و کمتر کشوری است که این ویروس به آن راه پیدا نکرده باشد، به صورتی که سازمان بهداشت جهانی آن را همه‌گیر جهانی اعلام کرد. کشور ما نیز از این غائله مستثنا نبود و از اوایل اسفندماه ۱۳۹۸ (اواسط فوریه ۲۰۲۰) بود که اولین مبتلایان به این بیماری شناسایی شدند، کشور با این مسئله به‌عنوان یک تهدید بزرگ مواجه شد.
اما تفاوت ایران با دیگر کشور‌ها در مواجهه با دیگر کشور‌ها چه بود؟ چه عاملی باعث این شد تا موفقیت کادر پزشکی ایران بسیار بیشتر از دیگر کشور‌های منطقه و حتی بسیاری از کشور‌های جهان باشد؟ آیا تحریم‌های ایجاد شده کشور ایران را به یک خود باوری و خوداتکایی رسانده بود؟ و یا فرهنگ مردم ایران تاثیر گذار در این حوزه بود؟ همه این سوالات باعث شد این مقایسه بین ارتباط تحریم‌های موجود برای کشور ایران و موفقیت آن در مواجهه با تهدید ویروس کرونا بررسی گردد.
مطمئنا در مواجهه با ویروس کرونا کشور ایران نیز مانند دیگر کشور‌ها دارای نقاط قوت و ضعفی بوده است و درس‌های زیادی در این حوزه گرفته است. یکی از بزرگترین درس‌های دوران کرونا ایجاد همبستگی اجتماعی و اعتماد به توان داخلی و اتکا به نیروی جوان و متخصص داخل کشور بوده است. دوران کرونا نه تنها این درس را به ایران بلکه به تمامی کشور‌های جهان داد که وابستگی به خارج از کشور و نگاه به بیرون در جهت پیشرفت و توسعه کشور نگاه و رویکردی نادرست است و اتفاقا نگاهی که در مواقع مشکلات و سختی‌ها به کمک می‌آید همین رویکرد توسعه داخلی و اعتماد به توسعه ملی است. در همین دوران چند ماهه گزارشات بسیاری در رسانه‌ها و خبرگزاری‌های مختلف منتشر شد که حکایت از خلف وعده‌ها و یا در مواقعی راهزنی‌های بین المللی بین کشور‌ها داشت بیش از پیش پرده از چهره سیاستمداران بسیاری از کشور‌های به اصطلاح پیشرفته برداشت.
البته دوران تحریم‌ها نیز با فراز و فرود‌هایی که از ابتدای انقلاب اسلامی داشته است و مشکلات و مسائلی را برای کشور ایران ایجاد کرده بود زمینه خوداتکایی و خودکفایی را در ما ایجاد کرده بود و خود ما را برای رویارویی با تهدید‌هایی امثال ویروس کرونا آماده کرده بود، ولی متاسفانه در دوره‌های زمانی مختلف با تغییر دولت‌ها و یا تغییر نگاه‌ها به بخش اقتصادی کشور این رویکرد مغفول واقع می‌گشت که موضوعی مانند کرونا این بحث را به صورت کامل روشن ساخت که حتی ایالات متحده آمریکا که خود را ابرقدرت و قدرت بی بدیل در حوزه اقتصادی می‌داند در این دوران تاب نیاورد و در جنبه‌های مختلف دچار مشکلات فروان مانند بیکاری، کمبود فضای بیمارستانی، کمبود تجهیزات و کمبود اقلام خوراکی و …. شد، ولی در کشور ما با وجود مشکلاتی که قابل انکار نیستند و بیشتر ناشی ضعف در نحوه مدیریت و نظارت ضعیف بوده است معضل بغرنج و یا بحران شدیدی در حوزه اقلام غذایی، دارویی و… رخ نداد بلکه فرصت‌هایی برای صنعت پزشکی ما به وجود آورد تا توانایی و تبحر خود را به رخ جهانیان بکشد و با تخصص بالای خود به صادر کننده لوازم پزشکی مورد نیاز این شرایط مانند ونتیلاتور و کیت تشخیص کرونا و … به کشور‌های اروپایی و دیگر کشور‌ها تبدیل شود و حتی گروه‌های مردمی و جهادی در این دوران فعالیت‌ها و کمک‌های نوع دوستانه بیشتری نسبت به اوقات دیگر سال داشتند.
جمع بندی:
در برهه‌های مختلف زمانی تهدیدات مختلفی برای کشور‌های به وجود می‌آید که بایستی با مدیریت درست و کسب تجربه به نحو احسن از آن برای پیشرفت و تعالی کشور استفاده کرد. یکی از این تهدیدات خارجی برای کشور ایران از ابتدای شکوفایی جمهوری اسلامی تحریم‌های اقتصادی بوده است که مبادلات بین المللی را هدف قرار داده است و از طرفی ظهور ویروس کرونا در چند ماه اخیر شرایط ویژه‌ای را برای تمامی کشور‌ها ایجاد نمود که از تلاقی این دو تهدید بزرگ می‌توان درس‌هایی برای آینده گرفت که به قرار زیراست:
۱. مطمئنا در شرایط تحریم‌های اقتصادی برای در اصطلاح دور زدن تحریم‌ها و وارات و صادرات کالا‌ها درصدی را بایستی به عنوان هزینه‌های لازم برای فرآیند‌های اضافه و یا خطرات احتمالی کنار گذاشت که با توجه به تجربیات موجود در این چند دهه این هزینه‌ها برای کشور ما کم هم نبوده است حال در صورتی که بسیاری از کالا‌ها و یا فناوری‌های لازم قابل تولید در داخل کشور با تخصیص هزینه‌ای کمتر از هزینه‌های دور زدن تحریم‌ها را داشته است با این تفاوت که زمانی که شما برای دورزدن تحریم‌ها هزینه پرداخت می‌کنید به عنوان هزینه امور اجرایی محسوب می‌شود و در جیب دلالان و یا کشور‌های واسط می‌رود، ولی زمانی که این هزینه در داخل خرج می‌شود علاوه بر این که باعث خوداتکایی و خودکفایی و پیامد‌های دیگری مانند کاهش بیکاری، کاهش تورم و افزایش رشد اقتصادی و …. می‌شود بلکه آن هزینه به عنوان سرمایه برای کشور ذخیره می‌شود و در راستای توسعه نیروی انسانی کشور و اعتلای سطح اقتصادی خانوار‌ها می‌شود.
۲. در دوران کرونا این موضوع بیشتر مشخص گردید که در زمان بحران‌های بزرگ و جهانی که امید کشور‌ها به جذب کمک از کشور‌های پیشرفته‌تر و مترقی‌تر است و سازمان‌های مختلف بین المللی برای این مواقع تاسیس شده اند، ولی این تشکیلات‌ها در این شرایط کمک شایانی به کشور‌های آسیب دیده نمی‌کنند و این متخصصین و نیرو‌های متعهد یک کشورهستند که می‌توانند کشور را از شرایط بحرانی نجات دهند.
۳. در ادبیات تحریم به این نکته بسیار اشاره شده است که در تحریم بیش از آن که افراد از نظر فیزیکی مورد فشار قرار گیرند از طرق غیر مستقیم باور خود را از دست بدهند و این خودباختگی باعث سردرگمی و ویرانی از درون کشور‌ها و جوامع خواهد شد. شاید در چند دهه تحریم اعمالی بر کشور در برخی صنایع مخصوصا صنایع نظامی این باور برای ما به وجود آمده بود که ما با تلاش و همت خود می‌توانیم قلل مرتفع علمی را بپیماییم، ولی در برخی صنایع و شاخه‌ها کم کم این خودباختگی و عدم باور به خود در ما ایجاد شده بود که ما نیاز به خارج از کشور داریم و قادر به تولید محصولاتی نیستیم (با این که از نظر عملی بودیم)، دوران کرونا با ویژگی‌های خاص خود دوباره این روح تازه و نیروی محرکه را در بخش‌های مختلف ما ایجاد کرد که ما با تلاش و کوشش می‌توانیم به علوم مختلف دست پیدا کنیم و همین آزمون کرونا نیز که آزمونی نسبتا مشابه برای تمامی کشور‌های جهان بود این گفته را ثابت نمود.
۴. در انتها نیز اشاره می‌شود به بیانات مقام معظم رهبری در سخنرانی ابتدای سال ۱۳۹۸ که ایشان نیز با برشمردن مشکلات اقتصادی مختلف موجود در کشور مانند: مسئله‌ی اشتغال، کاهش ارزش پول ملّی، تعطیل برخی کارخانه‌جات و … کلید حل تمامی این مشکلات اقتصادی را در «توسعه‌ی تولید ملّی» دانستند.
منبع: مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع)
انتهای پیام/