کاربرد تئوری بازی در تحریم‌ها
ایران از ابتدای انقلاب اسلامی با تحریم‌ها مواجه شده است که به صورت قطع می‌توان گفت کشوری که بیشترین و سخت‌ترین تحریم‌ها را علیه ایران داشته امریکا است.
به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان،علی عمویی؛ پژوهشگر حلقه اقتصاد تحریم مرکز رشد در یادداشتی نوشت: ریچارد نفیو در کتاب خود با عنوان هنر تحریم‌ها نوشته است {تحریم کردن یک هنر است} یعنی در تحریم علاوه بر توانایی و مهارت انجام دادن تحریم؛ توجه به جزئیات خیلی مهم است. برای گرفتن بهترین نتیجه از تحریم نیازمند به یک زمینی هستند که کشور هدف در آن بازی کند تا بتوانند نقاط ضعف و قدرت آن کشور را پیدا کنند. در این یادداشت به توضیح زمینی که کشور تحریم کننده باید بوجود بیاورد تا بتواند بهترین نتیجه را دریافت کند پرداخته و همینطور راهکار‌هایی نیز برای کشوری که تحریم می‌شود ارائه می‌شود تا بتواند فشار‌های تحریم را خنثی کند.
ایران از ابتدای انقلاب اسلامی با تحریم‌ها مواجه شده است که به صورت قطع می‌توان گفت کشوری که بیشترین و سخت‌ترین تحریم‌ها را علیه ایران داشته امریکا است. تحریم‌ها برای این وضع می‌شوند تا بتوانند نتایجی را برای کشور تحریم کننده داشته باشد و برای این کار باید کشور هدف را مجبور به انجام دستورات کرد در این صورت برای این کار باید بتوان نقاط ضعف و قدرتشان را بدست آورد و همین طور پایبندی به اصولی که از آن‌ها حمایت می‌کنند.
راهی که ریچارد نفیو برای بدست آوردن آن نقاط اشاره می‌کند ایجاد یک زمین بازی است که باید ویژگی‌هایی داشته باشد. یکی از مهمترین نظریه‌های دنیای اقتصاد و حتی مرتبط به همه رشته‌های دیگر نظریه بازی‌ها است. امروز کتمر کسی است که با این نظریه مواجه نشده باشد.
حال نظریه بازی‌ها در مورد چه چیز‌هایی صحبت می‌کند و چگونه اثر می‌گذارد؟ و این نظریه چه رابطه‌ای با تحریم‌ها دارد؟ چگونه می‌شود از آن زمین خارج شد؟
آیا در شرایط حال که بیماری کرونا در جهان همه گیر شده است بر تحریم‌های ایران نیز تاثیر می‌گذارد یعنی باعث می‌شود زمین بازی تغییر کند؟
نظریه بازی
نظریه بازی به مطالعه رفتار راهبردی بین عوامل عقلانی می‌پردازد؛ رفتار راهبردی زمانی بروز می‌کند که مطلوبیت هر عامل نه فقط به راهبرد انتخاب شده توسط خود بلکه به راهبرد انتخاب شده توسط بازیگران دیگر همبستگی داشته باشد. مانند مذاکرات تجاری بین دو کشور، جنگ تبلیغاتی بین دو شرکت رقیب.
اصل در این بازی تمرکز روی تعادل یعنی یافتن راهبرد بهینه برای بازیگران است. در هر بازی با استراتژی مختلط، بازیگران به طریق منطقی و معقول راهبرد‌های خود را انتخاب می‌کنند و به دنبال حداکثر سود خود در بازی هستند، حداقل یک راهبرد برای بدست آوردن بهترین نتیجه برای هر بازیگر قابل انتخاب است و چنانچه بازیگر راهکار دیگری به غیر از آن را انتخاب کند، نتیجه بهتری به دست نخواهد آمد.
عوامل بازی
۱. بازیگران: طرف‌های بازی که هرکدام حداقل دو راهبرد در اختیار داشته باشند.
۲. راهبرد در اختیار هر بازیگر: زنجیره‌ای مرتب از اقداماتی است که بازیگر می‌تواند در قدم‌های مختلف بازی کند.
۳. ترتیب بازی: در هر قدم از بازی، چه بازیگری حرکت می‌کند.
۴. ساختار اطلاعاتی: در هر لحظه از بازی هر بازیگر می‌تواند چه اطلاعاتی را از حرکت‌ها و ترجیحات طرف مقابل بداند.
۵. خروجی‌های بازی: وقتی بازی به انتها می‌رسد، چه نتایجی به بار می‌آید.
انواع بازی
۱. بازی با مجموع صفر: در این بازی سود یک بازیگر معادل زیان بازیگر دیگر است.
۲. بازی با مجموع غیر صفر: در این بازی تصمیمات یک بازیگر ممکن است به نفع همه بازیگران تمام شود.
۳. بازی تعاونی: در این بازی امکان سازش و تبانی با دیگران وجود دارد.
۴. بازی غیر تعاونی: در این نوع بازی امکان سازش و تبانی بین شرکت کنندگان وجود ندارد.
کشور‌هایی که که خواستار تحریم کشور‌های هدف خود هستند باید یک زمین بازی ایجاد کنند که سود خود را در ضرر کشور‌های هدف ببینند و برای این کار می‌توانند خودشان این زمین بازی را ایجاد کنند یا با سازش و همکاری با کشور‌های دیگر این زمین بازی را بوجود آورند. آقای ریچارد نفیو (معاون ارشد هماهنگ کننده سیاست‌های تحریم آمریکا در وزارت خارجه آن کشور) برای این منظور راهکار‌هایی را در کتاب هنر تحریم‌ها ارائه نموده است:
۱. انتخاب نوع مقابله
۲. شناسایی نقاط حساس
۳. اعمال فشار بر نقاط حساس
۴. ارائه راهکار خروج از فشار
نتیجه این راهکار‌ها در موارد ذیل خلاصه می‌شود:
۱. افزایش نارضایتی
۲. کاهش GDP
۳. عقب نشینی از شعار‌ها و آرمان‌ها
۴. اجماع بین المللی علیه کشور تحریم شده
بعد از همه گیری بیماری کرونا نقشه تحریم نیزحول این بیماری طبق راهکار‌های اشاره شده، تغییر کرد تا همان نتایج تحریم که مد نظر کشور‌های تحریم کننده است، به وقوع بپیوندد.
به منظور پیشگیری از شیوع گسترده این بیماری، طرح قرنطینه خانگی و به دنبال آن تعطیل شدن بعضی از صنایع اجرایی گردید که نتیجه آن کاهش GDP برای سال مالی است همچنین باعث بیکاری کارگران نیز گردید که این دلایل باعث افزایش نارضایتی مردم شد پس دولتمردان تصمیم گرفتند برای حل این مشکل از بانک جهانی درخواست کمک کنند تا نارضایتی مردم را کاهش دهند. این شرایط برای کشور‌های تحریم کننده بسیار مطلوب است، چون به نقطه حساس ایران پی بردند.
آمریکا از این فرصت استفاده کرد و فشار‌ها را بیشتر کرد یعنی نه تنها تحریم‌ها را کاهش نداد بلکه حتی اجازه واردات محصولات بهداشتی برای مقابله با کرونا را نداد همین امر موجب افزایش بیشتر نارضایتی مردم شد؛ این نتیجه بازی کردن در زمین کشور تحریم کننده است. در این زمان بر اساس معادلات کشور‌های تحریم کننده هیچ راه خروجی وجود ندارد و باید راهکار ارائه شده آن‌ها را پذیرفت.
برای اینکه بتوانیم از این شرایط خارج شویم باید از زمین بازی دشمن خارج شویم و این تنها راه نجات از این مهلکه است.
کشور‌های تحریم کننده خواستار آن هستند که فقط خودشان از این بازی سود ببرند و هیچگاه نمی‌توان انتظار یک راهبرد بهینه به نفع همه‌ی کشور‌های بازیگر در این زمین را داشت، زیرا کشور‌های تحریم کننده سود خود را در زیان و ضرر کشور‌های هدف می‌بینند و برای این کار یا به صورت انفرادی عمل می‌کنند و یا اجماعی بر علیه کشور هدف بوجود می‌آورند تا بتوانند از این کار سود بیشتری بدست آورند.
حال کشور‌هایی که هدف تحریم‌ها قرار گرفته اند نباید در این زمین بازی کنند، زیرا هیچ هدفی که بتواند برای آن‌ها سود داشته باشد، وجود ندارد پس آن‌ها ناگزیرند که یک زمین بازی برای خود ایجاد کنند تا از منافع خود دفاع کنند.
برای ایجاد زمین جدید کشور‌های هدف تحریم دو راه حل در پیش رو دارند:
۱. نگاه به خارج و ایجاد پیمان‌های دوجانبه و چندجانبه با کشور‌های دیگر تا بتوانند راهکاری برای مقابله با تحریم‌ها اتخاذ کنند یعنی بتوانند ضرر و زیان‌های کمتری را دریافت کنند.
۲. نگاه به داخل تا به بوسیله‌ی این راهکار بتوانند ظرفیت‌های داخلی را به نقطه‌ای برسانند که علاوه بر کمتر کردن فشار‌های ناشی از تحریم بتوانند از ظرفیت‌های مولد داخلی سود کسب کنند.
در زمانی که ایران به دلیل کمبود وسایل بهداشتی وضعیت نابسامانی داشت، این جوانان ایرانی بودند که با تکیه به دانش و توان داخلی شروع به تولید وسایل بهداشتی کردند که نه تنها نیاز کشور تامین شد بلکه صادرات این وسایل نیز آغاز گردید. این در شرایطی بود که هیچ کشوری به ایران کمک نکرد و ایران توانست با تکیه بر جوانانش از این بحران خارج گردد.
برای رهایی پیدا کردن از تحریم‌ها نیز باید از زمین بازی دشمن خارج شویم، برای تولید بیشتر باید زنجیره تامین تمامی کالا‌ها را پیدا کنیم. زمانی که این کار را انجام دهیم چند حالت بوجود می‌آید:
کالا‌هایی که به صورت کامل در ایران تولید می‌شوند.
کالا‌هایی که مواد اولیه آن‌ها وارد می‌شوند.
کالا‌هایی که تکنولوژی آن‌ها وارد می‌شوند.
کالا‌هایی که به صورت کامل وارد ایران می‌شود و ایران نه تکنولوژی ساخت آن‌ها را دارد و نه مواد اولیه ساخت آن‌ها را.
طبق اولویت بندی ذیل باید برای تولید کالا‌ها سرمایه گذاری کرد:
کالا‌هایی که تکنولوژی آن‌ها وارد می‌شود
با حمایت از این کالا‌ها می‌توان تکنولوژی ساخت آن‌ها را نیز به دست آورد و بدین صورت ایران از کشور‌های دیگر بی نیاز می‌گردد مانند نهاده‌های دامی. به طور متوسط سالانه حدود ۳.۵ میایارد دلار انواع نهاده‌های دام، طیور و آبزیان وارد کشور می‌شود که اختلالات ایجاد شده در واردات نهاده‌های دامی و تأمین و توزیع آن‌ها مشکلات بسیار زیادی را برای تولیدکنندگان ایجاد کرده است.
کالا‌هایی که مواد اولیه آن‌ها وارد می‌شود
برای این کالا‌ها تکنولوژی ساخت وجود دارد، اما مواد اولیه آن‌ها وارد می‌شود که می‌توان از طریق تجارت با کشور‌های همسو و کشور‌های منطقه نیاز کشور به مواد اولیه این کالا‌ها را بر طرف کرد مانند کره، زیرا دام‌های نژاد ایرانی از چربی کمتری برخوردار هستند.
کالا‌هایی به صورت کامل وارد ایران می‌شود و ایران نه تکنولوژی ساخت آن‌ها را دارد و نه مواد اولیه ساخت آن‌ها را دارد
این نوع کالا‌ها بیشترین آسیب را از تحریم می‌بینند مانند محصولات high-tech که تکنولوژی ساخت آن‌ها به سادگی در دسترس ایران قرار نمی‌گیرد برای حل این مشکل باید از نخبگان و مخترعین حمایت گردد و در صورت نیاز برای آموزش به خارج از کشور فرستاده شوند.
کالا‌هایی که به صورت کامل در ایران تولید می‌شوند
این کالا‌ها هم باید حمایت گردند و هم باید بین تولیدکنندگان آن‌ها رقابت ایجاد گردد تا محصولاتشان را به هر قیمت و هر کیفیتی در اختیار مردم قرار ندهند مانند کاری که خودرو سازی‌های کردند.
بر این اساس تحریم‌ها اهداف گونانگونی دارند، اما شیوه‌ی اجرای همه آن‌ها شبیه هم هستند و حتی راه مقابله با آن‌ها نیز شبیه هم هستند:
۱. همانگونه که مشاهده شد فعالیت کردن در زمینی که برای ما طراحی شده است نتیجه‌ای جز شکست برای ما ندارد پس باید زمین خودمان را طراحی کنیم که از ویژگی‌های به صورت زیر است
توجه به ظرفیت‌های خارج از کشور مانند: همکاری با کشور‌های همسایه و کشور‌های همسو، سعی در برطرف کردن نیاز‌ها و مشکلات منطقه و ایجاد پیمان‌های چند جانبه با کشور‌های مختلف.
توجه به ظرفیت‌های داخل کشور که همان طور بیشتر از شرایط موجود است.
۲. زنجیره تأمین کالا‌ها در کشور متفاوت هستند پس برای حمایت از تولید کالا‌ها باید با توجه به شرایطشان تصمیم گرفت.
۳. ویروس کرونا نیز مانند تحریم شرایط سختی را برای معیشت مردم و تولید بوجود آورده است که باید از اقشار آسیب دیده حمایت شود تا بتوان اثرات مخرب آن را خنثی کرد.
۴. در بحث تولید، تکنولوژی خیلی مهم است و نباید هدفان این باشد که تکنولوژی را بخریم یا به عنوان تحت لیسانس از آن استفاده کنیم بلکه باید سعی کنیم تا بتوانیم آن تکنولوژی‌ها را خودمان بدست بیاوریم.
بیشتر بخوانید
انتهای پیام/
