آداب و رسوم کردستانی‌ها دربلندترین شب سال

به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از سنندج ،  ایرانیان باستان با باور اینکه فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روز‌ها بلند‌تر شده و تابش نورایزدی افزونی می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان راشب زایش مهر یا زایش خورشید می کردند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند.

صادقی کارشناس ارشد مردم شناسی میراث فرهنگی کردستان درباره آداب و رسوم مردم استان درشب یلدا  درگفت وگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از سنندج، گفت: شب یلدا در کردستان نیز مانند سایر مناطق کوهستانی ایران تاریخ کهنی دارد و آن را «شه وچله»، (شب چله) یا «شو زمسان» (شب زمستان) می‌نامند شبی که پیش از فرارسیدنش هیجان و شورخاصی را درمیان مردم برمی انگیزد. وصدای خنده وشادی ازهرخانه‌ای شنیده می‌شود و زمزمه‌های روایت حماسه‌ها وداستان ها، گرمابخش سردی این شب به یادماندنی است.

مردمان این دیار که به خونگرمی و میهمان‌نوازی معروف هستند یکی از آیین‌های سنتی آن‌ها جمع شدن کنار یکدیگر و در منزل بزرگ فامیل بوده و در «شه و چله» همه اقوام و فامیل، تمامی عروس‌ها، دامادها، دختر و پسر همه در خانه بزرگتر‌ها دور هم جمع می‌شوند و پس از صرف شام برنامه‌های شب چله و بازی‌های قدیمی همانند «گوروا بازی» را اجرا می‌کنند و با شادی و سرور به سپری کردن یک شب برفی طولانی با شنیدن قصه‌ها و حرف‌های شنیدنی و سرگذشت بزرگتر‌ها می‌پردازند.

درتدارکات این «جشن» سنندجی‌ها چندماه قبل از شب چله، خربزه‌های کوچکی را که از روستای سراب قامیش تهیه می‌شود رادرتفاله سرکه می‌اندازندتا برای این شب «کالک تورش» (خربزه ترش) که از اصلی‌ترین موارد سفره است، را داشته باشند. همچنین چندماه قبل از زمستان، خوشه‌های انگور را در زیر زمین یا در سایه نخ کرده واز سقف آویزان می‌کنند که به آن «آنو» می‌گویند.

غذای این شب عموما دلمه برگ مو وکلم است که گوشت را لابه لای آن می‌گذارند. سفره شب چله علاوه بردلمه، شامل رب انار و شیره انگور، دوغ، ماست روغن وکره محلی، پیاز وخربزه ترش است. بعداز صرف شام «کالک ترش» را قاچ کرده و میل می‌کنند. بعد از خوردن غذای چرب و سنگین شب چله، میل کردن این خربزه ترش، هضم غذا را آسان نموده وباعث می‌شود بقیه شب نیزبتوان از تنقلات متنوع ومیوه‌های رنگارنگ شب چله نیز استفاده کرد. لازم به ذکر است آب داخل خربزه را نیز که مزه ترش وشیرین می‌دهدجداگانه در ظرفی ریخته وتقسیم می‌کنند.

در کردستان در هرمحله‌ای اگرخانواده‌هایی وجود داشته باشند که استطاعت مالی مناسبی برای برگزاری این مراسم نداشته باشند، از طرف دیگران برایش شام برده می‌شود. همچنین در این شب اگرهمسایه هامایل باشند از غذایی که تهیه کرده اند به همدیگر می‌دهندکه به آن «کاسه هاوسا» می‌گویند.

درگذشته قبل از خوردن یا بعداز آن، بزرگان فامیل داستانها، متل ها، وافسانه‌های قدیمی تعریف می‌کردند. امروزه در روستاها، حکایت گویی همچنان پا برجامانده و پدربزرگ‌ها ومادربزرگ‌ها داستان‌هایی مانند «خاتون زمهریر» را برای نوه هایشان در این شب طولانی و تاریک و سرد زمستانی تعریف می‌کنند. همچنین درگذشته خواندن شاهنامه، گلستان و بوستان و اسکندرنامه معمول بوده است.

از دیگرتمهیدات لازم این شب، انجام برخی بازی‌های محلی است مشهورترین این بازی‌ها در کردستان «گوروابازی» یاجوراب بازی است. بازی دسته جمعی که شرکت کنندگان به دو گروه تقسیم می‌شوند و دارای هیجان بسیار زیادی است همه مهمان ها می توانند در آن بازی شرکت نمایند و معمولا انجام آن با ابراز هیجانات افراد همراه است و چندساعتی از شب را به خود اختصاص می‌دهد.

سپس نوبت به خوردن تنقلات وخشکبارمی رسد. انجیرخشک، برگ گلابی، برگ زردآلوهسته زردآلو که همراه با سماق حرارت دیده، توت خشک، تخمه بوداده کدو، وهمچنین گندم برشته که با شیره گز مخلوط شده وبه صورت گلوله‌های کوچکی درآمده از جمله خشکبار‌های شب چله است.

اما میوه‌های شب چله که شامل هندوانه، سیب، گلابی، به، انار وآنومی شود از ضروریات شب چله است. دربرخی ازخانواده‌ها برای خوردن میوه‌های شب چله سفره می‌اندازند که به آن سفره یلدا یا چله می‌گویند این سفره با انواع خشکبار، اناردان شده و هندوانه تزیین می‌شود. هندوانه از جمله میوه‌هایی است که باید حتما سر این سفره باشد وچون فصل آن سر رسیده معمولا هندوانه‌های خوبی از آب در نمی‌آیند.

خوردن هندوانه به نوعی وداع و خداحافظی با فصل گرماست و پیشوازی از زمستان محسوب می‌شود همچنین در اعتقادات محلی خوردن آن را در این شب باعث قوی شدن بدن در مقابل بیماری‌های زمستان می‌دانند.

البته ناگفته نماند آجیل مخصوص، هندوانه، انار وشیرینی ومیوه‌های گوناگون برسر این سفره همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی وشادکامی هستند.

یکی دیگر از آیین‌های این شب در مناطق مختلف کردستان تفال با دیوان حافظ است برای این کار یک نفر ازبزرگان خانواده یا کسی که بتواند شعر رابه خوبی بخواند یا کسی که دیگران معتقدند به اصطلاح خوب فال می‌گیرد ابتدا نیت می‌کند یعنی در دل آرزویی می‌کند سپس بطور تصادفی صفحه‌ای را از کتاب حافظ می‌گشاید و با صدای بلند شروع به خواندن می‌کند.

خمچه (خنچه) عروس یکی از سنت‌های واجب شب چله در تمام کردستان است خنچه به سینی بزرگی گفته می‌شده که هدایای عروس وداماد را در آن حمل می‌کردند و امروزه به آن کادو می‌گویند. معمولا اقوام داماد هدایا وپیشکش‌هایی از جمله کیف وکفش و لباس زمستانی، یک قواره پارچه خوش طرح ورنگ ویک قطعه طلا، کله قند، نقل ونبات وشیرینی‌های متنوع وکادو‌های دیگر را به خانه پدرعروس می‌برند وشام را میهمان آن‌ها هستند. آن‌ها نیز متقابلا به داماد هدیه‌ای می‌دهند.

در سال‌های گذشته در روستا‌های کردستان، درشب چله مراسم شال انداختن نیز اجرامی شد در این رسم از روزنه‌های بالای بام‌ها که نقش هواکش ونورگیر را دارند جوانان روستا شال‌های لباسشان را پایین می‌فرستند تاصاحبخانه هدیه‌ای به مناسبت شب چله درآن بگذارد.

واما...

شب یلدا، پایان پاییز و آغاز زمستان. تاریک‌ترین و بلندترین شب سال است واز آن به بعدهمه اش سرپایینی است. چشم روی هم بگذاریم شب یلدا که هیچ، تمام شب‌ها و روز‌های سال هم تمام می‌شوند. پس جشن یلدا فرصت خوبی است تا خانواده‌ها این شب دراز را در کناهم به خوشی سپری کنند چراکه دراین جمع شدن هاست که بسیاری از کدورت هابرطرف می‌شودمخصوصا امروزه که خانواده کمتر همدیگر را ملاقات می‌کنند، می‌تواند فرصتی باشد برای تجدید دیدار.

گزارش از فاطمه محمدی

انتهای پیام/م