این همه سال دغدغه و مطالعه کافی است تا تصحیح استاد شفیعی کدکنی از تذکرة‌الاولیای عطار را یکی از اتفاقات مهم در حوزه تصحیح متون ادب فارسی بدانیم که در نمایشگاه کتاب تهران رونمایی شد. به گفته صاحب نظران، استاد برای عطار سنگ تمام گذاشته است. در این نوشتار به ویژگی‌ها و چرایی اهمیت این تصحیح می‌پردازیم.
نیشابور، عطار و تذکرةالاولیا
جلد اول کتاب علاوه بر متن اثر، در مقدمه دارای نکاتی جامع درباره نیشابور، عطار و تذکرةالاولیاست. استاد در مقدمه مخاطب را با محل دقیق زادگاه عطار آشنا می‌کند؛ کدکن، مرکز جلگۀ رخ که در رَبعِ شامات نیشابور قرار دارد. در ادامه به آن‌چه از زندگی عطار مسلم است، اشاره شده و این که هنوز هم زندگی او در میان بزرگان فرهنگ ایران ناشناخته‌ترین زندگی است. شفیعی کدکنی در بخشی که درباره تذکرة الاولیاست، نوشته: «من ادعا ندارم که تمام پرسش‌های خواننده جدی را پاسخ گفته‌ام، ولی متجاوز از ۴۰ سال یکی از مشغله‌های ذهنی من فهم عبارات این کتاب و تصحیح آن بوده است». جلد دوم کتاب هم شامل تعلیقات، نسخه‌بدل‌ها، فرهنگواره‌ها و فهرست مراجع است.
مسائل بحث‌انگیز تذکرة الاولیا
یکی از موضوعات بحث‌انگیز درباره تذکرة‌الاولیای عطار، الحاقی بودن یا نبودن ۲۵ باب بعد از باب منصور حلاج است. شفیعی کدکنی در مقدمه می‌گوید عطار ۷۲ باب نخست را در یک زمان خاص نوشته و ۲۵ باب بعدی را در زمانی دیگر به آن اضافه کرده است. موضوع بحث‌انگیز دیگر، تردید درباره انتساب تذکرةالاولیا به عطار است. شفیعی کدکنی در این باره می‌نویسد: «عطار در مقدمه تذکرةالاولیا این نکته را مطرح می‌کند که تدوین این کتاب را هم به خاطر بهره‌مندی دوستان تعهد کرده است و هم برای بهره‌مندی شخص خودش. به همین دلیل بعضی از منتقدان شیوه عملکرد عطار را در تذکرةالاولیا عملی از جنس بازنویسی و تلفیق خلاق تلقی می‌کنند». این یعنی عطار در این اثر بیشتر منابع دیگر را گردآوری وآن‌ها را بازنویسی کرده و تمام اثر مانند «گلستان» که به قلم خود سعدی است، از او نیست. به همین دلیل عده‌ای در قطعیت انتساب تذکرة الاولیا به عطار تردید کرده‌اند.
روش تصحیح تذکرةالاولیا
شفیعی کدکنی در بخشی از مقدمه به خطا‌های نسخه تصحیح شده تذکرةالاولیا توسط نیکلسون، مصحح انگلیسی اشاره می‌کند و درباره روش تصحیح خود می‌نویسد: «در تصحیح تذکرةالاولیا باید از روش مولکولی استفاده کرد. این کتاب هر جمله‌اش حاصل اندیشه و ذهن یکی از بزرگان زهد و تصوف است و هر کدام از این جمله‌ها خود جهانی است ویژه خویش. باید در تصحیح این جمله‌ها از تمام اسناد و قراین بهره برد»؛ و حاصل بررسی همه مولکول‌های معنی‌دارِ جهانِ تذکرةالاولیا در دو جلد پیش روی علاقه‌مندان گنجینه ادب فارسی است؛ که «عشق از خراسان خیزد، از آن روی که عطار خراسانی است».
منبع: روزنامه خراسان
انتهای پیام/