به گزارش
گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از
مشهد ، دیار خراسان مهد چهره‌های ادبی بزرگی بوده است و نخستین شاعران پارسی گوی از شرق ایران ظهور کردند و همچنین
ادبیات عرفانی در خراسان بزرگ به ویژه نیشابور جایگاه خاصی دارد به طوریکه می‌توان نیشابور را قطب ادبیات عرفانی نامید.
نیشابور دیار دو شاعر و عارف بزرگ عطار و عمر خیام است. در میان این دو عارف بزرگ، خیام به واسطه ترجمه رباعیاتش شهرتی جهانی دارد. اگرچه رباعیاتی که از او به جا مانده است، چندان زیاد نیست، اما همین حجم اندک رباعیات وی، باعث می‌شود شهرت او به عنوان یک شاعر مطرح باشد با وجود اینکه خیام ریاضیدان و منجم نیز بوده است.
غیاث‌الدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خَیّام نیشابوری) زادهٔ ۲۸ اردیبهشت ۴۲۷ در نیشابور - فیلسوف، ریاضیدان، ستاره‌شناس و رباعی‌سرای ایرانی در دورهٔ سلجوقی است. رباعیات خیام را به بیشترِ زبان‌های زنده ترجمه کرده اند. ادوارد فیتزجرالد، رباعیات او را به زبان انگلیسی برگردانده که مایهٔ شهرت بیشتر وی در مغرب زمین شده‌است.
اختلاف در تعداد رباعیات به جا مانده از خیام
برای آشنای بیشتر با این چهره ادبی پای صحبت‌های یک استاد ادبیات فارسی نشستیم.
مهدی نوروز استاد ادبیات فارسی دانشگاه آزاد نیشابور می گوید: خیام در زمان خودش به شعر و شاعری شهرت نداشت و آثاری که در زمان او نوشته شده‌اند به شاعری او اشاره‌ای نکرده‌اند. برخی از سرشناسان و استادان فن فقط ۱۸ رباعی و با کمی اغماض تا ۳۰ و برخی تا ۶۴ رباعی را از او دانسته اند، اما با ژرف نگری و تعمیق از خلال همین رباعیات اندیشه‌های بارز و ارزشمند به دست می‌آید.
استاد ادبیات فارسی دانشگاه آزاد نیشابور ادامه می دهد: عده‌ای معتقدند به دلیل شرایط اجتماعی زمانه خیام، اشعار وی مخفی نگه داشته شده است و بعد از مرگ او به مرور اشعار وی منتشر شد.
اغتنام دم در اشعار خیام، مورد توجه مردم مغرب زمین
در ادامه مظلومی نژاد، خیام شناس و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد نیشابور درباره شهرت جهانی خیام می‌گوید: توجه به زمان حال و غنیمت شمردن دم در اشعار خیام با فلسفه وجودی زندگی مردم مغرب زمین متناسب بود و همین باعث شد، که اشعار وی مورد پذیرش قرار گیرد و شهرت جهانی داشته باشد.
وی ، خیام را سلطان رباعیات جهان معرفی می‌کند و می‌گوید: رباعیات زیادی را بعد از مرگ خیام به او انتساب دادند و پژوهش‌هایی در طول تاریخ انجام شد تا مشخص شود کدامیک از رباعیات متعلق به خیام است. به طور مثال بخشی از این رباعیات را بابا افضل کاشانی سروده بود که به خیام نسبت دادند.
خیام در اذهان مردم زنده است
مظلومی خیام شناس، معتقد است، اشعار خیام آنقدر مورد اقبال بود که نمی‌توان گفت، عمر خیام هشتاد سال بوده است بلکه باید گفت وی عمری هشتصد ساله داشته، زیرا آن قدر در اذهان مردم دوره‌های بعد زنده بوده که آنها دوست داشتند به سبک خیام بسرایند.
وی ادامه می دهد، جایگاه خیام در ریاضی بسیار بالا است به طوریکه می‌توان وی را در درجه اول ریاضی دان دانست. خیام از جبر عمدتاً هندسی خود برای حل معادلات درجه سوم استفاده می‌کند. او معادلات درجه دوم را از روش‌های هندسی اصول اقلیدس حل می‌کند.قضیه مثلث خیام-پاسکل و دو جمله‌ای خیام –نیوتن جایگاه وی را در علم ریاضی نشان می‌دهد.
عمر خیام، حکیم مسلمان
براساس تفاسیری که در دهه‌های اخیر از شعر خیام شده است، شاید در نگاه اول او را عارفی بی‌قید و خوشگذران در نظر آوریم.
محسن افکاری دکترای ادبیات فارسی و استاد ادبیات دانشگاه فرهنگیان مشهد در این زمینه می‌گوید: اشعاری را به خیام نسبت می‌دهند که از او تصویر فردی می‌سازد که اعتقادی به معاد ندارد و یا تصویر یک فرد می خواره را نشان می‌دهد . این اشعار را برای تخریب خیام به وی نسبت می‌دهند در حالیکه خیام، حکیم مسلمان، مومن و معتقد به خدا بوده است.
وی در ادامه می‌گوید: حکیم عمر خیام، فیلسوفی بزرگ نیز بوده و در اندیشه‌های فلسفی وی، توجه به مرگ محور اساسی است.
تقویم جلالی از دستاورد‌های خیام
سید محمد علی استوار کاملی استاد دانشگاه آزاد نیشابور نیز درباره خیام می‌گوید: خیام را می‌توان منجم بزرگی دانست. اعتبار او به اندازه بود که به دعوت جلال الدین ملکشاه سلجوقی و وزیرش نظام الملک به اصفهان رفت تا سرپرستی رصدخانه‌ی اصفهان را به عهده گیرد.
وی ادامه می دهد: وی در حدود سال ۴۵۸ طرح اصلاح تقویم را تنظیم کرد و تدوینگر و بنیانگذار تقویم جلالی شد. در واقع گاه شمار هجری خورشیدی که مورد استفاده ما ایرانیان است، توسط حکیم عمر خیام نیشابوری تکمیل شده است.
وی می‌گوید: چهره جهانی خیام به عنوان یک ستاره شناس تا حدی است که در سال ۱۹۸۰ سیارکی به نام خیام نام گذاری شده بود.
سفر‌های جهانی به نیشابور برای بازدید از آرامگاه خیام
آرامگاه عمر خیام در نیشابور یکی از بهترین جاذبه‌های گردشگری این شهر است. این آرامگاه در زمان وی در محله شادیاخ نیشابور در نیم فرسخی نیشابور و در صحن امامزاده محروق بنا شده است. بنای آرامگاه خیام تا سال ۱۳۳۸، خرابه مانندی بیش نبود و در این سال با طرح هوشنگ سیحون، ساخت بنای فعلی خیام آغاز شد و در سال ۱۳۴۱ به پایان رسید.
آرامگاه خیام از ساختمان‌های شاخص طراحی شده در ایران است که تلفیقی موفق از عناصر سنتی و مدرن را به نمایش گذاشته است. در طراحی این بنا، همه وجوه خیام در شاعری، ستاره شناسی و ریاضی دیده شده است.
خیری مسئول آرامگاه خیام نیشابوری می‌گوید: ۴۷ هزار نفر در سال از آرامگاه این شاعر بزرگ دیدن می‌کنند که ۲۲ هزار نفر آن از کشور‌های حاشیه خلیج فارس و تعدای از کشور‌های اروپایی از جمله بلژیک آلمان، انگلیس و فرانسه هستند.
زندگی خیام نیشابور آمیخته با داستان‌های غیرواقعی
در این نوشتار گوشه‌های کوچکی از زندگی خیام آورده شده است. درباره خیام ابهامات زیادی وجود دارد. این ابهامات آن قدر است که عده‌ای خیام ریاضی دان و دانشمند را از خیام شاعر جدا می‌کنند و آنها را دو شخص متقاوت می‌دانند.
افسانه‌هایی که به این دانشمند بزرگ نسبت داده‌اند حقایق و زندگی او را تا حدودی با داستان‌هایی غیر واقعی درآمیخته است. به طور مثال نقل شده است که خیام در کودکی با خواجه نظام‌الملک طوسی و حسن صباح مؤسس فرقه اسماعیلیه هم‌درس بود و آن سه عهد کردند هر یک در بزرگی به منصب و مقامی دست یافت و دو یار دبستانی دیگر را نیز بالا کشد. این روایت بر اساس تحقیقات مورخان و مقایسه تاریخی زندگی این سه شخصیت برجسته قاطعانه رد شده است.
شاید شناخت هر چه بیشتر شخصیت خیام و اندیشه‌های او به ما کمک کند تا بتوانیم اشعار جعلی و عقاید الحادگرانه و افسانه‌هایی را که به او نسبت می‌دهند بشناسیم و امید است که خواندن این گزارش انگیزه‌ای برای شناخت دنیای این چهره بزرگ باشد.
انتهای پیام//م.م
گزارشگر: مریم مزروعی/ سید موسی الرضا حسینی