تشریح عملکرد پژوهشكده علوم زمين پژوهشگاه صنعت نفت در حوزه اكتشاف منابع نامتعارف هیدروکربنی

به گزارش گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان، پژوهشكده علوم زمين بعنوان یک ساختار استاندارد در کلیه مراکز آموزشی و پژوهشی، مسئولیت آموزش و بکارگیری علوم مرتبط با زمین (کره زمین و اتمسفر در برگیرنده آن) را به عهده دارد.لذا این ساختار با قدری تغییر و متناسب با ماموریت آن در پژوهشگاه صنعت نفت شامل سه بخش زمین‌شناسی، ژئوفیزیک و ژئوشیمی است. این پژوهشكده دارای یک ماموریت کاملاً مشخص تحت عنوان مطالعات اکتشافی منابع هیدروکربنی است. بنابراین وجود این پژوهشكده با ساختار و ماموریت ذکر شده از الزامات پژوهش و توسعه صنایع بالادستی بوده و حلقه اصلی و آغازین اکتشافات هیدروکربنی به شمار می‌رود. آنچه در ادامه می خوانيد مصاحبه با بيژن بيرانوند، رئيس پژوهشكده علوم زمين پژوهشگاه صنعت نفت است.

پژوهشكده علوم زمين دارای چه ساختاری است؟

بیرانوند: پژوهشكده علوم زمين تا قبل از سال 1379 صرفا با محوریت گروه پژوهش ژئوشيمی و همکاری نفراتی از زمین‌شناسی و ژئوفیریک فعاليت داشته است. این مجموعه از سال 1379 به بعد با تشکیل دو واحد زمين‌شناسی نفت و ژئوفيزيك شکل منسجم تری به خود گرفت تا اینکه نهایتاً در سال 1385 ساختار‌ استاندارد اخیر خود را آغاز کرد. اگرچه این ساختار در نگاه اول مشخصات یک ساختار وظیفه ای را نشان می دهد، اما متناسب با راهبردهای پژوهشی و عملکرد خود، بخوبی نشان داده است که دارای ساختاری مرکب و متشکل از ساختارهای وظیفه ای، ماتریسی و پروژه محور است.

بعنوان مثال با اجرای پروژه های سطح یک کاملا ساختار پروژه محور را نمایش می دهد، در اجرای اغلب پروژه های سطح دو بصورت ماتریسی عمل می کند و در بخش خدمات فناورانه کاملا ساختاری با عملکرد وظیفه ای از خود نشان می دهد. چنین ساختاری انعطاف و قابلیت لازم در اجرای راهبردهای فناورانه سازمان، پویایی و قدرت رقابت با رقبای داخلی و خارجی را به این پژوهشکده بخشیده است.

جايگاه اين پژوهشكده در مقايسه با ساير پژوهشكده‌ها و پرديس‌های اين مجموعه به چه صورت است؟

بیرانوند: بررسی آماری انجام شده بر روی داده ها و اطلاعات 13 سال گذشته (1384 الی 1397) پژوهشگاه نشان می دهد كه پژوهشكده علوم زمين با داشتن حداکثر 4 درصد نيروی انسانی کل پژوهشگاه، با اختصاص 28 درصد از مبلغ کل قراردادهای این سازمان به خود بیشترین مشارکت ممکن را در عملکرد پژوهشی و جذب مشتری داشته‌است. این پژوهشكده با ایجاد نوآوری در فعالیتهای مرتبط در بازه زمانی ذکر شده ضمن افزایش دو برابری سبد مشتریان، با داشتن بالاترین سرانه عملکرد سالها رتبه نخست کارآیی موثر را در پژوهشگاه به خود اختصاص داده است. ضمناً بيش از 95 درصد درآمد اين پژوهشكده از محل پروژه‌های پژوهشی بوده و اصولاً خدمات فناورانه قابل انجام در آن نیز در خدمت پروژه‌های پژوهشی است. بنابراین مهمترین وجه تمایز این پژوهشکده، پژوهشی و متقاضی محور بودن پروژه‌ها و طرح‌هایی است که دائم در حال تحول و تکامل هستند.

چه سیاست‌هایی را در تحقیقات راهبردی این پژوهشکده مورد توجه قرار داده اید؟

بیرانوند: به طور حتم پژوهشكده علوم زمين، چشم انداز و راهبردهای پژوهشی خود را همسو با سازمان و متناسب با سند راهبردی آن در چهار بخش اصلی و در دو سطح مشخص برنامه ریزی کرده و در حال اجرای آن است. به اين ترتیب که سه بخش از این فعاليت‌ها که در گروه‌های پژوهشی بطور تخصصی قابل انجام هستند در یک سطح و بخش دیگر که شامل طرح‌ها و پروژه‌هايی با ويژگي چند بعدی بوده و با همكاری ديگر شركاء داخلی و خارجی قابل انجام است در سطح بالاتری انجام پذیر هستند.

فعالیتهای سطح يك پژوهشکده ما شامل پروژه‌ها یا طرح های چند بعدی و تلفیقی هستند كه صرفاً بر اساس منابع و توانمندیهای داخلی پژوهشکده بطور کامل قابل اجرا نبوده و نیازمند ایجاد شبکه و استفاده از منابع و قابلیتهای خارج از پژوهشکده هستند. ویژگی شاخص این دسته فعالیت ها انتقال دانش و تكنولوژی و افزایش توانمندی ‌پرسنل این مجموعه است. به طور مثال کسب دانش و تكنولوژی لازم در زمينه شناسايی منابع نامتعارف هیدروکربنی (شيل‌ و هيدرات گازی)، ساخت مدل دینامیک حوضه و سیستم های هیدروکربنی و ساخت مدل یکپارچه افق های مخزنی در مقیاس ناحیه ای از مهمترین این دستاوردهای اجرای چنین طرح‌هایی در پژوهشکده علوم زمین است.

لازم به ذکر است که طول مدت اجرای این طرح ها غالباً بیش از سه سال بوده و متناسب با حجم و گستردگی فعالیتهای مربوطه گاهی تا پنج سال هم بطول می انجامند. بنابراین طرح های اخیر را می توان به نوعی فرا مدیریتی دانسته و می بایست برنامه ریزی، اجرا و نظارت و کنترل برای انجام موفق آنها کاملا بر اساس اصول مدیریت پروژه باشد تا با تغییرات مدیریتی دچار هیچگونه مشکلی نگردند.

تقسيم‌بندی پروژه‌ها در هر يك از سطوح دو‌گانه بر اساس چه شاخص‌هايی انجام می‌شود؟

بیرانوند: نوآوری، ایجاد شبکه، خلق فناوری و انتقال دانش و تکنولوژی همراه با تامین منافع سازمان مهمترین شاخص‌های تفکیک این دو سطح فعالیتها است.

این نوع پروژه های در پژوهشکده علوم زمین از سال 1390 آغاز شده و شامل طرح مرواريدخلیج فارس، طرح هيدارت گازی، طرح دشت آبادان و طرح شيل‌های گازی است. خوشبختانه تمامی اين طرح‌ها به تازگی با موفقيت به پايان رسيده‌ و اخيراً طرح هيدرات گازی دو نیز آغاز شده است. البته دو طرح از نوع طرح مرواريد خلیج فارس در مرحله تصویب خواهی و یک طرح از گروه منابع نامتعارف نيز در مرحله پیشنهاد پروژه داریم.

در طرح مرواريد چه اقداماتی از سوی پژوهشگاه صنعت نفت اجرايی شده است؟

بیرانوند: طرح مرواريد خلیج فارس که برای اولین بار در کشور اجرا شد، بزرگترین پروژه مدل‌سازی حوضه و سيستم‌های هيدروكربنی در منطقه خاورميانه و از نظر پيچيدگی، وسعت و ابعاد جزء پنج پروژه اول دنیا در نوع خود است. كارفرمای اين طرح شركت نفت فلات قاره و اسپانسر اصلی آن شركت ملی نفت ايران بود كه با حمايت پژوهش و فناوری شركت ملی نفت ايران انجام گرديد. ضمناً كليه شركت‌های نفتی می توانند از نتايج اين طرح پژوهشی بهره‌مند شده و از ذی نفعان آن به شمار آیند.

طبیعتاً برآورد كمی و كيفی کلیه منابع هيدروكربنی در ناحيه خليج فارس و دريای عمان مهمترین خواسته شرکت نفت فلات قاره از انجام اين طرح متصور بود. لذا بنا به اهمیت موضوع از یکطرف و جدید بودن نوع کار در ایران از طرف دیگر طرح با همکاری دو شركت اصلی صاحب دانش و تکنولوژی مرتبط آغاز شد و در کنار آنها دو تیم داخلی روی دو نرم افزار تخصصی مدلسازی به منظور انتقال دانش مشغول به کار شدند که خوشبختانه امروز به اتکاء همین موضوع آمادگی لازم برای اجرای کارهای مشابه در پژوهشکده احساس می گردد.

علاوه بر این در زمینه آنالیزهای ژئوشیمیایی نیز که بخشی از کار به علت نبود تجهیزات آزمایشگاهی پیشرفته در ایران به خارج از کشور سپرده شد، با برنامه ریزی های انجام شده و در قالب همین طرح پیگیری های لازم جهت خرید این تجهیزات در حال انجام است. خوشبختانه در سایر بخش ها، تماماً از توانایی و قابلیت های موجود در داخل پردیس و بعضاً از شركت‌هاي صاحب نام داخلی استفاده شد که در این بین پژوهشكده علوم زمين با توجه به منابع و توانمندی های موجود بسیاری از فعاليت‌های پژوهشی طرح را در گروه های ژئوشيمی، ژئوفيزيك و زمين شناسي به انجام رساند.

نهايتاً این طرح بزرگ پژوهشی با رضایتمندی کارفرما و شناسایی منابع عظيمی از گاز و نفت به پایان رسید. این طرح در دو سال پياپی در نمايشگاه بين‌المللی نفت تهران حضور فعال داشته و در سال 1396 بعنوان طرح پژوهشی برتر شرکت ملی نفت ایران شناخته شد. نتایج نهایی طرح مرواريد خليج فارس، ارائه تجارب حاصل از آن به سایر شرکت‌های اکتشافی و عملیاتی و همچنین رضایتمندی مقامات عالی رتبه وزارت نفت از عملکرد پژوهشگاه صنعت نفت در این ارتباط مطمئناً باعث تکرار آن در سایر حوضه های نفتی کشور خواهد شد.

آيا می توان نتايج كاربردی و عملياتی اين پروژه را در ديگر طرح‌های مشابه مورد استفاده قرار داد؟

بیرانوند: قطعاً می توان این کار را انجام داد و بر همین اساس از سال 1394 نتايج كلی و پيشرفت‌های بدست آمده از اين طرح برای مديران و کارشناسان شركت‌ مناطق نفت‌خيز جنوب، مديريت اكتشاف و شركت نفت مركزی ايران ارائه گردید و پیشنهاد‌ فنی انجام طرح‌های مشابه برای اين شركت‌ها در حوضه های تحت مدیریت آنان نيز ارسال شد كه خوشبختانه با استقبال مواجه شده و اميدواريم در آينده نزديك شاهد اجرای آن در سایر حوضه‌ها باشیم.

ديگر پروژه‌هايی كه در سطح يك انجام شده است كدامند؟

بیرانوند: پروژه دیگری كه در اين سطح انجام شد پروژه هيدارت گازی بود. يكي از دلايلی كه باعث مطرح شدن اين پروژه در سطح ملی و بين‌المللی شد كشف ذخاير عظيم منابع نامتعارفی از نوع هيدارت گازی در دریای عمان براي اولين بار در كشور بود. این نتایج ارزشمند از یکطرف و رضایتمندی كارفرماي آن (مديريت اكتشاف) از طرف دیگر باعث علاقه‌مندی طرفین بر اجرای طرح هيدرات گازی دو گردید. از دیگر طرح های سطح می‌توان به مدلسازی يكپارچه‌ افق های مخزنی گروه بنگستان در دشت آبادان اشاره کرد. اين طرح نیز علاوه بر مدل سازی سه بعدی محیط رسوبی افق های مورد مطالعه موفق به انجام مدلسازی مخزنی مبتنی بر چینه شناسی سکانسی پایه لرزه ای برای اولین بار در کشور گردید.

اقدامات پژوهشگاه در خصوص چهارمين طرح سطح يك اين پژوهشكده يا همان مطالعات منابع نامتعارف به چه ميزان بوده است؟

بیرانوند: چهارمين طرح سطح يك پژوهشکده علوم زمین در زمينه منابع نامتعارف هيدروكربني است كه این طرح نیز براي اولين در ايران انجام شد. كارفرمای این طرح مديريت اكتشاف و مجری پژوهشگاه صنعت نفت با محوریت پژوهشکده علوم زمین بود. موضوع مورد مطالعه شناسایی و ارزیابی منابع شيل گازی در ناحیه لرستان بوده است. اين طرح نيز از کلیه ویژگی های یک طرح سطح یک بخصوص شبکه قوی داخلی و بين‌المللی برخوردار بوده است. طرح شیل گازی در شهريور ماه سال 1397 با رضایتمندی بالای 95 درصدی کارفرما به اتمام رسيد. خوشبختانه اجرای دو طرح موفق هیدرات گازی و شیل های گازی و ادامه این مطالعات با هیدرات دو و پیشنهادهای فنی دیگر در زمینه شیل گازی، شیل های نفتی و گازهای محبوث در زغال سنگ ها در ده سال اخير توسط پژوهشكده علوم زمين زمینه تحقيقاتی مناسبی را در اين ارتباط فراهم کرده و ما را به قطب اصلی اکتشافات منابع نامتعارف کشور تبدیل کرده است.

هم‌اكنون كه اين 4 پروژه به پايان رسيده‌اند آيا برنامه خاصی برای استفاده از نتايج آن‌ها در دستور كار قرار گرفته است؟

بیرانوند: همانطوریکه قبلاً نیز اشاره شد بخشی از چشم انداز پژوهشكده علوم زمين طی چهار سال پیش رو رساندن اين چهار حوزه فعاليتي به یک سطح استاندارد و مجهز کردن خود به توانمندی های لازم در زمينه‌های فنی و تكنولوژيكی مرتبط به منظور ارائه در سطح بين‌المللی است. قطعاً متخصصان و همکاران پرتلاش ما در پژوهشكده علوم زمين به این سطح از خودباوری رسیده اند که ما مي‌توانيم در زمينه ارائه خدمات فنی به كشور‌های همسايه پیشگام باشیم.

به پروژه ها و طرح های سطح دو نيز اشاره فرمودید، اين پروژه‌ها كدامند و در چه بخش‌هايی انجام می شوند؟

بیرانوند: این دسته از پروژه‌ها که همسو با سیاست های سازمان هستند نیز در هر يك از گروه‌های پژوهشی و یا با همکاری دو یا هر سه گروه پژوهشی متناسب با تخصص و توانمندی هايی موجود تعريف و قابل اجرا هستند. پروژه هایی از قبیل مطالعات زمین‌شناسی دشت گنبد و گرگان با شرکت نفت خزر، مطالعات زمین‌شناسی دشت مغان با مدیریت اکتشاف، مطالعات ژئوشيمي میادین چلینگر، گرنگان و شادگان با مناطق نفتخیز جنوب، ارزیابی ژئوشیمیایی نمونه‌های چاه‌های اکتشافی با مدیریت اکتشاف و مطالعه پيشرفته ژئوفيزيكی ميدان ابوذر با شرکت نفت فلات قاره از نمونه‌های جاری این دسته هستند. با استناد به عملکرد 18 ساله این مجموعه پژوهشی، گروه پژوهشی زمين‌شناسی نفت علاوه بر ایفای نقش اصلی در طرح‌های سطح يك پژوهشکده، بيشترين پروژه‌ها پژوهشی سطح دو (50 پروژه) را به نیز به انجام رسانده است.

اعتقاد دارم که مدیریت، هنر جلب پیروی داوطلبانه دیگران است و مدیر برجسته کسی است که نه تنها تفاوت کارکنان را می‌پذیرد، بلکه روی این تفاوتها سرمایه گذاری می‌کند. بیایید در سازمان خود بجای پرداختن به برنامه‌های استراتژیک، به تفکر و ایده‌های استراتژیک روی آوریم و یادمان باشد که ما استخدام نشده ایم تا رویاهای شخصی خود را محقق نماییم، بلکه به خدمت گرفته شده ایم تا رویاهای سازمان خود را بسازیم. راز برتری، بزرگی، افتخار و شهرت در خدمت به دیگران است و راز موفقیت انجام درست کارهای درست است.

انتهای پیام/