به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زاهدان، شهرسوخته در میان صد‌ها اثر باستانی و تاریخی سیستان و بلوچستان بازمانده از دوران باستان با بیش از پنج هزار سال قدمت در محدوده شهرستان هامون و ۵۶ کیلومتری شهر زابل در حاشیه جاده زابل - زاهدان در جنوب شرق ایران و در شمال سیستان و بلوچستان واقع شده است، این شهر بر روی آبرفت‌های مصب رودخانه هیرمند به دریاچه هامون و در ساحل این دریاچه بنا شده بود.
مطالعه و بررسی بقایای این شهر نشان دهنده سیر تحول علوم و فنون مختلف در فلات ایران است به طوری که باستان شناسی، جامعه شناسی، تجارت، بازرگانی و مبادلات بین المللی، تاریخ تحول ادیان در دوره‌های پیش از تاریخ و تاریخی، تاریخ شهرنشینی و شهرسازی، سیر تحول معماری و هنر‌ها و فنون سنتی، تاریخ آغاز نگارش، تاریخ پزشکی و علوم وابسته، جانور شناسی، تغذیه، کشاورزی، دامداری، حشره شناسی، گیاه شناسی، زمین شناسی، فلزگری، جواهر سازی، بافندگی و خراطی تنها بخشی از فنون و هنرهای قابل مطالعه در بقایای شهر سوخته است.
آثار کهن‌ترین نمونه جراحی، کهن‌ترین نمونه پارچه‌های موجود، کهن‌ترین اثر معرق کاری و کهن‌ترین نمونه‌های زیره، گشنیز و پسته وحشی از جمله اطلاعات و داده‌های به دست آمده در شهر سوخته است.
بر مبنای یافته‌های باستان شناسان شهرسوخته ۲۸۰ هکتار وسعت دارد و بقایای آن نشان می‌دهد که این شهر دارای پنج قسمت اساسی شامل بخش مسکونی واقع در شمال شرقی شهر، بخش‌های مرکزی، منطقه صنعتی، بنا‌های یادمانی و گورستان است که به صورت تپه‌های متوالی و چسبیده به هم واقع شده اند.
این شهر تاریخی و مهمترین محوطه دیرینه سیستان در کنار رود هیرمند و در بالاترین لبه شمال غربی دلتای قدیمی بر روی سلسله تپه‌های تراس رمرود و زمین‌های زراعی تراس نیمروز واقع شده که وجود آن در هزاره‌های چهارم و سوم پیش از میلاد مدیون رودخانه پرآب هیرمند بوده است.
۱۲۰ هکتار از گستره شهرسوخته دارای آثار و بقایای دیرینه است که گسترده‌ترین دوره آن مربوط به سال‌های میان ۲۵۰۰ تا ۲۸۰۰ پیش از میلاد بوده که گستره آن در این دوران به بیش از ۸۰ هکتار رسیده است.
توسعه شهر سوخته از نظر فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و صنعتی در یک دوره ۴۰۰ ساله از زندگانی هزار ساله، آن را از شکل شهرک کوچک ۱۵ هکتاری خارج و سپس با گستره حدود ۱۵۰ هکتاری به یکی از بزرگ‌ترین شهر‌های دوران مفرغ خاورمیانه تبدیل کرده که شهر‌های محدودی، چون انشان یا تپه ملیان در فارس، اور در بین النهرین، شوش در دشت خوزستان و سرانجام موهنجو دارو در دشت سند قابل مقایسه با آن بوده اند، گستره شهر قابل تقسیم به سه بخش اصلی و سه بخش فرعی است.
پژوهش‌ها نشان داده است این محوطه بر خلاف اکنون که محیط زیستی کاملا بیابانی دارد و فقط درختان گز در آنجا دیده می‌شود در پنج هزار سال قبل منطقه‌ای سبز و خرم با پوشش گیاهی متنوع و بسیار مطلوب بوده و درختان بید مجنون، افرا و سپیدار فراوانی در آنجا وجود داشته است.
شهر سوخته دارای تشکیلات مرتب و منظمی بوده است آثار باقیمانده در آن نشان دهنده این است که این شهر در هزاره سوم پیش از میلاد دارای نظام مرتب و منظم آبرسانی و تخلیه فاضلاب بوده و دانش پزشکی (یا جادوگری علمی) در آن به حدی پیشرفته بوده که پزشکان شهر نه تنها از علومی، چون شکسته بندی آگاه بودند بلکه به اجرای اعمال شگفت انگیزی، چون جراحی جمجمه نیز دست می‌زدند.
از سوی دیگر کشف تنها لوح نوشته دوران آغاز تمدن عیلام در این شهر همراه با آثار مهر‌ها و علائمی که پیشتر به آن اشاره شد نشان از ارتباط‌های تجاری و کنترل اقتصادی منطقه از سوی این جامعه دارد و به این ترتیب مردم این شهر به چنان درجه‌ای از رفاه رسیده بودند که زنان به زیبایی خود نیز توجه فراوان داشته و مردم آن احتمالا جز نخستین مخترعان و مکتشفان سرگرمی‌هایی شبیه «شطرنج» و «تخته نرد» بوده اند.
کشف آثار مهمی، چون جراحی جمجمه، چشم مصنوعی، لوله‌های فاضلاب، پارچه بافی و سفالگری نشان از پیشرفت این شهر در زمان رونق و حیات آن است به طوری که از آن می‌توان به عنوان پیشرفته‌ترین شهر جهان قدیم یاد کرد.
همچنین نکته جالب اینکه باستان شناسان تاکنون هیچ نوع سلاحی از این شهر بدست نیاورده اند که این خود نشان دهنده سکونت مردمی صلح طلب و آرام در این منطقه است.
وجود سفالینه‌های شکسته در جای جای این محوطه باستانی نشان از فعال بودن کارگاه‌های متعدد سفالگری در آن دوران دارد و هم اینک در بیشتر سطح منطقه مسکونی و کارگاهی و قبرستان شهرسوخته سفالینه‌های شکسته به وفور یافت می‌شود و هر گردشگری که پا به این محوطه می‌گذارد به ناچار باید از روی تکه سفال‌هایی که با دستان هنرمند ساکنان شهرسوخته ساخته شده عبور کند.
این محوطه باستانی هر ساله به ویژه در ایام نوروز پذیرای خیل عظیمی از هموطنانی است که از نقاط دور و نزدیک ایران برای نظاره کردن آثار نیاکانشان به این دیار سفر می‌کنند.
روح الله شیرازی مدیر پایگاه جهانی شهرسوخته در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زاهدان، گفت: شهرسوخته به عنوان مهمترین محوطه باستانی سیستان در کنار دلتای رود هیرمند در بالاترین لبه نقطه شمال غربی دلتای قدیمی در روی یک سلسله تپه‌های تراس رمرود و زمین‌های زراعی تراس نیمروز واقع شده که موجودیت آن در هزاره چهارم و سوم پیش از میلاد مدیون رودخانه پر آب هیرمند و دلتای آن بوده است.
وی با بیان اینکه کار حفاری این شهر از سال ۷۶ آغاز شده و همچنان ادامه دارد افزود: کاوش‌های باستان شناسی در این شهر نشان داده اند که مردم جامعه این شهر با استفاده از موقعیت جغرافیایی شهر خود که اجازه تهیه منابع معدنی و طبیعی و کنترل تولید و توزیع آن‌ها در تمام سیستان و مناطق اطراف را می‌داده این شهر را گسترش داده اند.
وی افزود: این شهر به عنوان یک سایت تاریخی و تنها اثر ثبت شده جهانی این استان اهمیت ویژه‌ای در معرفی و شهرت جهانی این منطقه دارد.
شیرازی گفت: این شهر بی شک جزو شهر‌های بسیار پیشرفته زمان خود بوده است، زیرا این موضوع نه تنها در بقایای آثار معماری، هنرهای دستی، بر روی سنگ مرمر، سفال، گل و حصیر دیده شده است بلکه در سازماندهی اجتماعی شهر نیز مشاهده می‌شود.
وی با بیان اینکه وجود آثار تاریخی وجه تمایز این منطقه با سایر نقاط کشور است تصریح کرد: امروزه صنعت گردشگری در حوزه میراث فرهنگی بیشترین آمار گردشگر را دارد و آثار باستانی و تاریخی نیز بیشتر در کشور‌های کمتر توسعه یافته و در حال توسعه وجود دارد که وجود شهرسوخته و سایر آثار استان زمینه مناسبی را برای رونق صنعت گردشگری در این استان فراهم می‌کند.
در سی و هشتمین اجلاس یونسکو در تاریخ ۲۲ ژوئن ۲۰۱۴ مطابق با ۱ تیر ۱۳۹۳ شهرسوخته به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
این محوطه باستانی هفدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست یونسکو است که با برخورداری از قدمت پنج هزار ساله به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین شهر‌های باستانی دنیا شناخته می‌شود.
انتهای پیام/ع