این بازار که دوره‌های تاریخی بسیاری را پشت سر گذاشته، هم اکنون نیز شاهد تغییرات جدیدی است. سبک معماری آن بسیار غنی و با ارزش بوده و راسته بازار‌های شهر کرمان نسبت به بازار‌های سایر شهر‌های ایران طولانی‌تر می‌باشد.
موحدی قائم مقام اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان کرمان گفت:این بازار در مرکز شهر کرمان، از اطراف میدان مشتاقیه (شهدا) تا میدان ارگ واقع شده است.
موحدی بیان داشت:این راسته بازار از میدان ارگ شروع و به میدان مشتاقیه ختم می‌شود و هر بخش از بازار کرمان در زمان یکی از فرمانروایان این شهر ساخته شده و به خاطر برخی ویژگی هایش در ایران منحصر به فرد و دارای شهرت جهانی است.
وی افزود: بازار کرمان که به بازار گنجعلی خان نیز شناخته می‌شود، یکی از مهمترین مراکز تاریخی و همچنین تجاری کرمان است به طوری که بیش از ۶۰ درصد آثار تاریخی این شهر را در خود جای داده است.
نمای گچبری در سقف این چهارسوق زیبا مربوط به حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ سال پیش است و هنوز در جای جای این سقف نقاشی‌های رنگ روغن قابل مشاهده است.
راسته بازار کرمان که در مقایسه با دیگر بازار‌های ایران معماری متنوع و بی نظیری دارد ترکیبی از هنر دوره‌های مختلف است به اضافه این که در هر یک از این بازارها بناهایی، چون مسجد و حمام نیز وجود دارد.
قاءم مقام اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان کرمان گفت: صفه عزاخانه، مسجد وکیل، مسجد گنجعلی خان و مسجد چهلستون هر یک مساجدی هستند که با نام بازار اصلی خود که جزیی از بنای آن هستند نامیده می‌شوند و از شکل خاص هر یک از حمام‌ها یا مسجد‌ها در بازار‌های مختلف می‌توان نوع معماری دوره ایجاد شان را بررسی و به نتایج جالبی رسید.
وی افزود: بازار بزرگ کرمان همچنین در اطراف خود دارای بنا‌های دیگری است که هر یک در ارتباط با بازار‌های مختلف و در دوران‌های مختلف به وجود آمده اند به طور مثال مجموعه ابراهیم خان که از بنا‌های معروف است شامل مدرسه و مسجد و کاروانسرا و حمام می‌شود و یا مجموعه وکیل که در بازار وکیل قراردارد و مدرسه و مسجد وکیل را در خود دارد.
یکی از ویژگی‌های دیگر بازار کرمان بازار‌هایی که به صورت غربی و شرقی این بازار را قطع کرده اند که دو بازار قلعه و قلعه محمود در راستای هم و در جهت عمود بر راستای بازار قرار دارند.
بازار قلعه به دلیل نزدیکی به بازار راسته از رونق بیشتری برخوردار است، اما هم اینک تعدادی از مغازه‌های بازار قلعه که دورتر از بازار اصلی هستند در دست پارچه فروشان خارجی هستند.
موحدی عنوان کرد: بازار قدمگاه که در حال حاضر بیشتر محل خرید و فروش‌های خرد و محل حضور دستفروشان در ساعات پایانی روز است در قسمت روبروی درب مسجد جامع به بازار عطاران کرمان می‌پیوندد و در این بازار حدود ۱۰ الی ۱۵ عطاری در کنار هم به فروش دارو‌های گیاهی کرمان می‌پردازند.
بازار سرپوشیده کرمان دارای دو راسته اصلی است که همدیگر را به صورت دو خیابان متقاطع قطع کرده و در چهار راه خود چهار سوق را به وجود می‌آورد.
وی بیان داشت:بازار بزرگ کرمان از بازار‌های متفاوت، چون بازار گنجعلی خان، بازار اختیاری، بازار قیصریه زرگری، بازار مسگرها، بازار کفاش ها، بازار کلاه مال ها، بازار آهنگری، بازار عزیز، بازار عطاران، بازار مظفری، بازار قدمگاه، بازار قلعه محمود و بازار قلعه تشکیل شده است.
از دیگر بخش‌های بازار کرمان چهارسوق‌هایی است که این بازار را به دیگر بازار‌های فرعی ارتباط می‌دهد نظیر چهارسوق گنجعلی خان که محل تقاطع دو راسته بازار است و در گذشته این چهار سوق یکی از پر ترافیک‌ترین نقاط تجاری شهر کرمان بوده است.
بازار کرمان از بخش‌های مختلف تشکیل شده است:
راسته غربی- شرقی: این راسته به طول تقریبی ۳ کیلومتر از میدان ارگ در غرب شروع و به خیابان میرزا رضا کرمانی در شرق منتهی می‌گردد. ساختار کلی و عمده این راسته متشکل از ۳ بازار و مجموعه مظفری تشکیل گردیده است که با راسته بازار‌هایی کم اهمیت‌تر کامل می‌گردد.
کاروانسرای چهارسوق: در انتهای بازار سراجی و قبل از ورود به چهارسوق، به کاروانسرای چهارسوق می‌رسیم. موقعیت این کاروانسرا در نزدیکی دروازه غربی شهر و میدان ارگ از طرفی و از طرف دیگر قرار گرفتن مابین دو راسته بازار شرقی- غربی و راسته بازار شمالی- جنوبی موقعیت ویژه و ممتازی را به آن داده است. این کاروانسرا در دو طبقه احداث و دارای نزدیک به ۹۰ حجره و انباری و محل استراحت مسافران بود و دو راسته بازار در ضلع‌های شرقی و جنوبی آن قرار داشت. طبقه فوقانی آن برای استفاده مسافرین بود و در پایین حجره‌ها و مغازه‌ها قرار داشت.
مجموعه و بازار گنجعلیخان: در امتداد مسیر خود به سمت شرق به بازار و مجموعه گنجعلیخان می‌رسیم که بنا به اسناد معتبر، بر روی بازار قدیمی شهر ساخته شده است. گنجعلیخان طبق دستور شاه عباس طرح بازاری به انضمام چهارسوقی رفیع و حمامی بسیار بزرگ و عالی با میدان و مدرسه و ضرابخانه و مساجدی چند به همراه آب‌انباری بسیار بزرگ و محکم با طراحی معماران یزدی و اصفهانی احداث نمود.
بازار اختیاری (شاهی): این بازار کم‌عرض و تنگ را می‌توان قدیمی‌ترین بخش بازار محسوب کرد. این بازار از مغرب با بازار گنجعلیخان و از مشرق به بازار وکیل محدود می‌شود. از مهمترین بخش‌های این بازار می‌توان به مدرسه علمیه شفیعیه، سرای گلشن، سرای سردار و بازارچه آن منسوب به سردار نصرت و تیمچه محمودیه اشاره کرد.
مجموعه و بازار وکیل: بازار کرمان از سمت شرق به بازار طولانی و مجموعه وکیل می‌رسد. مجموعه وکیل شامل مسجد، بازار، حمام و کاروانسرا است. از مهمترین عناصر این بازار می‌توان حمام وکیل، کاروانسرای وکیل، مدرسه حیاطی، دو قیصریه (اول و دوم) و مسجد وکیل را نام برد.
مجموعه و بازار مظفری: در ادامه مسیر راسته اصلی بازار در انتهای شرقی آن به بازار مظفری ختم می‌شود که شامل آب انبار، مسجد، مدرسه، تکیه و بازار است. متأسفانه تمامی بنا‌های این مجموعه به غیر از مسجد جامع مظفری و تکیه (صفه عزاخانه) همه از بین رفته است.
راسته شمالی: دومین راسته مهم و اصلی بازار کرمان، راسته شمال غربی به جنوب شرقی است که در طول مسیر جاده‌ای که از دروازه شمالی شهر (دروازه خراسان) خیابان ابوحامد آغاز و در انتهای خود به چهارسوق ختم می‌شود و از آنجا به بعد در طول راسته جنوبی امتداد می‌یابد.
بازار عزیز: دروازه شمالی شهر قدیم کرمان (دروازه خراسان) پس از طی مسافتی به بازار عزیز می‌رسد. امروز از بازار عزیز جز نامی باقی نماده است. از علل اصلی زوال این بازار احداث خیابان شریعتی از شرق به غرب و قیچی کردن بازار بود که سبب شد این بازار از بین برود.
مجموعه و بازار حاج آقا علی (بازار آهنگری): این بازار که در گذشته قبل از احداث خیابان شریعتی در امتداد بازار عزیز و پیوسته به آن بود از خیابان شریعتی شروع و به سمت جنوب تا راسته بازار کفاش‌ها امتداد دارد. از مهمترین عناصر مجموعه حاج آقا علی به غیر از بازار می‌توان آب انبار، کاروانسرا و مسجد چهلستون را نام برد.
راسته بازار کفاش ها: این راسته بازار که از مهمترین و پررونق‌ترین بازار‌های شمالی- جنوبی است، پس از بازار حاج آقا علی تا ابتدای بازار کلاه مالی قرار گرفته است. از عوامل رونق آن تجمع صنفی در یک راسته و تنوع در ارائه کفش است که سبب استقبال مشتری‌ها شده است.
بازار کلاه مال ها: این راسته بازار بین دو مجموعه گرانقدر، عظیم و باشکوه ابراهیم خان و گنجعلی خان قرار دارد و در مقایسه با آن دو مخروبه به نظر می‌آید.
مجموعه و بازار ابراهیم خان:
پس از بازار کلاه مال‌ها مجموعه و بازار زیبای ابراهیم خان قرار دارد. مجموعه‌ای که تمامی شکوه و اعتبار راسته شمالی بازار متعلق به آن است. مجموعه ابراهیم خان مشتمل بر مدرسه و خلوت حمام و قیصریه و آب انبار است.
راسته بازار‌های مسگری: در امتداد بازار کلاه مالی در ضلع شمالی میدان گنجعلی خان، راسته مسگری شمالی وجود دارد.
راسته جنوبی: راسته جنوبی، قدیمی‌ترین راسته بازار کرمان است. راسته جنوبی بازار کرمان از دروازه جنوبی شهر (دروازه رق آباد یا ریگ آباد) آغاز شده و تا چهارسوق در مرکز بازار امتداد دارد. در گذشته کاروان‌هایی که از جنوب وارد شهر می‌شدند و نیز کاروان‌هایی که از شمال (خراسان) به طرف جنوب می‌رفتند، از این بازار و دروازه آن عبور می‌کردند.
بازار قلعه محمود:
این بازار از محل دروازه سابق جنوبی کرمان (دروازه رق آباد یا ریگ آباد) در خیابان احمدی شروع می‌شود و به شکل بازار سرپوشیده تا خیابان امام خمینی به سمت شمال امتداد می‌یابد. در این بازار بیش از ۱۰۰ مغازه وجود دارد. یکی از عوامل فرسودگی این بازار مغازه‌های مخروبه و فرسوده‌ای است که به حال خود رها شده اند.
بازار میدان قلعه:
در امتداد بازار قلعه محمود به سمت شمال، بازار میدان قلعه قرار دارد که از خیابان امام خمینی شروع و به سمت شمال تا چهارسوق ادامه پیدا می‌کند. بازار میدان قلعه از جمله قدیمی‌ترین و طویل‌ترین بازار‌های کرمان پس از بازار بزرگ است که در محله میدان قلعه قرار دارد.
مجموعه گنجعلیخان شامل: میدان، بازار، حمام، ضرابخانه، مدرسه، مسجد، چهارسوق و آب‌انبار می‌باشد. معمار زبردسـت این مجموعه سلطان محمد معمار یزدی بوده است. مجموعه گنجعلیخان از شگفت‌انگیزترین آثار تاریخی (عصر صفوی) استان کرمان محسوب می‌شود.
این میدان همانند میادین اصیل ایرانی مستطیل شکل می‌باشد، در سه ضلع آن بازار واقع شده و در ضلع دیگر آن مدرسه گنجعلیخان قرار دارد. این میدان در مرکز داد و ستد شهر قدیـم واقع است، طول آن ۹۹ متر و عرض آن ۵۳ متر و دارای مساحت ۵۳۲۶ متر مربع وسعت است.
بازار گنجعلیخان:
این بازار حد فاصل بین چهار سوق و بازار اختیاری است که سبک معماری جالبی از عصر صفوی به یادگار گذاشته و در بخش جنوبی میدان گنجعلیخان قرار گرفته اسـت، در سمـت چپ آن ۱۶ طاق نما این بازار را به میدان مربوط می‌سازد.
ضرابخانه گنجعلیخان (موزه سکه):
در ضلع شمال میدان گنجعلیخان، داخل بازار مسگری شمالی و روبروی حمام، ضرابخانه گنجعلیخان واقع است که با گـچ‌بری زیبایی تزئین شده‌است. درگذشته در آن مسکوکات طلا و نقره دولتی را ضرب می‌کردند، در سال ۱۳۷۰ همزمان با بزرگداشت خواجوی کرمانی، این مکان به عنوان موزه سکه مورد بهره برداری قرار گرفـت. در این موزه مسکوکات متعلق به ادوار مختلف تاریخی از قبیل: اشکانی، ساسانی، اموی، عباسی و ... قاجاری و پهلوی به همراه اطلاعات مربوط در معرض دید بازدید کنندگان قرار دارد.
حمام گنجعلیخان:
حمام گنجعلیخان در سمت راسـت بازار گنجعلیخان واقع اسـت. این حمام مجموعه‌ای از تلفیق هنر معماری و کاربرد مصالح گوناگون با فضایی متناسـب و مردم وار است. حمام اثری بدیع با کاشی‌کاری‌های زیبا، نقاشی ها، گچ بریها، مقرنـس کاری‌ها و کاربندی‌هایی است که هر بیننده را به تحسین وا می‌دارد. حمام گنجعلی خان در سال ۱۰۰۵ ه. ق. (دوره صفوی) به دستور گنجعلی خان حاکم وقت کرمان و معماری سلطان محمد معمار یزدی آغاز و در سال ۱۰۲۰ به پایان رسید. حمام تا حدود ۷۲ سال پیش دایر بوده است، اما درحال حاضر نقش و کارکرد توریستی پیدا کرده و به موزه مردم شناسی تبدیل شده‌است.
مجسمه‌هایی توسط اساتید دانشکده هنر و دانشگاه تهران (استاد میربابایی و نشان تانیک) طراحی و در قسمـت‌های مختلـف حمام قرار داده شده تا بدین وسیله صحنه‌هایی از استحمام به شیوه سنتی به معرض نمایش گذاشته شود.
مدرسه گنجعلیخان:
این مدرسه در ضلع شرقی میدان واقع شده، گویا روزگاری مدرسه بوده و بعد‌ها به کاروانسرا مبدل شده‌است. نمای داخلی و خارجی این مدرسه کاشیکاری معرق جالبی از عصر صفوی به یادگار گذاشته است. این مکان تا زمان حمله آقا محمد خان قاجار به کرمان مدرسه بوده و پس از ویران شدن به دستور وی، تعطیل شده و در اواسط قرن سیزدهم به عنوان کاروانسرا مورد استفاده قرار می‌گیرد. سال ۱۰۰۷ ساخت بنا شروع و در سال ۱۰۲۹ به اتمام می‌رسد.
مسجد گنجعلیخان:
این بنا در گوشه شمال‌شرقی میدان و هم‌جوار با مدرسه واقع شده‌است. این مسجد کوچک (خصوصی)، اما بی‌نهایـت زیبا در واقع موزه کوچکی از هنرهای تزئینی اسلامی نظیر کاشیکاری، گچبری و خطاطی است که به سبک زیبایی آراسته شده‌است.
چهارسوق گنجعلیخان:
محل متقاطع دو راسته بازار را چهار سوق می‌گویند. به دلیل برخورد متقاطع دو راسته بازار شمالی- جنوبی و شرقی- غربی، در محل چهار سوق گنجعلیخان در گذشته این مکان مهمترین نقطه شهر محسوب می‌شده، نمای داخل این چهار سوق با گـچ‌بری‌های جالب و نقاشی‌های زیبای عصر قاجار که چهره شهروندان آن دوره را به تصویر کشیده تزئین شده‌است. چهار سوق مرکز ثقل بازار است. گنبد چهارسوق مرتفع‌ترین گنبد شهر به‌شمار می‌آمده است.
مجموعه وکیل:
محمداسماعیل‌خان نوری اسفندیاری ملقب به وکیل الملک از سال ۱۲۷۵ ه. ق. بر کرمان حکومت کرد و در زمان فرمانروایی خویش بنا‌های زیادی در کرمان تعمیر کرد و بنیاد نهاد، از آن جمله مجموعه وکیل می‌باشد که در سال ۱۲۸۷ ه. ق. به دستور وی و پسرش مرتضی قلی‌خان وکیل الملک ثانی این مجموعه ساخته شد که مشتمل بر: بازار، حمام، کاروانسرا و مسجد می‌باشد.
حمام وکیل:
اولین بخش از مجموعه وکیل، حمام یا چایخانه سنتی وکیل اسـت که در سال ۱۲۸۰ ه. ق. به شکل بسیار جالب و باشکوه و با اسلوب مهندسی- معماری عصر قاجاریه بنا شده و از کف تا دیوار آن کاشیکاری است. در سال‌های اخیر تغییر کاربری داده و به چایخانه سنتی تبدیل شده‌است.
بازار وکیل:
در انتهای بازار اختیاری، بازار و مجموعه وکیل قد علـم کرده و از زیباترین بازارهاست. بازار وکیل مطابق الگوی بازار‌های ایرانی دراز و کشیده ساخته شده‌است و هر صنف در بخش خاصی از آن قرار داشته‌اند.
کاروانسرای وکیل:
این کاروانسرا در سمت چپ بازار وکیل واقع و بزرگ‌ترین کاروانسـرای کرمان است و جزء کاروانسرا‌های بزرگ ایران محسوب می‌شـود. سردر ورودی کاروانسـرا در بازار با کاشـی‌کاری و گـچ‌بـری تزئین شده‌است. کاروانسرا دوطبقه است. بادگیرهـای این بنا ساخت استوانـه‌ای بلندی دارند که عمل سرمـایش اطـاق‌هـای زیـرین را بـرعهـده داشتـه‌اند. در حال حاضر کاروانسرا در دست بازسازی و مرمـت قرار گرفته و احداث یک هتل پنـج ستاره و مرکز خریدی با مساحت ۷۸ هزار متر مربع در دستور کار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار دارد.
مجموعه بازار:
پیکره به هم تنیده بازار در مرکز بافت قدیم کرمان با مظاهر زیبایی از ادوار گذشته به یادگار مانده است و ویژگی‌های معماریش بینندگان را متحیر می‌کند. بازار کرمان یکی از مهمترین بازار‌های ایرانی به شمار می‌رود که مجموعه‌های با ارزشی را در خود دارد از جمله مجموعه گنجعلیخان، ابراهیم‌خان، وکیل و...
بازار میدان ارگ:
این بخش از بازار غربی‌ترین قسمت بازار کرمان است و مانند مستطیل دور محوطه میدان توحید را محاصره کرده اسـت. نمای اطراف میدان، در سال‌های اخیر هماهنگ با معماری قدیم بازسازی و اجرا شده‌است. در ضلع شرقی بازار میدان ارگ، سردر ورودی بازار سرتاسری واقع شده‌است.
بازار نقاره خانه:
در نخستین قدم از میدان ارگ با دهنه بزرگی بازار نقاره خانه آغاز می‌شود که دارای سقف بلند و مزین کاشیکاری است و چند اتاق در بالا دارد؛ که در گذشته هنگام غروب برای تعطیل کردن بازار بر روی آن نقاره نواخته می‌شد.
بازار سراجی:
در حرکت به طرف شرق به بازار سراجی می‌رسیم که از بازار نقاره خانه شروع و به چهار سوق ختم می‌شود. این بازار در گذشته محل سراج‌ها و چمدان ساز‌ها بوده است.
بازار سرتاسری کرمان:
این راسته بازار از میدان ارگ شروع و به خیابان میرزارضای کرمانی ختم می‌شود. هربخش از بازار کرمان در زمان یکی از حکام و فرمانروایان این دیار ساخته شده‌است، بازار سرتاسری کرمان یکی از طولانی‌ترین راسته بازار‌های ایران محسوب می‌شود، طول این راسته حدوداً ۱۲۰۰ متر اسـت و جهـت آن شرقی – غربی است.
بازار مسگری شمالی:
این بازار در شمال میدان گنجعلیخان قرار دارد و در غرب آن، چهار سوق مسگری واقع شده‌است و شرق آن به بازار کلاه مالی متصل می‌شود. طول این بازار ۸۸ متر و عرض آن ۶ متر است.
بازار ارگ:
اولین بخش از بازار‌های شرقی - غربی، بازار ارگ است، که از میدان ارگ شروع و به چهار سوق گنجعلیخان ختم می‌شود. این بازار به دو بخش فرعی‌تر به نام بازار نقارخانه و بازار سراجی تقسیم می‌شود. در گذشته در طبقه بالای نقارخانه، نقاره می‌نواخته اند که به همین دلیل به این نام شهرت یافته‌است.
بازار مسگری غربی:
در جنوب این بازار، چهارسوق گنجعلیخان قرار دارد و شمال آن چهارسوق مسگری واقع شده‌است. ابعاد بازار مسگری غربی ۴۳ متر در ۵/۵ متر است.
بازار اختیاری:
چهارمین قسمت بازار کرمان که از انتهای بازار جنوبی گنجعلیخان شروع و تا اول بازار وکیل امتداد می‌یابد بازار اختیاری است. از عناصر موجود در این بخش بازار می‌توان مسجد چهلستون، کاروانسرای گلشن، سه بازارچه سرداری و در انتهای آن حمام (چایخانه سنتی) وکیل را نام برد. این بازار کم عرض را می‌توان قدیمی‌ترین بخش بازار محسوب کرد، زیرا قبل از احداث بازار گنجعلی خان وجود داشته و اهمیتش به دلیل واقع شدن بین بازار گنجعلی خان و وکیل می‌باشد.
بازار مظفری:
بازار مظفری از انتهای بازار وکیل شروع و به خیابان میرزارضای کرمانی، محل قدیم دروازه مسجد ختم می‌شد و جزء مجموعه مظفری است. از پدیده‌های این بخش از بازار می‌توان از تکیه (صفه) عزاخانه، بازار قدمگاه، و مسجد جامع کرمان نام برد. این بازار به سال ۷۵۰ ه. ق توسط امیر مبارزالدین محمد مظفر بنا شده است.
بازار بزرگ کرمان در ضلع شرقی میدان مشتاقیه و ارگ شهر کرمان واقع شده است.
انتهای پیام /ح