به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ارومیه؛آذربایجان غربی از زیباترین و بکرترین طبیعت‌های ایران و حتی جهان را دارد. همسایگی پوشش گیاهی، کوه و دره، دریاچه و تالاب، سد و جنگل و حتی بیابان در طبیعت این استان، چیزی است که هویتی ماورایی به آن داده است. در کنار همه این زیبایی‌های طبیعی، باغات و مزارع زیبا و سرسبز و گل‌های رنگارنگی که در میان باغ‌ها و چمن ها، حصار باغ‌ها و... مشاهده می‌شود، چشم اندازی بدیع به آن بخشیده است. اما آنچه این زیبایی‌ها را چند برابر می‌کند، ردیف‌هایی از درختچه و یا درخت به نام بیدمشک است که با شکوفایی اش، نوید بهار و بیداری طبیعت را به مردم می‌دهد.
اما گل‌های درختان بیدمشک در طبیعت نمی‌ماند و این روز‌ها از هر کوی و برزن که گذر می‌کنید، بویی خوش مشامتان را نوازش می‌دهد.
هر چند رسم و رسوم گذشته با ورود فناوری و صنعت به جوامع رو به افول به نظر می‌رسد و سنت آن رونق سابق را ندارد، اما این روز‌ها با وجود دغدغه‌های بانوان برای خانه تکانی و خرید عید، در کوچه‌های ارومیه و برخی شهرستان‌های استان بوی خوش عرق بیدمشک به مشام می‌رسد و جان‌ها را نوازش می‌دهد. روبروی مسجد اعظم ارومیه، ورودی بازار میوه و تره بار از خیابان بعثت و یا هر جای دیگر بازار تاریخی شهر، می‌توان بساط‌های گسترده فروشندگان این گیاه خوشبو، زیبا و نافع را دید، بوئید و حس کرد.
این روز‌ها بازار فروشندگان «نی قازان» نیز گرم است. نی قازان نوعی فناوری محلی برای استحصال عرقیات است که با ورق گالوانیزه ساخته می‌شود و دستگاه تبخیر و میعان بیدمشک است.
یکی از پژوهشگران و مردم شناسان استان با اعلام اینکه سال‌ها قبل فناوری استحصال خانگی عرقیات استان با عنوان «نی قازان» ثبت ملی شده است، می‌گوید: بگذارید از دستگاهی که قبل از نی قازان وجود داشت بگویم! این نوع عرق گیری شامل استفاده از دیگ (قازان) و کاسه‌ای کوچک بود. به این ترتیب که پس از پر کردن دیگ از گیاه بیدمشک و پر کردن داخل آن از آب، کاسه کوچکی را روی گیاه قرار می‌دادند. دهنه دیگ را با تشت بزرگ یا مجمعه‌ای که نخی از وسط به آن متصل بود، بسته و دور آن را با خمیر مسدود می‌کردند. با روشن کردن آتش زیر دیگ و جوشیدن آن، بخار‌های حاصل از طریق بند یا پارچه نخی متصل به مجمعه، در کاسه داخل دیگ می‌چکید و عرق به دست می‌آمد.
حسن سپهرفر می‌افزاید: بعد‌ها با بالا رفتن تجارب و دانش‌های عمومی مردم و به ویژه بانوان در این زمینه، ابزار دیگری به نام «نی قازان» درست شد که در مدل قدیمی آن به جای نی، ظرف سفالی به شکل تشت به نام «سه هن» وجود داشت. نی قازان از جنس گالوانیزه ساخته شده که کار عرق گیری از محصولات گیاهی را بر عهده گرفته و تسهیل می‌کند.
وی اظهار می‌دارد: حفاظت از شیوه‌های سنتی تولید عرقیات با حفظ کیفیت و بسته بندی مناسب برای تامین بازار‌های داخلی و خارجی و نیز بازاریابی و فروش مناسب این محصولات نیز حایز اهمیت است. همچنین فرهنگ سازی در میان افراد برای ترویج استفاده از این نوشیدنی‌های سالم بومی در راستای کاربرد‌های طبی، بهداشتی و خوراکی نیز اهمیت خاصی دارد.
در بیشتر خیابان‌های ارومیه، حداقل یک یا دو نقل فروشی می‌توان پیدا کرد که دیگ‌های مسی در آن می‌چرخند و نقل‌هایی خوشبو تولید میکنند. حالا دیگر خلاقیت هم به تولید نقل اضافه شده و ویترین نقل فروشی‌ها بجز بوی خوش بیدمشک، طعم و رنگ‌هایی هم به خود گرفته است! اما هنوز هم نقل بیدمشک حرف اول را می‌زند.
شناسایی درختچه‌های بیدمشک از ظاهر آن کار سختی نیست، البته برای کسانی که حداقل یک بار آن را از نزدیک یا از طریق تصویر دیده باشند.
یک کارشناس باغبانی درباره خصوصیات ظاهری بیدمشک می‌گوید: بیدمشک درختچه و یا درختی است دو پایه که ارتفاع آن تا ۸ متر می‌رسد. در زیر پوست و بر روی چوب این درخت برجستگی‌های تیزی دیده می‌شود. مسعود جوابده با بیان اینکه این گیاه دارای پوست خاکستری کبود بوده و صاف یا کمی شیاردار است، می‌افزاید: جوانه‌های آن گلدار تخم مرغی با نوک کوتاه و یا تیز هستند. روی برگ سبز تیره و پشت آن کرک دار و روشن بوده و برگ‌های درختان ماده معمولا بیضی شکل و پهن‌تر از درختان نر و پشت آن‌ها کبود رنگ است.
وی با اشاره به اینکه در اصطلاح محلی به گل آذین نر این گیاه، «پیش پیشا» می‌گویند، ادامه می‌دهد: اندازه گل آذین نر در حدود ۳.۵ سانتیمتر و گل آذین ماده در حدود ۹ سانتیمتر است و به طور کلی قبل از باز شدن برگ ظاهر می‌شوند. اندام مورد بهره برداری همان گل آذین‌ها یا شاتون‌های پایه نر بیدمشک هستند.
درخت بیدمشک دیر زمانی است که در اطراف باغ‌های میوه و کنار جویبار‌ها و رودخانه‌ها به صورت خودرو یا پرورشی خودنمایی می‌کند و به نوعی حصار باغ‌ها نیز به حساب می‌آید. اما فلسفه این کاشتن و رویش‌ها چیست؟
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی درباره ویژگی‌های درخت بید مشک می‌گوید: بیدمشک آب دوست است و رطوبت زیادی می‌خواهد. به این دلیل کشاورزان برای جلوگیری از فرسایش خاک و هم چنین از ساییدگی جویبار‌ها در اطراف زمین‌های زراعی و باغات می‌کارند.
«عزیز امانی» می‌افزاید: این درختچه با اکثر خاک‌های موجود در ایران سازگار بوده در خاک‌های رسی و رسی-شنی رشد مناسبی دارد و کیفیت گل آن بهتر است. این درخت به عنوان درخت اصلی در مزارع کمتر کاشته شده و در اطراف مزارع به فاصله حدود نیم الی یک متر از هم کاشته می‌شوند.
وی اظهار می‌دارد: بیدمشک با گرما و سرما سازگار بوده و انطباق پذیر بوده و در صفر درجه شاخه‌های بید رویش می‌کند و در پنج درجه به گل دهی می‌رسد.
بیدمشک به لحاظ خواصی که دارد، از گیاهان دارویی نافع محسوب شده و از نظر قیمت نیز از گران‌ترین عرق‌های موجود در بازار است. این خواص که گاهی منحصر به فرد است، باعث شده بیدمشک مشتری‌های جهانی داشته باشد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی، معرفی بیدمشک را اینگونه آغاز می‌کند: بیدمشک گیاهی از خانواده بید با سنبله‌های معطر بوده و اسانس این گیاه از خواص درمانی فراوان برخوردار است.
عبداله فتح اله زاده با بیان اینکه این گیاه نافع تب بر و ضد التهاب بوده و در تقویت قلب و دستگاه عصبی موثر است، می‌افزاید: این خواص از موادی از جمله سالیسین، فنول و فلاوونویید ناشی می‌شود که در پوست، برگ و سنبله‌های این گیاه به فراوانی یافت می‌شوند.
وی با اشاره به خاصیت عرق بیدمشک در رفع کم خونی، ناراحتی‌های قلبی و تسکین اعصاب، می‌گوید: این گیاه مقوی قلب بوده و سردرد و عطش را رفع می‌کند. همچنین مقوی معده بوده، برگ بید مشک قابض و عصاره برگ بیدمشک مسهل بلغم، صفرا، صرع، تب با لرز و برای باز کردن انسداد کبد و یرقان مفید است.
فتح اله زاده با بیان اینکه عرق گل‌ها از خوردن خود گل مفیدتر است، اضافه می‌کند: قطره این گیاه در گوش برای پاک کردن چرک مفید بوده و خوردن عرق شکوفه آن برای خفقان گرم و تب‌های گرم نافع است. همچنین صمغی که از برگ بید مشک گرفته می‌شود مقوی دید چشم است.
اواخر اسفند ماه و روز‌های قبل از بهار، موعد نخستین شکوفه‌های بیدمشک در ارومیه و سایر شهرستان‌های استان است. پیام آوران بهار، اولین محصولاتی هستند که بی هیچ چشمداشت مراقبتی، زیبایی و رایحه خوش را به طبیعت و سلامتی را به انسان‌ها ارزانی می‌دارند و کشاورزان را به سطح باغ‌ها می‌کشانند.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی با بیان اینکه بیدمشک از محصولات کم هزینه و پر درآمد است، می‌گوید: کار برداشت این محصول از اواخر اسفند ماه آغاز و با توجه به منطقه برداشت، ۱۵ تا ۳۰ روز ادامه دارد.
اسمعیل کریم زاده با بیان اینکه حداکثر زمان چیدن تا گرفتن عرق ۷۲ ساعت است، می‌افزاید: بعد از این زمان از کیفیت عرق کاسته می‌شود.
وی با اعلام اینکه به ازای یک کیلو گل تازه ۲ تا ۳.۵ لیتر عرق استحصال می‌شود، اضافه می‌کند: در آذربایجانغربی ۳۰ هکتار بیدمشک به صورت حاشیه کاری و در کنار جوی‌های آب وجود دارد که بیشتر این سطح در شهرستان ارومیه است.
کریم زاده با اعلام خبر برداشت سالانه بیش از ۷۰۰ تن گل نر از بیدمشک کاری ها، به تولید بیش از ۱.۵ میلیون لیتر عرق بید مشک از این محصول اشاره و اظهار می‌دارد: تهیه عرق بیدمشک در آغازین روز‌های بهار یکی از سنت‌های قدیمی خانواده‌های آذربایجان غربی به ویژه ارومیه است. تهیه عرق از این گیاه که هم به شکل صنعتی و هم به شکل سنتی صورت می‌گیرد، در شهرستان ارومیه رونق بسیاری دارد.
وی می‌گوید: استفاده از عرق بید مشک در تهیه نقل، شیرینی و شربت نیز به سبب عطر و طعم و بیش از همه خاصیت شفابخشی آن در منطقه متداول است و اکنون بیدمشک ارومیه علاوه بر کشورمان در آن سوی مرز‌ها نیز به عنوان سوغات ویژه این دیار زبانزد است.
انتهای پیام/ن.م