شمارش معکوس برای هجوم بی فرهنگ‌ها به ميراث فرهنگی

به گزارش خبرنگار حوزه ازدواج و خانواده گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان، روزهای پايانی سال اگرچه حال و هوای بهار و رستاخيز طبيعت ذاتا زيبا و باعث شادمانی است، اما هرچه به تعطيلات نوروزی نزديک می‌شويم شمارش معکوس برای هجوم بی فرهنگی بر پيکر ميراث  فرهنگی آغاز می‌شود.

همه ما وقتی از آثار تاريخی و کهن اين مرز و بوم بازديد می‌کنيم متاسفانه زخم عميق بی فرهنگی و ناهنجاری، يادگاری نوشتن بر پيکر ميراث فرهنگی را به وضوح مشاهده کرده‌ايم و چه دردناک است بدانيم اين پديده پايانی ندارد و هستند کسانی که دانسته يا ندانسته برای تخريب آثار کمر بسته اند.

پديده زشت يادگاری نوشتن که در اصطلاح به آن (ونداليسم) اطلاق می‌شود، فقط  مخصوص ابينه تاريخی نمی‌شود و اين پديده ناميمون که به نوعی يک ناهنجاری اجتماعی است می‌تواند حوزه‌های بسياری را در برگيرد.

در واقع تخريب صندلی يک اتوبوس يا نوشتن يادگاری بر روی اموال عمومی و حتی يادگاری نوشتن بر گوشه يک کتاب تا يادگاری نوشتن و تخريب آثار کهن همه به نوعی ونداليسم محسوب می‌شوند.

در تعاريف ونداليسم آمده است که ونداليسم( vandalism)  برگرفته از واژه وندال( vandal) است. وندال نام قومی از اقوام ژرمن ـ اسلاو بوده که مردمی خشن و جنگ طلب بودند.

اين قوم وحشی به سرزمين‌های اطراف حمله کرده و پس از تخريب همه آثار و ابنيه مناطق تصرف شده به تاراج اموال مردم می پرداختند. ويژگی تهاجمی و خرابکارانه قوم وندال سبب شده تا رفتارهای خشونت بار عمدی که به منظور تخريب اموال عمومی و دشمنی با علم و صنعت و آثار تمدن صورت می‌گيرد تحت عنوان ونداليسم مطرح شود.

امروزه ونداليسم خصوصاً برای کسانی که در شهرهای بزرگ و پرجمعيت زندگی می‌کنند واقعيتی تلخ و در عين حال گريزناپذير است و تقريباً تقريبا هر روز همه ما شاهد عوارض اين معضل اجتماعی هستيم.

بر اساس تحقيقات انجام شده در جهان، اعمال ونداليستی به‌طور وسيع توسط جوانان انجام می‌شود، بدون آن که بدانند اين عمل جرم است.  محققان ونداليسم  را يک بيماری مدرن دانسته‌اند که به عنوان يک معضل اجتماعی و حتی يک جرم اجتماعی تلقی می‌شود.

براساس يافته‌های پژوهشی اغلب وندال‌ها در گروه جنسی مذکر قرار دارند. به عبارت ديگر پسران بيش از دختران به ونداليسم که با نوعی خشونت همراه است روی می آورند.

از طرف ديگر اکثر وندال‌ها مجرد و از نظر تحصيلی ناموفق اند. اغلب آن‌ها با سرخوردگی‌ها، شکست‌ها و ناکامی‌های مختلف در زمينه‌های تحصيلی، حرفه‌ای، مالی و اجتماعی و خانوادگی مواجه بوده و دارای نوعی شخصيت پرخاشگر، بی ثبات، ضداجتماعی، ناآرام، انتقام‌جو و در عين حال مأيوس هستند.

در ميان انواع ونداليسم تخريب و يادگاری نوشتن بر پيکره آثار باستانی از همه خطرناکتر و مخربتر است.

کليد، ميخ و رنگ نوشته ابزار افرادی است که به هر نحو ممکن تلاش می‌کنند تا اثری از خود در مکان‌های باستانی و تاريخی به يادگار بگذارند.متاسفانه مشاهده صحنه‌هایی از اسامی افراد، شهرها و تاريخ کنده کاری شده بر روی پيکر آثار باستانی تقريبا در همه مناطق کشور و بر پيکر همه آثار تاریخی قابل مشاهده است. ونداليسم وقتی دردناک می‌شود که از ميان ميراث فرهنگی آثار باستانی با قدمت چندين هزار سال بيشتر مورد هجمه قرار می‌گيرد و به طور حتم حتی پاکسازی اين آثار نيز به نوعی به خود اثر آسيب‌های جدی وارد می‌کند.

محمدحسين طالبيان معاون ميراث فرهنگی و گردشگری در گفتگو با خبرنگار حوزه ازدواج و خانواده گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان؛ در پاسخ به اين سوال که آيا سير ونداليسم در آثار و محوطه‌های باستانی رو به افزايش است يا کاهش؟، گفت: در بعضی از سايت‌های تاريخی مانند تخت جمشيد و شوش و در مجموع سايت‌هايی که مجهز به مسير هستند تمهيداتی لحاظ شد که باعث تضعيف ونداليسم شده است.

وی با تاکيد بر اينکه سير ونداليسم در محوطه‌های تاريخی و باستانی رو به کاهش است، حضور راهنما در اماکن را موثر دانست و درباره علت کاهش ونداليسم گفت: آگاهی مردم نقش تعيين کننده‌ای در اين امر دارد، چراکه اگر مردم بدانند آثار تاريخی هويت، دارايی و ارزش آن‌ها محسوب می‌شوند در حفظ و نگهداشت آن می‌کوشند. خوشبختانه مردم در اين زمينه آگاه تر و حساس تر شده اند.

وی با تاکيد بر اينکه جامعه و مردم نسبت به گذشته ارزش ميراث فرهنگی را بهتر درک می‌کنند، گفت: برای جلوگيری از آسيب به آثار تاريخی تمهيداتی از جمله نصب دوربين در ديد مردم نيز لحاظ شده است.

طالبيان با بيان اينکه هنوز با وضع مطلوب فاصله داريم، گفت: آموزش در اين زمينه بسيار تاثيرگذار است.

معاون ميراث فرهنگی و گردشگری درباره ميزان تخريب‌های ونداليسم گفت: نحوه آسيب رساندن به آثار تاريخی متفاوت است، به طور مثال وقتی شخصی بر روی سنگی دست می‌کشد، روند فرسايش آن را تسريع کرده است و شخص ديگری با خودکار و يا حکاکی طرحی بر آن اثر باعث آسيب رسيدن به اثر تاريخی می‌شود و  به طور کيفی نمی‌توان ميزان تخريب اين آثار را محاسبه کرد، اما برآورد ميزان کمی آن ممکن است و نياز به دقت زياد دارد.

طالبيان در پاسخ به اين سوال که نحوه حفاظت از آثار دورافتاده چگونه است؟، گفت: حفاظت از آثار تاريخی در مناطق دور ساده نيست، در اماکنی که از لحاظ معماری ارزشمند هستند از دهيار و افراد محلی درخواست می‌شود تا از اين آثار محافظت کنند. لازم به ذکر است حفاظت از سایت‌های باستانی که کمتر شناخته شده است به مراتب سخت تر است.

وی با بیان اینکه در ایام عید تراکم جمعیت در مناطق تاریخی بیشتر است، گفت: برای افزایش یگان‌های حفاظت محدودیت داریم، اما از راهنماهای افتخاری، گردشگری بهره می‌بریم و به طور حتم با افزایش راهنماها نظارت ها بیشتر می شود.

طالبیان درباره نحوه برخورد با افرادی که به آثار تاریخی آسیب می رسانند، گفت: اگر آسیب رساندن به این آثار عمدی باشد از لحاظ قانونی حکم فرد حبس در زندان است.

معاون ميراث فرهنگی و گردشگری با تاکید بر اینکه پس از ترمیم، این آثار مانند روز اول نمی‌شوند، گفت: تمام تلاش ما ترمیم آثار به نحو احسنت است.

وی در توصیه ای به مسافران عید گفت: گردشگران در بازدید از اماکن تاریخی از راهنما بهره ببرند تا به کودکان آن‌ها نیز آموزش داده شود.

ونداليسم و بروز آن همچنين دارای ابعاد روانشناختی  و علل روانی و جامعه شناختی است.

لیلا عزتی جامعه شناس در گفتگو با خبرنگار حوزه ازدواج و خانواده گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان؛ این پدیده را يکی از پيچيده ترين نمونه‌های رفتار انسانی دانست و گفت: این رفتار نتيجه عوامل و شرايط مختلف فردی، اجتماعی و خانوادگی است. ونداليسم به طور حتم يک ناهنجاری اجتماعی است و می توان آن را به مثابه يک آسيب يا درد اجتماعی تلقی کرد.

عزتی با بیان اینکه بررسی‌های روان‌شناسی و تربيتی نشان می‌دهد ونداليسم غالبا ريشه اكتسابی دارد، گفت: وندالیسم از شرايط محيطی ناشی می‌شود.

وی افزود: نوجوانان و جوانان متهمان اصلی اين نوع رفتارهای خرابكارانه هستند و وضعيت اجتماعی شهرها نظير سطح درآمد، تسهيلات رفاهی و معيشتی، محروميت‌های طبقاتی، مهاجرنشينی و غیره وقوع آن را تشديد می‌كند.

جامعه شناس علل وقوع ونداليسم را مجموعه‌ای به هم تنيده از عوامل فرهنگی و اجتماعی دانست و گفت: در جامعه معضل بيكاری، پر نشدن اوقات فراغت و تخليه نشدن هيجانات روحی نوجوانان،از  مهم‌‌ترين عوامل بروز اين پديده است.

عزتی گفت: در بررسی علل شايع ونداليسم برخی از آن‌ها كه در جامعه نقشی جدی و پررنگ دارند هيجانات روحی، خودنمايی، تنبيه، شدت عمل بيش از حد و سختگيری افراطی، زياده‌روی در ابراز مهر و محبت و مراقبت و محافظت بيش از اندازه، توقعات نامعقول و انتظارات نابجا از فرزندان و در نهايت  نظم و انضباط نامعقول و افراطی از مهمترين عوامل فردی بروز و تظاهر ونداليسم در افراد است.

وی افزود: اين پديده دارای عوامل و ريشه‌های اجتماعی نيز هست که  تضاد طبقاتی، درآمد اقتصادی و تربيت اجتماعی از عمده ترين آن‌ها است.

جامعه شناس با بیان اینکه از ميان روش‌های به کار گرفته شده برای آموزش، مهارت‌های اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی نقش عمده‌ای را ايفا می‌کنند، گفت: ارتباط با خانواده، گروه همسالان، دوستان و غیره کمک زيادی به کودک يا نوجوان می‌کند، کودکانی که دستورالعمل‌ها و راهکارهای مهارت‌های اجتماعی را فراگرفته اند، رفتارهای ضداجتماعی کمتری از خود نشان می‌دهند، به ويژه اگر از حمايت گروه همسالان و خانواده برخوردار باشند.

عزتی نقش مدرسه و معلم در این امر را بسيار مهم دانست و گفت: از آنجايی که کلاس يک محيط طبيعی است، اگر معلم از شيوه آموزش گروهی يا دسته جمعی استفاده کند، برای اين کودکان بسيار مفيد است و آن‌ها را برای تعامل گروهی آتی آماده می‌سازد.

وی با بیان اینکه والدين به مثابه الگو برای کودکان خود هستند، افزود: کودکان با مشاهده و تفسير رفتارهای ضداجتماعی والدين‌شان، اين رفتارها را ياد می‌گيرند.

جامعه شناس ماندگار شدن رفتارهای ضداجتماعی از دوران کودکی به بزرگسالی را عامل جرائم و اختلالات روانی در بزرگسالی دانست و گفت: اقدامات پيشگيرانه، نه تنها به جلوگيری از وقوع جرائم و خشونت در جامعه کمک می‌کند، بلکه مشکلات مربوط به سلامتی که بر دوش فرد، خانواده و جامعه گذاشته شده را برطرف می‌کند.

عزتی تصریح کرد: در نهايت بايد گفت در اين ميان نقش رسانه‌ها و مراكز فرهنگی و آموزشی نظير دانشگاه‌ها، مدارس و غیره در جامعه پذيری جوانان و جلوگيری از بروز ونداليسم  بسيار موثر است.

وی با اشاره به اینکه شرايط فرهنگی جامعه نشان دهنده این است که هر جا كه رسانه‌ها دست به كار شده‌اند و برای فرهنگسازی به صورت جدی برنامه‌ريزی و عمل كرده‌اند، نتايج مطلوبی حاصل شده است، گفت: اطلاع‌رسانی درباره علل، نتايج و تبعات فردی و اجتماعی ونداليسم يک ضرورت جدی محسوب می‌شود و می‌توان انتظار داشت افزايش آگاهی ها به كاهش مخاطرات و آسيب‌ها در اين حوزه بيانجامد.

ميراث فرهنگی بی شک هويت ملی، دينی، تاريخی و متعلق به تمامی هموطنان است و بر اساس بند الف از ماده 6 قانون راجع به حفظ آثار ملی مصوب 1309، هرگونه مستورسازی، اندود کردن يا رنگ و رسم کردن نقوش و خطوط بر روی آثار فرهنگی و تاريخی جرم تلقی شده و مرتکبان به مجازات مقرر قانونی محکوم می‌شوند.

اما با اين حال يک روی سکه است و روی ديگر اين سکه همه ما شهروندان ايرانی هستيم که ضمن محافظت دلسوزانه از داشته‌های فرهنگی و تاريخی خود با هر گونه اقدامات تخريبی در اين زمينه برخورد کنيم و هر يک از ما به محافظان اين آثار تبديل شويم.

بديهی است که بهره گيری از نيروهای علاقمند به حمايت از ميراث فرهنگی در قالب تشکل‌های مدنی در کنار نيروهای پليس و مسئولان ميراث فرهنگی و شهرداری ها، يکی از راهکارهای کارآمد است که در ديگر کشورها نيز به کار گرفته شده است. آموزش‌های هشدار دهنده در مدارس نيز از ديگر راه کارهاست که فرصت بی‌نظيری برای نهادينه سازی احترام به ميراث فرهنگی و درک ارزش معنوی و مادی آن در ميان نسل جوان دارد.

در مجموع برای مقابله با پديده ونداليسم وجود زيرساخت‌های صحيح آموزشی و فرهنگی، افزايش سطح آگاهی جامعه درباره ارزش آثار تاريخی  و تقويت برخوردهای قضايی با افراد خطاکار می‌تواند موثر و راهگشا باشد، اما آیا پدیده وندالیسم پایان دارد؟!

گزارش از عاطفه عبدی اينانلو

انتهای پیام/