چگونه در جنگ با دیابت پیروز شویم؟

به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان،محمد پژوهی فوق تخصص غدد درون ریز و متابولیسم: «دیابت» بیماری درمان ناپذیری است که در صورت ناتوانی بدن در استفاده درست از قند (گلوکز) به عنوان اصلی ترین منبع تامین انرژی بروز می کند. در این صورت گلوکز جذب سلول ها نمی شود، در خون افزایش می یابد و از طریق ادرار دفع می شود.

این افزایش غیرعادی گلوکز در خون «هایپرگلیسمی» نامیده می شود که می تواند در طولانی مدت زمینه ساز عوارضی بر چشم، کلیه، قلب و عروق خونی باشد. افزایش میزان قند خون از 130 گرم بر دسی لیتر در حالت ناشتا و 200 گرم بر دسی لیتر 2 ساعت پس از صرف غذا نشان دهنده ابتلا به دیابت خواهدبود.

دیابت ممکن است ناشی از ناتوانی جزیی یا کلی لوزالمعده در تولید انسولین؛ هورمون ضروری برای جذب گلوکز در سلول ها یا اختلالات سلولی در استفاده از انسولین باشد. در هر دو صورت، سلول ها از مهم ترین منبع تامین انرژی محروم می مانند که با پیامدهای جدی فیزیولوژیک مانند خستگی مفرط یا عدم بهبود جراحات بروز می کند. ترشح نشدن انسولین قند خون را افزایش می دهد که برای جبران این کمبود، فرد نیاز به تزریق یک یا چند نوبت انسولین دارد.

علائم ابتلا به دیابت

علائم هشداردهنده ابتلا به دیابت در انواع این بیماری مشابه است و مهم ترین آنها عبارتند از:

• تکرر ادرار، به خصوص در زمان خواب شبانه
• افزایش احساس گرسنگی و تشنگی
• کاهش وزن
• ضعف و خستگی مفرط
• تاری دید
• افزایش عفونت های پوست، لثه، مثانه و دستگاه تناسلی
• کاهش روند بهبود جراحات
• بی حسی یا احساس مورمور در دست ها و پاها

بی توجهی به علائم هشدار و درمان نامناسب وضعیت بیماری را وخیم تر می کند و عوارض جدی تری به دنبال خواهدداشت.

عوارض احتمالی دیابت

عوارض مرتبط با دیابت بسیار شایع است، به طوری که از هر 10 بیمار، 4 نفر صرف نظر از نوع دیابت از این عوارض رنج می برند. افزایش سطح گلوکز در خون حتی به طور موقت نیز زمینه ساز چنین مشکلاتی می شود. هرچه سن ابتلا به دیابت پایین تر باشد، احتمال تشدید عوارض نیز بیشتر است. با این حال می توان با کنترل درست و مداوم بیماری، تا حد امکان از بروز عوارض پیشگیری کرد. به طور کلی، همه اندام های بدن، به خصوص قلب، عروق خونی، کلیه ها، سیستم عصبی و چشم ها از دیابت کنترل نشده آسیب می بینند. دیگر اندام ها نیز در طولانی مدت درمعرض خطر هستند زیرا افزایش قند خون دیواره مویرگ های خونی که اکسیژن و مواد مغذی را به بافت می رسانند، ضعیف می کند.

عوارض چشمی

دیابت به تدریج بینایی را دچار تحلیل می کند و معمولا به شبکیه آسیب می رساند. همچنین ممکن است زمینه ساز آب مروارید و گلوکوم و حتی باعث نابینایی شود. اختلالات بینایی شایع ترین عوارض دیابت است که همه مبتلایان به دیابت نوع 1 و 60 درصد مبتلایان به دیابت نوع 2 را درگیر می کند.

عوارض عصبی

نوروپاتی یا بیماری های اعصاب محیطی به حالتی گفته می شود که اعصاب را درگیر می کند و با درد همراه است. عدم جریان خون مطلوب (اکسیژن رسانی ناکافی به اعصاب) و سطح بالای گلوکز به ساختار اعصاب آسیب می رساند. در بیشتر موارد افراد از سوزش، کاهش حساسیت و درد ابتدا در انگشتان دست و پا و سپس به تدریج در دیگر اندام ها رنج می برند. این مشکل حتی می تواند به اعصاب کنترل کننده گوارش، ریتم قلبی، فشار خون، اندام های جنسی و مثانه نیز آسیب برساند. 40 تا 50 درصد بیماران دیابتی نوع 1 و 2 در 10 سال نخست ابتلا به دیابت دچار چنین اختلالاتی نیز می شوند.

افزایش زمینه بیماری های عفونی

افزایش قند خون و خستگی اغلب بیمار دیابتی را در معرض خطر بیشتر ابتلا به عفونت های دوره ای می کند که به سختی درمان می شوند. این عفونت ها ممکن است در سطح پوست، لثه ها، مجاری تنفسی، واژن و مثانه باشد. به علاوه، دیابت روند بهبود را نیز کاهش می دهد که عفونت در جراحات را تشدید می کند. عفونت های پا شایع ترین نوع این مشکل است و در صورتی که ناشی از نوروپاتی باشد نیز باعث زخم های جدی می شود که اغلب چاره ای جز قطع عضو نخواهدبود.

عوارض کلیوی

بافت کلیه از تعداد بسیار زیادی عروق خونی تشکیل شده که نقش آنها دفع مواد سمی و زائد از خون است. از آنجا که دیابت به عروق خونی آسیب می رساند، عروق کلیه نیز به خوبی نمی توانند وظیفه خود را انجام دهند و به تدریج ضعیف می شوند و حتی منجر به نارسایی مزمن کلیه خواهند شد. شایان ذکر است که پرفشاری خون نیز عامل جدی چنین اختلالاتی خواهدبود.

عوارض قلبی- عروقی

دیابت در تشدید بروز بیماری های قلبی- عروقی تاثیر دارد، به طوری که چنین بیماری هایی در افراد مبتلا به دیابت 2 تا 4 برابر بیشتر از دیگران است. مقدار بالای قند خون زمینه ساز تشکیل لخته های خون می شود که در طولانی مدت، انسداد عروق خونی نزدیک به قلب یا مغز را در پی دارد. سن، وراثت، پرفشاری خون، چاقی و استعمال دخانیات این خطر را تشدید می کنند. به طور متوسط، بیماران مبتلا به دیابت نوع 2، حدود 5 تا 10 سال زودتر فوت می کنند که بیماری های قلبی- عروقی تاثیر قابل توجهی در آن دارد.

عوامل خطر ابتلا به دیابت

زمینه ژنتیک علاوه بر اینکه در بروز دیابت نوع 1 نقش دارد می تواند در ابتلای نوع 2 بیماری نیز تاثیرگذار باشد. البته دیگر علل زمینه ساز دیابت نوع 1 هنوز به طور دقیق مشخص نیست، اما در مورد دیابت نوع 2 می توان به بی تحرکی، شیوه تغذیه غربی (مصرف زیاد چربی های اشباع و منابع حیوانی، کاهش مصرف فیبرهای گیاهی)، اضافه وزن، به خصوص در بافت شکم و پرفشاری خون اشاره کرد.

شیوه زندگی دیابتی

تا امروز هنوز هیچ درمان قطعی ای برای دیابت شناسایی نشده و اقدامات درمانی شامل کنترل قند خون و تامین مقدار مورد نیاز انسولین است. علاوه بر این، بیماران دیابتی باید توجه جدی به برنامه غذایی و انجام تمرینات مناسب ورزشی داشته باشند. درواقع، این اقدامات غیردارویی می تواند منجر به کاهش دوز دارو و پیشگیری از بروز عوارض شود. اضافه وزن و بی تحرکی به طور جدی سلامت افراد دیابتی را تهدید می کند. کنترل مقدار و نوع منابع قندی و نشاسته، مصرف بیشتر فیبرهای غذایی به دلیل کاهش جذب قندها و مصرف چربی های مفید گیاهی به جای روغن های حیوانی از جمله اصول مهم تغذیه هستند که به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک می کنند.

حداقل 30 دقیقه ورزش روزانه نیز در این بیماران موجب کاهش قند خون، کنترل فشار خون، تقویت ماهیچه های قلب، حفظ تناسب اندام، افزایش احساس نشاط و کاهش دوز دارو می شود. البته بهتر است در رابطه با وضعیت جسمانی و نوع تمرینات ورزشی با پزشک مشورت شود. کنترل استرس های روزمره نیز از دو جهت اهمیت دارد؛ نخست این که در چنین شرایطی فرد توجهی به وضعیت سلامت مانند تغذیه درست و... ندارد و دوم این که استرس به طور مستقیم بر قند خون تاثیر دارد. در بعضی افراد هورمون های استرس مانند کورتیزول و آدرنالین آزادسازی گلوکز از کبد را در خون افزایش می دهد. در بعضی دیگر نیز سبب کاهش اشتها و افت قند خون می شود. تمرینات آرام سازی، تنفس عمیق و خواب مطلوب نیز به کاهش سطح قند خون ناشی از استرس و مدیریت این هیجان کمک می کند.

 7 توصیه طلایی به آنهایی که قند خون شان بالاست

برخورد غذایی با دیابت

بی شک تغذیه یکی از مهم ترین جنبه های تاثیرگذار بر سلامت است که دیابت نیز از این قاعده مستثنی نیست. تغذیه درست علاوه بر این که می تواند نقش قابل توجهی در پیشگیری از این بیماری داشته باشد، توجه به چنین اصولی حتی پس از ابتلا نیز می تواند به کنترل بیماری و جلوگیری از وخامت عوارض کمک کند.

1. وعده غذایی در روز، در ساعت منظم

رعایت نظم در برنامه غذایی برای جلوگیری از نوسان قند خون بسیار مهم است. توصیه می شود بیماران دیابتی وعده های اصلی غذا را در ساعات منظمی میل کنند و برای جلوگیری از افت قند خون و کاهش ولع برای غذا خوردن، حتما 2 تا 3 وعده سالم نیز داشته باشند. این مساله به خصوص در مورد بیمارانی که انسولین تزریق می کنند یا سابقه افت قند خون دارند، اهمیت بیشتری دارد.

2. صبحانه؛ وعده مهم غذایی

صبحانه اساسی ترین وعده غذایی است که 25 درصد کالری مورد نیاز بدن را تامین می کند و به هیچ وجه نباید حذف شود. یک منبع غلات مانند نان سبوس دار، نوشیدنی و لبنیات حتما باید در وعده صبحانه وجود داشته باشد. توصیه می شود بیماران دیابتی در مصرف کره افراط نکنند زیرا چربی ها جذب قندها را کاهش می دهند و منجر به افزایش سریع قند خون می شوند. اگر نان سفید میل می کنید، بهتر است از خوردن مربا صرف نظر کرده و به جای آن پنیر، تخم مرغ و ژامبون را به عنوان یک منبع پروتیین مصرف کنید. بیمارانی که ملزم به مصرف دارو در صبح هستند باید در مورد زمان دارو و صرف صبحانه با پزشک مشورت کنند.

3. کاهش دریافت چربی های اشباع و پیشگیری از اضافه وزن

80 درصد بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 دچار اضافه وزن هستند. این در حالی است که کاهش 5 درصدی وزن تاثیر بسیار بالاتری در تعادل و حفظ قند خون نسبت به مصرف داروهایی مانند متفورمین دارد که ابتدا تجویز می شوند. درواقع این توصیه دو هدف را دوربین می کند؛ بهبود حساسیت بدن نسبت به انسولین و تعادل قند خون ناشی از کاهش وزن و از طرفی کاهش خطر بروز بیماری های قلبی- عروقی زیرا چربی های اشباع به قلب و عروق آسیب می رسانند.

البته برای این مقدار کاهش وزن نیازی به رژیم های سخت نیست و فقط بعضی تغییرات در عادات غذایی می تواند حدود یک کیلوگرم از وزن را در ماه کم کند. به عنوان مثال مصرف خامه، کره، فست فودها و گوشت های چرب محدود شده و به جای آنها مرغ، بوقلمون، تخم مرغ، گوشت های کم چرب و ماهی در برنامه غذایی گنجانده شود. البته تغییر در عادات غذایی یکباره مشکل خواهد بود و هر فردی باید متناسب با شرایط جسمی تغذیه متنوع و متعادل را رعایت کند.

4. مصرف گروه های غذایی مختلف

بشقاب غذای بیمار دیابتی باید حاوی 10 تا 15 درصد گوشت یا ماهی برای تامین پروتیین، مقداری سبزیجات سرشار از فیبر (لوبیا سبز، تره فرنگی و...) برای کاهش جذب قندها، یک سهم حبوبات یا غلات، یک میوه، یک سهم ماست طبیعی یا پنیر و یک برش نان ترجیحا سبوس دار باشد. در مصرف میوه ها نیز نباید زیاده روی کرد زیرا بیشتر آنها حاوی قندها ساده هستند که به سرعت جذب می شوند.

5. مصرف نشاسته در هر وعده غذا

خوراکی های حاوی نشاسته مانند غلات، سیب زمینی و مغزها به حفظ قند خون کمک می کنند و مانع احساس گرسنگی می شوند. همچنین افت قند خون را در صورت تزریق انسولین یا مصرف داروهای سولفامید کاهش می دهند. گرچه آردهای سبوس دار ارجحیت غذایی برای همه افراد از جمله بیماران دیابتی است، اما اگر منابع تامین آنها ارگانیک نباشد، ممکن است حاوی مقدار زیادی سم و آفت کش باشند. به همین دلیل توصیه صرف به مصرف آنها نمی شود. همچنین بهتر است تنوع منابع وجود داشته باشد و کنار انواع آردها، برنج و دیگر منابع نشاسته نیز میل شود.

6. مصرف قندها همراه غذا

ابتلا به دیابت به معنای محرومیت همیشگی از خوراکی های شیرین نیست، اما برای این که قند خون دچار نوسان نشود، مصرف قندها از جمله میوه ها باید همراه غذا باشد. همچنین دسرهای شیرین، انواع شیرینی و بستنی نیز به یکبار در هفته محدود شود. انواع میوه و سبزی البته در حد تعادل بهترین میان وعده خواهدبود.

7. توجه به برچسب مواد غذایی

خوراکی هایی مانند آبمیوه ها حتی اگر حاوی شکر اضافی نباشند، باز هم قند فراوانی دارند. بعضی از انواع آبمیوه های صنعتی حتی شیرین تر از نوشابه های گازدار هستند و هیچ ارزش غذایی ای ندارند. پس بهتر است حتما درصد شکر را روی برچسب کالا بررسی کنید.

منبع:هفته نامه سلامت

انتهای پیام/

 چگونه با دیابت کنار بیاییم؟