به گزارش
گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از شهرکرد؛ کوچ در فرهنگ بختیاری با سختی و تلاش عجین شده است و مردان و زنان این دیار با حرکت در دل کوه‌ها و دشت‌ها برای کوچ از ییلاق به قشلاق و بالعکس، دل به رود‌های نا آرام کارون و بازفت می‌زنند.
به لحظه آغاز کوچ پاییزه عشایر، «مال کَنون» گفته می‌شود که شامل دو واژه «مال» به معنی آبادی و مجموع سیاه چادر‌ها و «کَنون» به معنای از جا کندن و از آیین‌های تاریخی و دیرین عشایر بختیاری است.
کوچ عشایر همه ساله در ۲ فصل انجام می‌شود؛ اول در فصل بهار و هنگام کوچ ایل از گرمسیر به طرف سردسیر (ییلاق) و دوم در اواخر شهریور و اوایل فصل پاییز که ایل از سردسیر به طرف گرمسیر (قشلاق) و معمولاً در خوزستان حرکت می‌کند و تا بهار سال آینده در مراتع این استان باقی می‌ماند.
آیین «مال کَنون» با حزن و اندوه خاصی همراه است، در این آیین، ایل با همه مردان و زنانش از هر طایفه و تیره و تش فرا خوانده می‌شود و نغمه سفر و جدایی و دل کندن از سرزمین و زیست بوم خویش را سر می‌دهد.
هر ایل یا مال یا طایفه، کوچ یا «مال کَنون» را پس از هماهنگی با شخص بزرگ خود شروع می‌کند.
در فصل بهار که هوای گرمسیر رو به گرما گذاشته است و هوای سردسیر اندکی گرم شده، عشایر خود را برای رفتن به ییلاق آماده و آذوقه راه خود را مهیا می‌کنند.
آن‌ها در روز مناسبی و با فاصله کمی از زمستان گاه، کنار هم باراندازی می‌کنند.
هر طایفه یا ایل، گوسفندان خود را با یک رنگ علامت گذاری می‌کند تا اگر در بین راه با گله‌های دیگر تداخل پیدا کردند به راحتی گوسفندان خود را بشناسد و جدا کند.
آن‌ها بر پیشانی گوسفندان و شاخ بزهایشان رنگ می‌زنند و بره‌ها و بزغاله‌ها را، چون پشم و مویشان در حال رشد است، علاوه بر رنگ، با سیم داغ شده بر فک هایشان علامت می‌گذارند.
مردان مسن و زن و بچه‌ها که توان پیاده روی ندارند، سوار بر اسب و مرکب‌ها می‌شوند و افراد جوان که همه مسلح به سلاح گرم و یا سرد (مانند گرز) هستند، بار کردن و باراندازی اساسیه و انتقال و نگهداری گله‌ها را بر عهده دارند.
بزرگ مال یا ایل هم سوار بر اسب و مسلح جلوی مال حرکت می‌کند و هر کجا را مناسب ببیند دستور باراندازی می‌دهد تا افراد و احشام خستگی در کنند و فردای آن روز دوباره حرکت می‌کنند.
به همین صورت وارگه (منزلگاه) به وارگه کوچ می‌کنند تا به مقصد برسند. هنگام عبور مال از رودخانه، همگی کمک می‌کنند.
مردمان عشایر برای همدیگر و بویژه بزرگ مال یا ایل و طایفه احترام خاصی قائل هستند.
بزرگان طوایف هم در نزدیک شدن مال‌ها به هم، همدیگر را میهمان می‌کنند و جلوی پایشان گوسفند می‌کشند. گاهی تفتگ و اسب و زین هم به یکدیگر هدیه می‌دهند.
در برگشت به گرمسیر در اوایل فصل پاییز نیز به همین صورت است، اما راحت تر، چون برف‌ها اکثراً آب شده، راه‌ها و ایلراه‌ها باز است، آب رودخانه‌ها کمتر شده و یا حداقل گرمتر است همانطور که هوا هم گرمتر می‌باشد.
حرکت مال‌ها و گله‌ها از میان کوه و تپه و دشت، صدای بره‌ها و بزغاله‌ها و زنگوله بز‌ها و گوسفندان و صدای اسب‌ها و مادیان ها، صدای خوش و دلنشین کبکان کوهساری و پرندگان روی درختان بلوط و بنه و کلخنگ و زالزالک، و صداقت و پاکدامنی مردمان عشایر، صفای سیاه چادر‌های دستبافت که روزنه‌های آن با بارش باران بسته و با تابش آفتاب باز می‌شود و ... از دیگر جلوه‌ها و زیبایی‌های کوچ عشایر بختیاری است.
عباس قنبری عدیوی سرپرست بنیاد ایران شناسی استان چهارمحال و بختیاری و دکترای ادبیات عامه (فولکلور) گفت: کوچ عشایر یا «مال کَنون» به عنوان یکی از جلوه‌های زیبای زندگی عشایری، تأثیر عمیقی بر مؤلفه‌های مختلف فرهنگ عشایر مانند ادبیات، موسیقی، سبک زندگی و حتی پوشش آنان گذاشته است.
وی افزود: عشایر طی سال برای دست یافتن به مراتع سرسبز در ییلاق و قشلاق دو بار کوچ می‌کنند که کوچ بهاری ییلاقی از خوزستان به چهارمحال و بختیاری به علت رسیدن به مراتع سرسبز و آب‌های روان با خوشحالی همراه است، اما «مال کَنون» به خاطر جدایی از وطن، حزن و اندوه به دنبال دارد.
قنبری اضافه کرد: این جذابیت‌های کم نظیر از منظر گردشگری عشایری می‌تواند کلید گمشده رونق بازار گردشگری در استان چهارمحال و بختیاری باشد.
به گفته وی؛ عشایر استان چهارمحال و بختیاری پنج طایفه بزرگ، ۲۴ زیر طایفه، ۳۲ تیره و ۲ هزار و ۹۴۰ تَش دارد.
بهمن عسگری مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری هم با بیان ثبت کوچ عشایر بختیاری با عنوان «مال کَنون» و در ۲ گروه آداب و رسوم اجتماعی و آیین‌ها و جشن ها، در دی ماه ۹۵ در فهرست آثار ملی ناملموس کشور، از ارسال پرونده این آیین تاریخی برای ثبت جهانی به سازمان یونسکو خبر داد.
وی گفت: روند بررسی ثبت جهانی این اثر ناملموس، یک تا دو سال به طول می‌انجامد.
یحیی حسین پور مدیرکل امور عشایر استان چهارمحال و بختیاری می‌گوید: با آغاز کوچ پاییزه، ۱۴ هزار خانوار عشایری این استان با ۱۲۶ هزار نفر جمعیت و بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار رأس دام به مناطق عشایری شهرستان‌های ایذه، مسجد سلیمان، لالی و اندیکا در استان خوزستان کوچ می‌کنند.
وی می‌افزاید: عشایر در این کوچ با گذراندن بیش از یک هزار کیلومتر از ایلراه‌های بازفت، هزار چم، چلو و شیمبار، دزپارت، تاراز و کوه سفید به مناطق گرمسیری می‌روند.
حسین پور با بیان اینکه کوچ پاییزه عشایر تا نیمه مهرماه هر سال ادامه دارد اضافه می‌کند: خانوار‌های عشایری یک دوره هفت ماهه را در مناطق قشلاقی سپری می‌کنند.
وی همچنین می‌گوید: مأموران نیروی انتظامی برای امنیت کوچ تا استقرار کامل عشایر در مناطق گرمسیر آن‌ها را همراهی می‌کنند.
گفتنی است: در سال‌های اخیر با تخریب مراتع، خشکسالی‌های پی درپی و چرای بیش از حد دام ها، محدوده زندگی عشایر تنگ‌تر شده و با دخالت‌های انسانی و اجرای طرح‌های مختلف، سطح مراتع و چراگاه دام‌های آنان کاهش یافته است.
استان چهارمحال و بختیاری، بعد از فارس دومین استان عشایر نشین کشور و دارای رتبه اول استانی در تراکم عشایر در واحد سطح است.
بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۷، جمعیت ۱۲۶ هزار و ۳۹ نفری عشایر چهارمحال و بختیاری در قالب ۱۴ هزار و ۶۵۷ خانوار در ۸۵ درصد گستره جغرافیایی این استان استقرار دارند.
جمعیت عشایری این استان، حدود ۱۰ و شصت و دو صدم درصد جمعیت عشایری کشور و ۱۰ و نیم درصد جمعیت استان را تشکیل می‌دهد.
عشایر چهارمحال و بختیاری، از اقوام بختیاری، ترک قشقایی، چهرازی، عرب نصرآبادی و گله دار دهکردی هستند.
انتهای پیام/ن