به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از قم؛ سید محمد مهدی معصومی، پژوهشگر معماری و شهرسازی، بخشی از سنگفرش این راه باقی مانده اما بناهای مسیر اکثر یا تخریب شده و یا رو به نابودی قرار دارند و برای احیای آنها باید فکری کرد.
در دوره قاجار تنها پنج راه اصلی شوسه در کشور وجود داشت که یکی از این راه‌ها مسیر قم به تهران بود که در سفرنامه‌هایی به این راه اشاره شده است. شکل‌گیری چند کاروانسرا در این مسیر نشان می‌دهد که این راه اهمیت فوق العاده‌ای داشته و شهر قم در همان روزها هم محور مواصلاتی کشور محسوب می‌شده است.
احیای راه شوسه قم و مجموعه‌های بین راهی تاریخی در این مسیر یکی از موضوعاتی است که می‌تواند ما را در حفظ میراث گذشته یاری دهد.
کاروانسراهای علی آباد، کوشک نصرت، منظریه و امارت مهندسیه از جمله بناهای راه شوسه قم محسوب می‌شوند که قدمت قاجاری داشته و اهمیت بسیاری از دید پژوهشگران حوزه معماری و شهرسازی دارند.
معصومی معتقد است کاروانسراهای دوره قاجار به دلیل تفاوتی که در نوع ایجاد نظم و امنیت در آن زمان اتفاق افتاده بود، تفاوت‌هایی با کاروانسراهای دوره گذشته دارند که این موضوع در کاروانسراهای مسیر قم تهران به خوبی دیده میشود.
وی افزود: با اشاره به تبدیل شدن کاروانسرای کوشک نصرت به یک پاسگاه گفت:روند ویرانی این کاروانسرا در تصاویر هوایی سال ۴۳ مشهود است. منظریه نمونه‌ای از کاروانسرای آخر قاجار است که برونگرا شده و نسبت به کاروانسراهای عصر صفوی تفاوتی در نگاه به امنیت دارد.
وی گفت:با اشاره به وجود جلو خان و درختانی برای پذیرایی و دو بال راست و چپ در کاروانسرای منظریه ،این بنا در حال حاضر در تملک پادگان نظامی قرار دارد،برج و بارو در گذشته کاربرد دفاعی داشته اما در دوره قاجار به دلیل وجود نیروهای امنیتی کاربرد تزئینی پیدا می‌کند.
سردر زیبای کاشی‌کاری شده کاروانسرای منظریه که در عکس‌های تاریخی می‌توان از آن نشان یافت و همچنین وجود دو حجره پیشخوان که به زیبایی آراسته شده‌اند، نشان دهنده اهمیت این بنا است.
معصومی ادامه داد: ورودی کاروانسرای منظریه با کاروانسراهای دوره سلجوقی بسیار متفاوت است. یک ورودی بسیار دعوت کننده و گشوده دارد که با حالت تدافعی قبل تفاوت‌های بسیاری در آن دیده میشود.
وی افزود: کاروانسراهای دوره قاجار فضای خلوتی در دورن خودشان دارند و با داشتن یک حیاط خلوت در کنار حیاط عمومی امکانات خاصی برای افراد مهم ایجاد می‌کنند.
پل شاهی یا پل عسکر آباد دیگر بنای مسیر راه شوسه قم است که معصومی به آن اشاره می‌کند، این پل در گذشته پنج قوس داشته که امروز سه قوس از آن باقی مانده است.
وی با اشاره به ساخت هتل مهندسیه در زمان قاجار در قم گفت: این نخستین هتل قم بود که در چهار راه غفاری کنونی قرار داشت و سال ۱۳۰۱ توسط مهندس الممالک ساخته شده بود.
معصومی تصریح کرد: این بنا در جلو یک عمارت کلاه فرنگی داشته که بعدها تبدیل میشود به اولین پست خانه قم و هنوز سه چهار طاقی در گوشه بنا وجود دارد.
مهندسیه یک بنای قصر مانند بود که با حجم پردازی‌ها در جلوی عمارت و وجود دو ایوان بزرگ و یک شاه نشین، زیبایی خاصی داشته است.
معصومی ابراز کرد:با اشاره به اینکه داخل این مهمان خانه مبلمان غربی ومیز غربی وجود داشته است ،مهندسیه یکی از سه ساختمانی بوده که انگلیسی ها زمان جنگ جهانی دوم می‌آیند آن را تصرف می‌کنند.
وی افزود: هیچ اثری از این بنا باقی نیست و تنها بنایی که ممکن اسنت بتوانیم با این بنا مقایسه کنیم مهمان خانه قزوین است.
معصومی خاطرنشان کرد:با اشاره به اهمیت حفظ میراث راه شوسه قم - تهران، می‌توانیم بخشی ازاین راه را به همراه بخشی از این بناها احیا و مرمت کرده و زندگی بین راهی به شکل ۱۵۰ سال پیش را بازسازی کنیم.
انتهای پیام/ح