به
گزارش گروه استان های
باشگاه خبرنگاران
جوان از شیراز؛ مردم مومن و متدین استان فارس ماه مبارک رمضان را با آداب و رسوم خاصی آغاز و به پایان می برند و این درحالی است که این آداب و رسوم که از گذشته های دور در جای جای استان فارس وجود دارد.
مردم استان فارس قبل از شروع ماه رمضان با خانه تکانی و زدودن گرد و غبار از خانه ها به استقبال ماه بندگی و رحمت می روند.
امیر حسین حکمت نیا مدرس دانشگاه گفت: از مهم‌ترین آیین‌های مردم فارس در این ماه می‌توان به برگزاری مراسم شب‌زنده‌داری در شب‌های قدر، برپایی سفره‌های نذری، آیین‌های برگزاری مراسم افطاری اشاره کرد.
رؤیت ماه مبارک رمضان
رؤیت ماه مبارک نیز آداب متنوعی دارد، با دیدن هلال ماه نو و شروع میهمانی خدا، حال و هوای هر دیار دگرگون می‌شود و مردم شیراز بعد از دیدن هلال رمضان، سه صلوات می‌فرستند و می‌گویند: «الهی که ماه شریف و مبارک و با برکتی برای همه عزیزان و غریبان نوشده باشد.
آیین پس از افطار (شب‌چره)
همچنین رسم است که پس از افطار، مردم به دید و بازدید می‌روند و گاهی تا وقت سحر دور هم می‌نشینند، صحبت میکنند و شب‌چره‌ای شامل تنقلاتی مانند رنگینک، زولبیا و بامیه می‌خورند.
شیرازی‌ها بعد از افطار به دیدن یکدیگر می‌روند و این دید و بازدید را "ماه‌رمضانی" می‌گویند.
آیین استقبال از ماه رمضان
در استان فارس چند روز قبل از ماه مبارک رمضان، زنان خانه‌دار به فکر تهیه خواربار، انواع ترشی و ادویه، عرقیات و چاشنی‌های گوناگون می‌افتند.
ساکنان این دیار به خانه‌تکانی و نظافت می‌پردازند و به‌خصوص در روستاها اغلب برای شستن لباس‌ها از ماده‌ای به‌نام «کنگرز» استفاده میکنند، آن‌هایی که دیوار خانه‌شان گچی است پارچه‌ای را بر سر چوب بلندی می‌بندند و گردوخاک دیوارها را می‌گیرند. معمولاً بانوان خانه‌دار دو نوع ادویه تهیه میکنند، ادویه پلو و ادویه ترشی که هر کدام محتویات خاص خود را دارد.
ترشی‌هایی که برای این ماه تهیه میکنند بیشتر ترشی بادمجان، موسیر، پوست لیموترش، خیار و جاشیر (گیاه خودرو و کوهی شبیه کرفس) است. ظروفی که این ترشی‌ها را در آن نگه‌داری میکنند تا به‌اصطلاح جا بیفتد «کلوک» نام دارد. هر کدام از این ترشی‌ها را در یک کلوک قرار می‌دهند.
عرقیات شیراز هم بسیار معروف و متنوع است اما عرقی که در رمضان بیشتر مصرف می‌شود عرق «گل‌گاوزبان» است که اغلب هنگام افطار می‌خورند و معتقدند که این عرق گرم است و سردی و رطوبت روزه را از بین می‌برد.
در روستای گُرگُنای کازرون، از چند روز قبل از فرارسیدن ماه مبارک رمضان، اهالی برای گرفتن روزه یک‌ماهه خود را آماده میکنند و علاوه بر تهیه مایحتاج این ماه ازجمله قند، چای، برنج، روغن، شکر، خرما و کشمش به خانه‌تکانی می‌پردازند.
استحمام همه اهالی خانه الزامی است و رسم است که عده‌ای قبل از رؤیت هلال ماه به پیشواز ماه مبارک می‌روند و روزه می‌گیرند، اهالی برای دیدن هلال ماه به پشت‌بام‌ها می‌روند و به‌محض دیدن هلال ماه، به آینه، ظرفی پر از آب، درخت سبز یا به چهره آدم خوش‌قلب و نیت صاف نگاه میکنند.
مردم فارس به ماه شعبان «ماه بِجِکو» یا «ماه دُودُوَک» (زودگذر) می‌گویند. برعکس، ماه رمضان را «درازترین ماه» لقب داده‌اند. شاید به‌خاطر اینکه این ماه از نظر کسانی که روزه دارند کند می‌گذرد. مردم در روستاها علاقه دارند کودکان را از همان ابتدا به روزه‌داری عادت دهند و به کودکانی که روزه گرفتن را شروع میکنند جوایزی از قبیل بز، گوساله و بزغاله هدیه می‌دهند و بر این باورند کودکانی که به سن تکلیف نرسیده‌اند و روزه می‌گیرند ثوابش برای والدین آن‌ها خواهد بود.
روز والون
پدر و مادر دختری که تازه عروسی کرده باشد در اولین ماه مبارک رمضان بعد از عروسی دخترشان موظف هستند که یک افطاری کامل تهیه ببینند و همراه با گلی (در شیراز هر نوع کادوی عروسی را «گُل» می‌گویند) مثل گوشواره، انگشتری، سینه‌ریز، النگو و غیره به خانه داماد بفرستند. به این افطاری در شیراز «روزْوالون» می‌گویند.
در استهبانات فارس قبل از ماه رمضان از طرف خانواده داماد هدایایی برای نامزد یا عروس می‌فرستند که عبارت است از شیرینی، برنج، مرغ و یک جفت کفش یا چارقد یا قبا هدایا را در مجمعه‌ای می‌گذارند و همراه یکی از نزدیکان داماد به خانه عروس می‌فرستند.
افطار و سفره‌های آسمانی
بر سفره افطاری مردم جهرم فارس می‌توان نان روغنی، نان فطیر خانگی و نان بازاری مشاهده کرد. خرما، پنیر، یک دو نوع مربا و حلوا هم از دیگر خوراکی‌های هنگام افطار آن‌هاست. غذای افطار هم بیشتر کباب، شیربرنج، آش‌رشته و مُسدُووَه (نوعی آش که با ماست می‌خورند) و به ندرت پلو است. مردم شیراز برای افطار، از غذاهای خاصی که فقط مخصوص این ماه است استفاده میکنند که ترحلوا، زولبیا و بامیه محلی و رنگینک جزو آن‌هاست.
در شهرستان خنج خانواده‌هایی که به‌تازگی عروس یا داماد آورده‌اند یا فرزندی در خانواده‌های آن‌ها متولد شده است، شب‌های رمضان با سفره‌های افطاری از خویشان و همسایگان خود پذیرایی میکنند. بعضی به پیشواز ماه مبارک رمضان می‌روند.
آیین روزهای ماه مبارک
جهرمی‌ها شب دهم ماه عدس‌پلو می‌خورند و روز هفدهم را با کله‌پاچه و شب نوزدهم را با نان خشک و گل آویشن افطار میکنند.در استهبانات، برخی شب‌ها خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند.
در شب‌های نوزدهم تا بیست‌وسوم و بیست‌وهفتم ماه مبارک رمضان به‌یاد مولا علی(ع) شب‌زنده‌داری میکنند و در این شب به دعا و نیایش و عزاداری می‌پردازند.
شیرازی‌ها براساس اعتقاد، روز اول ماه مبارک رمضان به زیارت حضرت شاهچراغ(ع) و سیدعلاء‌الدین حسین(ع)، برادران امام هشتم(ع)، می‌روند و برخی خانواده‌ها تا نماز مغرب و عشا در آنجا می‌مانند و روزه خود را همان‌جا باز میکنند.
در این ماه، مردم اِوَزِ لار بیش‌ازپیش در مساجد حضور دارند و هر شب پس از نماز عشا، نماز مستحب تراویح را به‌صورت جماعت برگزار میکنند.
از بیستم ماه مبارک رمضان نیز نماز قیام، هر شب از ساعت 12 شب تا نزدیک سحر، در مساجد برپا می‌شود. در این نماز باید نمازگزار هر شب سه جزء از قرآن را تلاوت کند یا به تلاوت امام جماعت گوش بسپارد.
در ماه مبارک رمضان در مساجد بعد از نماز عشا، 23 رکعت نماز سنت تراویح و وَتر خوانده می‌شود. نماز تراویح که 21 رکعت است بسیار طولانی است، چون امام جماعت در هر رکعت ربع یک جزء قرآن را بعد از سوره حمد تلاوت می‌کند و بدین‌ترتیب نمازگزاران در طول ماه رمضان چندین بار قرآن را در نماز ختم میکنند و در هر دو رکعت بر پیامبر و خاندانش درود می‌فرستند.
نمازگزاران بعد از نماز تروایح، سه بار نماز وَتر می‌خوانند که یک رکعت است و بعد از آن همه نمازگزاران یک‌دل و یک‌صدا، 100 بار تهلیل می‌گویند و 10 بار بر محمد و آلش درود می‌فرستند.
مراسم «شب‌های برات»، که به شب‌های 15، 17، 21، 23 و 27 رمضان گفته می‌شود، در بین مردم خنج از حرمت ویژه‌ای برخوردار است. مردم با دادن نذورات و صدقه در مساجد مراسم خاص برگزار میکنند.
خوان سحر
مردم در سحرگاه با صدای گرم و دل‌نشین مناجات‌خوانان و مؤذنان بیدار می‌شوند و خود را برای خوردن سحری آماده میکنند.
بعضی هم با نشانه کردن ستاره‌های آسمانی و آوازخوانی خروس‌ها از خواب بیدار می‌شوند.
سحری‌ای که مردم شیراز تهیه میکنند اغلب از انواع پلوها و خورشت‌‌هاست.
در شیراز رسم است که روز دوازدهم ماه سوره یوسف را قرائت میکنند و زنان عقیده دارند که خواندن این سوره باعث زیاد شدن محبت می‌شود. آن‌ها همراه خود نبات، سیب یا خوراکی‌های دیگری به مجلس ختم قرآن می‌برند و بعد از قرائت این سوره به آن خوراکی می‌دمند و عقیده دارند هر کسی از آن بخورد محبتش به طرف مقابل زیاد می‌شود.
روزه کله‌گنجشکی
بچه‌ها دوست دارند که هنگام سحر کنار سفره نشسته باشند. پدر و مادرها بچه‌ها را تشویق میکنند تا کنار سفره بنشینند و سحری بخورند. بچه‌ها معمولاً نیم روز روزه می‌گیرند که بدان «روزه کله‌گنجشکی» می‌گویند. این کار نوعی تمرین است برای خردسالان تا آمادگی لازم را به‌دست آورند و به سن تکلیف که رسیدند بتوانند روزه کامل بگیرند.
آیین ختم قرآن در ماه نزول آیه‌های آسمانی
مردم فارس به‌همراه قاریان یا افراد باسواد قرآن کریم در روزهای ماه مبارک رمضان قرآن تلاوت میکنند که به آن «دوره» می‌گویند. در روستاهای کازرون، چون تلاوت قرآن به پایان رسید، شخص یا اشخاصی که نذر ختم قرآن را داشته باشند گوسفندی ذبح میکنند و گوشتش را بین خانواده‌های نیازمند تقسیم میکنند که به آن «خون‌ریزی سی‌پاره» می‌گویند.
در برخی از خانه‌های شیراز، در ایام ماه مبارک رمضان، بانوان محل گرد هم می‌آیند و تا پایان ماه مبارک رمضان قرآن را ختم میکنند. چند روز قبل از ماه مبارک، بانوان شیراز در آن خانه جمع می‌شوند. محل ختم قرآن را غبارروبی و گلاب‌افشانی میکنند و رحل‌های قرآن را آماده میکنند.
نماز عید فطر
در صبح عید فطر، مردم در مسجد محل تجمع میکنند و نماز عید را برگزار میکنند.
در بعضی از روستاها در پایان نماز، اگر مشکلی در میان اهالی محل وجود داشته باشد، با یکدیگر در میان می‌گذارند و نسبت به حل آن اقدام میکنند. اگر دو نفر با هم قهر باشند با توصیه ریش‌سفیدان محل با هم آشتی میکنند و در پایان جملگی صلوات می‌فرستند و با چای و شیرینی و گردو و بادام از یکدیگر پذیرایی میکنند.
صبح عید فطر همه مردم شیراز به مساجد می‌روند و نماز مخصوص این روز را می‌خوانند و افراد خیّر به تقسیم صبحانه، که شامل نان و پنیر و سبزی است، در بین مردم می‌پردازند.
خوراکی‌های مردم فارس در ماه رمضان
غذاها و حلواهای سنتی که در ماه مبارک رمضان در فارس تهیه می‌شود بسیار متنوع است که معمول آن رنگینک، ترحلوا، شله‌زرد، کوفته هلو، مرصع‌پلو، شیش‌انداز، قنبرپلو و آش‌های گوناگون است. به‌طور کلی، خوراک‌هایی که چاشنی داشته باشند مانند رنگینک، ترحلوا، کوفته هلو، کشمش‌پلو و قنبرپلو در این ماه بیشتر مصرف می‌شوند.
استفاده از شیرینی‌های زلیبی (زولبیا) و بامیه بین مردم در این ماه رواج دارد.
نان‌شیرین‌‌فروش‌ها هم در این ماه بازار گرمی دارند. نوعی نان‌شیرین به‌نام «نان چاهی» تهیه میکنند که هنگام افطار قبل از خوردن غذا آن را می‌خورند. کسی که از روزه درمی‌آید ابتدا یک استکان عرق گل‌گاوزبان می‌خورد.
از غذاهایی که برخی خانواده‌ها در شیراز در سحرهای ماه مبارک می‌خورند «قنبرپلو» است که از گوشت، آرد نخودچی، مغز گردو، کشمش، شیره انگور، رب انار، پیاز، زردچوبه، نمک، برنج و روغن تهیه می‌شود.
برای افطار در شیراز مردم از غذاهای خاصی که فقط مخصوص این ماه است، استفاده میکنند که ترحلوا و زولبیا و بامیه و رنگینک جزو آن‌هاست.
"چنگال‌لوره"غذای مخصوص افطار در استهبانات فارس است. برای تهیه این غذا از زیره سبز، مغز اَلک (نوعی بادام کوهی)، پوست نارنج و لور (کشک تازه) استفاده میکنند.
از دیگر غذاهای این ماه در استهبانات «حلوای بکری» است که از آرد برنج تهیه می‌شود. در این شهر در ماه مبارک چندین نوع نان پخته می‌شود که می‌توان به نان «ستی» یا نان‌های خشک، جو یا «گرده»، «لمو»، «الم»، «تنک»، «مشتک» اشاره کرد.
"اَوگوشت مرغ"، "رنگینک"، "لوگیمات"، "ترک"، "وجیهه"، "هریسه"، "نان گپک" از دیگر خوراک‌هایی است که در ماه رمضان در مناطق مختلف استان فارس تهیه می‌شوند. مردم فارس همچنین شیرینی‌های مخصوص این ماه را بین خانواده‌هایی که توان تهیه این شیرینی‌ها را ندارند توزیع میکنند.
مراسم الوداع
در اِوَز، در هفته آخر رمضان، مراسمی برپا می‌شود که طی آن، مردم با شور و هیجان با رمضان، ماه نزول قرآن، خداحافظی میکنند و یک‌صدا می‌خوانند: "الوداع، الوداع، الوداع شهرُ نور والغفران"
شیرازی‌ها به آخرین جمعه ماه رمضان «جمعه الوداعی» یا«جمعه الودی» می‌گویند.
روز جمعه الوداعی مسجد جمعه شیراز بسیار شلوغ می‌شود، به‌طوری که داخل تمام شبستان‌ها، ایوان‌ها، صحن مسجد، حتی دالان‌ها سجاده پهن است و زنان شهر هر کدام به‌نیت خاصی از پیش‌ازظهر و اوایل روز برای گرفتن جای مناسب به مسجد هجوم می‌آورند.
یک دسته برای درست کردن چل‌بسم‌الله، جماعتی برای گرفتن دعای کیسه از دست آقا (پیش نماز و امام جماعت مسجد)، یک عده برای نوشتن دعای سیاه‌سرفه روی پوست کدو، یک گروه از دختر‌های دم بخت به نیت گشایش بختشان، جمعی از زن‌های نروک و بی‌فرزند به‌قصد بچه‌دار شدن، عده‌ای از زنان بچه‌دار به‌نیت گرفتن فرزندشان از شیر، و خلاصه هر کسی به امید و نیتی به مسجد جامع می‌رود.
در مسجد جامع شیراز منبری بلند و بسیار قدیمی با پله‌های متعدد وجود دارد که به منبر امام حسن( ع) معروف است.
روز جمعه الوداعی بعد از نماز جماعت و وعظ و سخنرانی، عده زیادی از زن‌ها اطراف منبر جمع می‌شوند.
گروهی از دختران دم بخت به‌نیت باز شدن بختشان سه مرتبه از منبر بالا و پایین می‌روند و معتقدند که با این کار تا سه روز یا سه هفته یا سه ماه دیگر به خانه بخت می‌روند.
زنان بی‌فرزند که آرزوی داشتن فرزند دارند، ننی (ننو) کوچک درست میکنند و یک عروسک قنداق‌کرده داخل ننی می‌گذارند و با خود به مسجد می‌آورند.
مادرانی هم که می‌خواهند بچه از شیر بگیرند روز جمعه آخر ماه رمضان چند انار شیرین به مسجد می‌آورند و اگر خود سواد داشته باشند سوره مبارکه یاسین می‌خوانند و به انارها می‌دمند و اگر سواد نداشته باشند از شخصی باسواد خواهش میکنند تا سوره یاسین را بخواند و به انارها بدمد.
انارها را تا زمانی که می‌خواهند بچه را از شیر بگیرند نگه می‌دارند و چند روز از آب انار شیرین به طفل می‌دهند؛ زیرا معتقدند از برکت سوره یاسین و میوه بهشتیِ انار بچه صبور می‌شود و بهانه نمی‌گیرد.
شب‌های قدر (احیا)
شیرازی‌ها شب‌های قدر را بسیار محترم می‌شمارند. در این شب‌ها، یعنی شب‌های نوزدهم، بیستم و بیست‌وسوم، بعد از خوردن افطاری مؤمنان به مساجد می‌روند تا وقت سحر به دعا خواندن و راز و نیاز با پروردگار می‌پردازند و دعاهای مخصوصی می‌خوانند و قرائت قرآن در این شب‌ها انجام می‌شود. روز شهادت مولا علی(ع) شیرازی‌ها به قبرستان شهر که به آن «دارالسلام» و «سفره تربت» می‌گویند می‌روند و ضمن فاتحه برای مردگان خود، به نذر و نیاز می‌پردازند.
در استهبانات اگر شب احیا مصادف با فصل تابستان باشد از انجیرستان‌های وقف مسجد مقداری انجیر می‌آورند و در آب خیس میکنند و در میان افرادی که در احیا شرکت کرده‌اند قسمت میکنند و اگر مصادف با فصل زمستان باشد با برف و شیره انگور که آن هم محصول باغ‌های وقفی است از شب‌زنده‌داران پذیرایی میکنند.