تنها گاوچاه نصف جهان

به گزارش  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان،آب این عنصر زلال و بی همتا، همواره تبلور حیات را در شریان زنگی بشر به جریان می اندازد. از دیرباز تا کنون انسان همواره در پی یافتن راهی برای در اختیار گرفتن آب سرچشمه ها و رودها برای امرار معاش بوده است و از زمانی که به کشاورزی مشغول شد به فکر مهار آب افتاد .

چشمه ها به لحاظ اینکه در سطح زمین جریان داشتند تنها زحمت هدایت آب به زمین های کشاورزی را می طلبید اما گود بودن بستر رودخانه انسان را به فکر بستن بندهاو ایجاد کاناهای انتقال آب انداخت ولی این امر واین تا زمانی محقق می شد که آب در بستر رودخانه در حال جریان باشد در غیر این صورت تنها راه چاره " حفر چاه" بود.

اولین انگیزه برای حفر چاه تامین آب آشامیدنی انسان بود که بسیار ساده با یک ظرف سفالی و یک ریسمان انجام می شد اما استفاده از آب چاه برای زمین های کشاورزی برداشت حجم بیشتری از آب را می طلبید که با زور بازوی انسان هیچ تناسبی نداشت . استفاده از نیروی گاو جهت شخم زدن زمین و کارهای کشاورزی دیگر ، تجربه خوبی شد تا انسان به فکر بالا کشیدن آب از چاه با نیروی گاو بیفتد.

در گذشته شغل بیشتر مردم ورزنه هم مانند دیگر روستاها، کشاورزی بود وتا قبل از ورود موتورهای آب کش، از نیروی گاو برای بالا کشیدن آب از چاه استفاده می کردند که از آن زمان ۵۰ سالی می گذرد .

معمولاً در گاوچاهها از دو راس گاو استفاده می شد و دو نفر می بایست دست اندر کار این مجموعه می بودند ؛ یک نفر کار هدایت گاو را بر عهده می گرفت و نفر دیگر مسئول آبیاری و کارهای مرتبط به زمین بود ومعمولاً در این روش از آبیاری ۳۰۰۰ متر مربع زمین کشاورزی در یک روز به زیر آب می رفت.

حاج علی از پیرمردهای قدیمی ورزنه در این باره می گوید: پدربزرگ های ما از این روش برای ابیاری زمین های خود استفاده می کردند اما مدت ها بود که این سنت قدیمی به دست فراموشی میرفت و با همت یکی از اهالی این منطقه ، سنت قدیمی گاوچاه جانی دوباره گرفت.

حاج ابراهیم حیدری، پیرمرد ۶۰ ساله‌ی ورزنه‌یی، یک حلقه گاوچاه را باز‌سازی و به یک فرصت طلایی برای جذب گردشگران تبدیل کرده است. او می‌گوید: با این روش سنتی، روزانه زمین های کشاورزی را در دو نوبت صبح و عصر می‌توان آبیاری کرد. با این روش، دیگر نیازی به مصرف برق و استفاده از موتور آب‌کش نیست.

دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی مرزنه در این باره می گوید: در گذشته به دلیل گران بودن گاو بسیاری از مردم توانایی خرید گاو را هم نداشتند و از نیروی انسانی برای ابیاری استفاده کرده و یا به صورت مشارکتی اقدام به خرید گاو می کردند چراکه این امر بیشتر در میان ارباب ها و افراد متمول روستا مرسوم بوده است.

رضا خلیلی ورزنه با اشاره به اینکه استفاده از گاو یکی از روش های قدیمی برداشت آب و آبیاری زمین های کشاورزی بوده، افزود: نژاد گاو ها معمولا از گاوهای نر بلوچی و زابلی بود که توان بالایی داشتند و در گذشته به گاو نر به دلیل قدرت و توان بالا "ورزاو" هم گفته میشد و برخی از کارشناسان معتقدند نام ورزنه از همین کلمه گرفته شده است.

گاوها هر کدام در یک نوبت کاری یا صیح تا ظهر و یا ظهر تا بعد از ظهر به کار گرفته می شدند ؛ گاوها از نژاد خاصی بوده وبه آنها گاو سیستانی می گفتند چرا که دارای یال و کوهان بودند که هر دو ویژه گی جهت استفاده برای آب کشی ضروری می بود ؛ کوهان به عنوان تکیه گاه چمله و مانع از رها شدن طناب پچ بند و یال باعث می شد که چمله مستقیماً با گردن گاو در تماس نبوده و احیاناً باعث زخم شدن و ایجاد درد برای گاو شود .

وی ادامه داد: نکته جالب توجه اینجاست که صاحب گاو با اهلی کردن حیوان، اشعاری قدیمی برای گاو می خواند و که علاوه بر رفع خستگی فرد و افزایش توان گاو سبب می شد گاو به صاحب خود عادت و تنها با شنیدن صدای صاحب خود شروع به کار کند و فرمان برداری گاو را بیشتر می نمود.

حاج ابراهیم می‌گوید: این گاوهای من عادت کرده‌اند که اگر برای‌شان آواز نخوانم از چاه آب نمی‌کشند. او این بیت‌های عامیانه‌ی قدیمی را برای گاوهای دردانه‌اش می‌خواند تا با آواز او به حرکت درآیند:

دو سه روزه که بوی گل نیومد / صدای چه‌چه بلبل نیومد

بریم از باغبان گل بپرسیم / چرا بلبل به سیر گل نیومد؟

گل سرخُم چرا خوابی و نالی؟ / بیا تقسیم کنیم دردی که داریم

بیا قسمت کنیم درد سرت را / که تو کوچک‌تری طاقت نداری

سرت نازم که سرسر می‌کنی تو / مثال میش، به‌به می‌کنی تو

مثال بره گم کرده مادر / دمادم یاد مادر می‌کنی تو»

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی وگردشگری استان اصفهان گفت: این گاو چاه که مالک خصوصی آن حاج ابراهیم است به ‌عنوان تنها گاو چاه فعال این استان در منطقه ورز نه شناسایی و مستند نگاری شده است.

محسن یارمحمدیان افزود: منطقه ورزنه در استان اصفهان، منطقه ای کم بارش است که بیشتر افراد برای تامین آب، چاه حفر می کردند و با پر کردن کانالهای آب، زمین های خود را آبیاری می کردند .

گاوچاه ورزنه، تنها گاو چاه فعال استان اصفهان در منطقه ورزنه، در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد و درروزهای تعطیل پذیرای گروه‌هایی از گردشگران است تا با این شیوه سنتی آبیاری آشنا شوند .

گزارش از سولماز محمدی

انتهای پیام/م