به گزارش خبرنگار
حوزه ادبیات گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛ زبان، پديده‌ای متحول و زنده است که همواره در حال بازسازی خويش است. دليل آن نيز روشن است؛ اين پديده بر بستر وجود زنده انسانی و ارتباطات و گستره عمل اجتماعی، حركت می‌كند، در نتيجه، در يك رابطه دايمی با بستر خويش، متأثر از ديالكتيك تكامل و قوانين حاكم بر حركت جامعه است. اما موضوعی که کمتر کسی به آن توجه کرده، اهمیت ویژه زبان فارسی است که در هر زمینه‌ای می‌تواند تاثیرگذار باشد، حتی گردشگری. به این بهانه میزگردی را با موضوع «تاثیر زبان فارسی در توسعه گردشگری» در خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان برگزار کردیم که محمدرضا دربندی معاون امور بین الملل بنیاد سعدی و محسن رنجبر مدیر کل دفتر مطالعات و آموزش گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در این باره توضیحاتی را ارائه دادند که مشروح آن را می‌توانید بخوانید:
از نکات جالب این جلسه میتوان به این موضوع اشاره کرد که محسن رنجبر، مدیر کل دفتر مطالعات و آموزش گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در حالی از طرح تفاهمنامه میان سازمان میراث فرهنگی و بنیاد سعدی اظهار بی اطلاعی کرد که مدیر بنیاد سعدی به تشریح مفاد این تفاهمانمه پرداخت. البته این مسئول پس از تشریح مفاد گفت به طور کل از مفاد تفاهمنامه اطلاع داشته اما چون امضا نشده بود قصد رسانه ای کردن آن را نداشت.
*زبان فارسی موضوعی است که بسیار در حوزه های مختلف بخصوص توسعه گردشگری نقش بسزایی دارد، برای بهبود این روند سازمان میراث فرهنگی و بنیاد سعدی چه کارهایی را انجام داده اند، آیا در این زمینه تفاهم نامه ای امضا شده است؟
دربندی: بنیاد سعدی که متکفل آموزش زبان فارسی در جهان است، تقریبا با 12 سازمان و وزارتخانه در ایران تفاهمنامه امضا کرده و یکی از تفاهم نامه‌ها نیز با سازمان میراث فرهنگی است که مقدمات آن انجام شد اما به محض اینکه آماده امضا شدیم مدیر این سازمان تغییر کرد و تفاهم نامه‌ای را که با رئیس قبلی به توافق رسیده بودیم را به مدیر جدید ارائه دادیم و مورد تأیید قرار گرفته است. هم‌اکنون دنبال وقت مشترک هستیم که با آقای حداد عادل در جلسه‌ای این تفاهم نامه به امضا برسد.
*مفاد این تفاهم نامه چه موضوعاتی را در برگرفته است؟
دربندی: مفاد این تفاهمنامه در 2 گروه خاص تعریف شده است. آن چیزی که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می‌تواند برای ما انجام دهد، چاپ کتاب در حد جملات کوتاه و محاوره‌ای برای خارجی زبان هایی که دو هفته در ایران می‌ماند. محتوای آن را ما آماده کنیم اما چاپ را آنها برعهده بگیرند تا گردشگرانی که مایل هستند در 10 روز سفرشان به ایران با زبان فارسی آشنا شوند این را در بسته پیشنهادیشان ببینند.
یعنی زمانی که یک نفر به آژانس توریستی مراجعه می‌کند، به عنوان نمونه بگویند که برنامه‌ای برایشان درنظر گرفته شده که در کنار بازدید از شهرها، یک ساعت کلاس آموزشی زبان فارسی داریم که باز در آن تفاهم نامه دیده شده که معلم و کتاب را ما فراهم می کنیم و سایر برنامه‌ها با سازمان میراث فرهنگی تنظیم می‌شود.
موضوع دیگر در نمایشگاه‌های گردشگری بین‌المللی است. سازمان میراث فرهنگی شاید در سال در 15 نمایشگاه جهانی شرکت می‌کند و در آنجا غرفه می‌زند. پیشنهاد ما این است که ما یک سری مواد را به آنها ارائه دهیم تا مطالب مربوط به زبان و ادبیات فارسی را در آن غرفه ها عرضه کنند، یعنی ممکن است اشعار فارسی به صورت نقاشی-خط، پوسترهایی طراحی شود که در آنجا نصب کنند و کتاب‌های آموزش زبان فارسی که بنیاد آنها را چاپ کرده در آنجا عرضه شود و یک رویکرد گردشگری ادبیاتی را به نمایش بگذارند.
*سازمان میراث فرهنگی در راستای این تفاهم نامه چه کارهایی انجام داده است؟
رنجبر: تورهای تخصصی گردشگری ادبی یکی از برنامه‌های ویژه سازمان میراث فرهنگی است که استارت محتوایی آن زده شده یعنی به بحث محتوایی که یک راهنما باید در راهنمایی گردشگران خارجی آشنا باشد و چه چیز را باید مطالعه کند و منتقل کند ورود پیدا کردیم و انشاءالله به زودی هم این را به عنوان یکی از سرفصل هایمان برای اجرا به حدود 130 مؤسسه آموزشی که در سراسر کشور داریم، ابلاغ خواهیم کرد.
آیا فکر نمی‌کنید کمی برای امضای این تفاهم نامه دیر شده باشد؟
دربندی: ماهی را هر وقت از آب بگیرید تازه است و ممکن است که کمی دیر شده باشد اما مهم این است که کار را شروع کردیم.
وضعیت فعلی گردشگری ایران چگونه است؟
رنجبر: امروز وقتی که می خواهیم به منطقه‌ای هویت بدهیم عناصر مختلفی در آن دخالت دارد. واژه ای در سالهای اخیر در یونسکو با عنوان گردشگری خلاق یا شهرهای خلاق پیگیری می‌شود و در این بحث گردشگران کاملا در فرهنگ جامعه میزبان ذوب می‌شوند و این ریشه‌های فرهنگی جامعه میزبان را نشان می‌دهد. شاخص‌های شهرهای خلاق 7 آیتم است که ادبیات یکی از آنها به حساب می‌آید. امروزه شهر رشت به عنوان شهر خلاق جهانی غذا و شهر اصفهان به عنوان شهر خلاق جهانی صنایع دستی ثبت شده‌اند. ما هم در بحث بازاریابی از قاعده شهرهای خلاق پیروی و استفاده می‌کنیم. ما با نام شعرا می‌توانیم در برندسازی شهرها، اماکن و مقاصد گردشگری استفاده کنیم. تنها صنعتی که باعث می‌شود درآمد در دورترین نقاط توزیع شود، فقط گردشگری است و صنعت دیگری چنین ویژگی ندارد.
*آیا عناصر دیگری هم تاثیرگذار است؟
رنجبر: یکی از عناصر بازاریابی توجه به عناصر هویت مکان مورد نظر است و بعضی مکانها از افراد هویت می‌گیرند. ما در روند توسعه گردشگری قرار داریم و شاید در بعضی از مواقع هم مغفول مانده بود اما امیدواریم که این روند با سرعت و تأکید بیشتری ادامه پیدا کند.
در طول 3 سال گذشته روند رشد گردشگری حدودا متوسط 10 درصد افزایش داشته و گردشگران ما توزیع می‌شوند. 2 سیاست در سازمان میراث میراث فرهنگی پیگیری شده و بر روی آن تأکید شده که یکی از آنها همه‌مکانی کردن گردشگری است. گردشگرانی که به کشور ما می‌آیند صرفا فقط از چند شهر بازدید می‌کردند ولی هم‌اکنون ما حدودا برای کل کشور بسته‌های مسیر سفر 1 تا 5 روزه تعریف کردیم. براساس آخرین خبری که به من رسیده این بسته‌های مسیر سفر زیر چاپ است و به زودی هم رونمایی و توزیع خواهد شد.
در مجموع در نظام گردشگری جهان حدود 1 میلیارد و 150 میلیون گردشگر در سراسر دنیا جابجا می‌شوند. براساس آخرین آماری که به دست ما رسیده ایران نیز چیزی در حدود 5 میلیون و 200 هزار گردشگر را جذب کرد اما به تناسب ظرفیت‌هایی که داریم هنوز به جایگاهی که باید داشته باشیم، نرسیدیم. براساس سند چشم‌انداز 1404، طبیعتا کشور ما باید با توجه به این ظرفیت متعددی که در حوزه زیرساختی و جاذبه‌ها دارد حدودا 20 میلیون گردشگر را به خودش جذب کند و برنامه‌های خوبی هم در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تدارک دیده شده است.
*رسیدن به سند چشم انداز 1404 نیازمند چه راهکارهایی است؟
رنجبر: پر کردن فاصله ما با سند چشم‌انداز 1404 نیازمند تداوم و افزایش این رشد است و لذا ما هم‌اکنون با این رشدی که داشتیم برای اولین بار در سال گذشته در میان کشورهای مختلف دنیا، به زیر رتبه 50 رسیده ایم و رشد خوبی را در طول 3 سال گذشته تجربه کرده‌ایم اما قطعا با توجه به ظرفیت‌هایی که داریم هنوز به افقی که مدنظر هست شاید دست پیدا نکردیم، ولی روند روبه رشد حاکی است که ما می‌توانیم به این عدد و رقم برسیم.
با توجه به اینکه در برنامه ششم توسعه یکی از محورهای توسعه کشور را محور گردشگری انتخاب کردند و براساس سیاست‌های ابلاغی برنامه ششم که توسط مقام معظم رهبری هم ابلاغ شد. در بند پنجاه تأکید کرده بر اینکه گردشگران بین‌المللی و خارجی ایران باید به 5 برابر فعلی افزایش پیدا کند و طبیعتا این نشان‌دهنده این امر است که بسترها و شرایط سیاستگذاری آماده هست و تلاش ما این است که با برنامه‌ریزی‌هایی که صورت می‌گیرد بتوانیم به آن عدد و رقم دست پیدا کنیم.
گردشگری صنعتی است که با یک میلیارد و 100 میلیون نفر آدمی که در سراسر دنیا جابه‌جا می‌شوند، یک ارتباط فرهنگی بین‌المللی شکل می‌دهد. وقتی که گردشگران خارجی به کشور ما می‌آیند یا بالعکس گردشگرانی که از کشور ما به خارج از کشور مسافرت می‌کنند. طبیعتا یک ارتباط و انتقال فرهنگی در اینجا اتفاق میفتد، در ارتباط با این بحث به طور کلی ارتباط گردشگری با زبان فارسی از دو منظر باید مورد توجه قرار بگیرد، یکی به صورت مستقیم تأثیر گذار است و دیگری به صورت غیر مستقیم اثر می‌کند. از منظر غیر مستقیم نقش هویتی زبان فارسی هست که اساسا زبانهای ایرانی در شکل دادن به هویت فرهنگی کشور نقش تعیین‌کننده‌ای داشتند و گردشگری که در ایران هست، گردشگری با پایه فرهنگی است و با توجه به این امر سایر شاخه‌های گردشگری هم که در کشور ما تعریف شده‌اند، متأثر از گردشگری فرهنگی بوده‌اند.
*زبان فارسی تا چقدر در این توسعه گردشگری نقش دارد؟
رنجبر: نقش زبان در هویت فرهنگی ما تا اندازه زیادی مشخص است و پدیده‌های فرهنگی ساختار و یکپارچگی پیدا نمی‌کنند، مگر با زبان و ادبیاتی که در آن کشور رایج است. زبان بستری است که اجزای یک فرهنگ را با یکدیگر ارتباط می‌دهد و از آن یک کلیت واحد به وجود می‌آورد.
امروز مثلا راهنمایان گردشگری به عنوان پیشانی صنعت گردشگری مدنظر است و اولین ارتباطی که از جامعه میزبان با جامعه مهمان برقرار می‌شود توسط راهنمایان اتفاق میفتد. طبیعتا وقتی این ارتباطات گسترده‌تر می‌شود در کشورهای دیگر بسیاری از افراد ملزم می‌شوند که زبان فارسی را یاد بگیرند و راهنمایان گردشگرانی باشند که از کشور ما به آن کشور مسافرت می‌کنند.
*شما چه تدبیری در این راستا اندیشیده اید؟
رنجبر: ما امروز شاخه‌ای در گردشگری با عنوان گردشگری ادبی داریم زیرا طبیعتا اکثر افرادی که به کشور ما سفر می‌کنند دوست دارند به مکان‌هایی که شاعران و مفاخر معروف ما در آنجا سکونت داشتند، سفر کنند و امروزه اشعار شاعران ما به زبانهای مختلف دنیا ترجمه شده‌اند و این نشان می‌دهد که زبان ما به همین وسیله در سطح جهان شناخته شده است.
اخیرا براساس آیین‌نامه جدیدی که توسط دولت ابلاغ شد راهنمایان ما به 3 قسمت راهنمایان داخلی، بین‌المللی اهم از ورودی، خروجی و تخصصی تقسیم شده‌اند و یکی از زیرشاخه‌های راهنمایان تخصصی گردشگری ادبی است که سرفصل‌های آن در سازمان میراث فرهنگی تدوین می‌شود تا برنامه‌ریزی‌های لازم برای گردشگرانی که می‌خواهند به صورت تخصصی در این حوزه ورود پیدا کنند، صورت بگیرد.
*بنیاد سعدی برای آشنایی هر چه بیشتر جهانیان با زبان فارسی چه کرده است؟
دربندی: افرادی که در خارج از کشور مخاطبانمان هستند و در کلاس های آزاد شرکت می‌کنند، متوجه می شوند که متن درسی ما جلوه‌هایی از وضع امروز ایران را ارائه می دهد. به عنوان نمونه ما درباره پل طبیعت یک متن درسی داریم و ضمن اینکه ذهنیت آنها با این امر تصحیح می‌شود، علاقمند به دیدن آن خواهند شد و این یکی از تأثیرات مستقیم متن‌های درس فارسی روی افراد است.
ما معمولا از افرادی که به ما مراجعه می‌کنند می‌پرسیم که چرا آمدید زبان فارسی را یاد بگیرید و یا چرا آمدید در ایران این زبان را یاد بگیرید؟ پس از جمع‌آوری پاسخ‌های آنها متوجه شدیم که تا اندازه قابل توجهی همین متن‌ها آنها را علاقمند کرده است. در مراحل بالاتر افرادی که زبان را یاد گرفتند وارد حوزه ادبیات می‌شوند و در این حوزه اشعار شاعران بزرگمان را می‌خوانند و وقتی با آنها آشنا می‌شوند اولین نکته ای که در آنها به وجود می‌آید، علاقمندی به دیدن جایی است که این شاعران در آنجا به دنیا آمده‌اند یا در آنجا از دنیا رفته‌اند و به این وسیله یک رابطه عاطفی میان علاقه افراد به شعر شاعران و دیدن مکان آنها و آشنایی با آنها ایجاد می‌شود.
*زبان فارسی چه جایگاهی در سطح جهان دارد؟
دربندی: ما در منطقه شبه قاره مثل پاکستان، هند و بنگلادش سابقه‌ای داشتیم که 700 سال زبان فارسی در آنجا زبان دیوانی بوده، زبان دربار بوده و مکاتبات دولتی به زبان فارسی انجام می شده است. حتی بسیاری از این حاکمان اشعار فارسی را می‌خواندند و برخی از آنها به زبان فارسی شعر می‌گفتند. این سابقه در آن مناطق باعث شده که ما وقتی با جوانهایی که در دانشگاه با آنها ارتباط داریم صحبت می‌کنیم می‌گویند که پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های ما در گوشمان شعر فارسی می‌خواندند و در خانه ما کنار قرآن کتاب حافظ و سعدی بوده است.
در منطقه‌ای چون آسیای مرکزی که جزو ایران بزرگ بودند که در دورانی وقتی کلمه ایران را به کار می‌بردیم آن بخش‌ها جزو ایران محسوب می‌شدند و شاعرانی که در آن دوران فارسی‌گوی بودند و امروز در آنجا هستند مورد احترام مردمشان هستند اینهم سابقه‌ای برای آنها می‌شود.
در منطقه اروپا از حدود 400 سال پیش گرایش به ترجمه آثار مشاهیر ادبی ما دیده شده و 400 سال سابقه ایران‌شناسی و ترجمه باعث شده که امروز گرایش به زبان فارسی را به صورت قابل توجهی در 70 یا 80 درصد مناطق جهان ببینیم و یکی از علامت‌های این است که 400 دانشگاه در دنیا داریم که این دانشگاه‌ها یا رشته زبان و ادبیات فارسی دارند و یا به رشته‌های مرتبطی چون شرق‌شناسی، باستان‌شناسی، تاریخ، زبان‌شناسی، مطالعات خاورمیانه و... پرداخته‌اند و هر کسی که به آن رشته‌ها می‌آید از سال دوم باید یکی از زبانهای شرق را انتخاب کند و کسانی که زبان فارسی را انتخاب می‌کنند چنین وضعیتی دارند و این تعداد دانشگاه و این تعداد دانشجویی که در آنجا تحصیل می کند نشان می‌دهد که ادعایی که من می‌کنم درست است.
رنجبر: نقش و تأثیری که زبان و فرهنگ ایرانی در دنیا داشته غیر قابل انکار است و خود همین نشان دهنده این است که بسیاری از مناطق دنیا شاید برای اینکه به آثار باستانی و تاریخی دست پیدا کنند حتما باید به زبان فارسی و متونی که با این ادبیات نگارش شده مراجعه کنند.
*بوم گردی چه تاثیری در گسترش مرزهای زبان فارسی در سطح جهان دارد؟
رنجبر: از حدود یک سال پیش تعداد بوم‌گردی‌های ما از یک عدد زیر 100 به 520 اقامتگاه بوم‌گردی رسیده و عمدتا این اقامتگاه‌های بوم‌گردی در مناطق کمتر شناخته شده و روستاهای دورافتاده شکل گرفتند و طبیعتا لهجه‌های مختلف فارسی که در این مناطق است. از طریق ارتباط بین گردشگران خارجی با روستاهایی که ریشه‌شان ریشه تاریخی ایران است اما آداب و رسوم خاصی دارند، منتقل می‌شوند. در واقع همین اقامتگاه‌های بوم‌گردی می‌توانند تنوع فرهنگی و قومی ما را منتقل کنند و در ارتباط بین فرهنگی مؤثر باشند. گردشگران خارجی امروز دیگر وقتی به مناطقی از ایران و کشورهای مختلف می‌روند دوست دارند که در اقامتگاه‌های سنتی اسکان پیدا کنند.
*زبان و ادبیات فارسی و گردشگری چه تاثیری بر روی یکدیگر دارند؟
رنجبر: یکی از کارهایی که سازمان میراث‌فرهنگی کرده این است که برای اولین بار کل کشورهای دنیا را براساس حدود 40 شاخص بررسی کرده تا متوجه بشود مخاطبان ما چه کسانی هستند و از کدام کشورها به کشور ما سفر می‌کنند؟ ما این کشورها را تحت عنوان بازارهای هدف گردشگری تعیین کردیم و در مرحله اول 40 کشور تعیین شده که در بسیاری از این 40 کشور حدود 17 نمایندگی اطلاع‌رسانی گردشگری ایجاد شده یعنی ما کار بازاریابی و تبلیغات را از مبدأ شروع کرده‌ایم مثلا چین در سال 120 میلیون گردشگر به خارج می‌فرستد و یکی از بازارهای هدف ما چین است، ما آمدیم در 3 شهر پکن، شانگهای و گوآنگجو نمایندگی اطلاع‌رسانی ایجاد کردیم و تور آشناسازی برای خبرنگاران و راهنمایانشان گذاشتیم تا ایران را بشناسند.
یکی از راه‌های رفع تبلیغات منفی و معرفی بستر، پتانسیل، ظرفیت و امنیت کشور ما تبلیغات مستقیم است و حضور گردشگران خارجی که امنیت را کاملا در کشور ما احساس می‌کنند، ما در این بستر ورود کردیم و خوشبختانه نتایج خوبی داشتیم و ما یک ماه پیش نمایشگاه بین‌المللی تهران را داشتیم و برای اولین بار بود که حدودا 21 هیأت خارجی در نمایشگاه بین‌المللی ما حضور پیدا کرد. همه این کارها در سایه همان پیگیری‌هایی است که گفتم تبلیغات را از مبدأ شروع کردیم، قابلیت‌ها و توانمندی‌‌های ایران را معرفی کردیم و همین عاملی شد که بخش خارجی نمایشگاهمان بسیار پررونق بود و کشورهای متعددی حضور پیدا کردند.
*بنیاد سعدی برای گسترش زبان فارسی تعاملی با صدا و سیما داشته است؟
دربندی: کار ما گسترش زبان فارسی در خارج از ایران است. در زمینه تعامل با صدا و سیما اتفاقا چهاردهمین تفاهمنامه‌مان با صدا و سیما است که نوشته شده و هم‌اکنون در مرحله‌ای است که برای آقای علی عسکری فرستادیم که نظر بدهند و اگر به نتیجه برسد تعاریفی در آن قرار دادیم. مثلا شبکه‌های پرس‌تی‌وی، سحر و جام‌جم شبکه‌هایی هستند که می‌توانند در این زمینه مستقیما با ما همکاری کنند. به عنوان مثال در برگزاری کلاس‌های زبان فارسی یعنی می‌توانند بگویند روزهای زوج از ساعت فلان تا ساعت فلان هر که می‌خواهد می‌تواند به کلاس آموزش زبان فارسی بیاید بعد این کلاس‌ها را ما ضبط کنیم و از طریق تلویزیون پخش می کنیم، هفته‌ای یک روز را هم برای رفع اشکال اعلام کنیم که بتوانند مراجعه کنند و از طریق شبکه‌های اجتماعی اشکالشان رفع شود.
نکته دوم این است که نمایندگی‌های صدا و سیما از دانشگاه‌ها و کلاس‌هایی که در خارج از کشور داریم گزارش تهیه کنند، زیرا گسترش و اشاعه این در همه شبکه‌ها چه در داخل و چه در خارج از کشور می‌تواند الگویی برای دیگران باشد. مثلا یک ایرانی در روزهای شنبه که مدرسه‌ها تعطیل است از شهرداری یک اطاق مجانی گرفته و خودش به خانواده‌های ایرانی اعلام کرده که می‌خواهم برای بچه‌های شما که در اینجا به دنیا آمدند و از فرهنگ و زبان خود دور می افتند، کلاس بگذارم. کتاب و منابع آموزشی و کمک‌آموزشی‌اش را ما برایش می‌فرستیم و بچه‌ها روزهای شنبه به آنجا می‌آیند و آموزش می‌بینند. پخش گزارش از صداوسیما در داخل کشور توجه جوانها را به اینکه آنها با چه امکاناتی فارسی یاد می‌گیرند و ما تا این اندازه بی‌توجه هستیم، جلب می‌کند. این مسأله در خارج از کشور هم موجب می‌شود که دیگران الگوبرداری کنند و چنین کاری را در محل اقامت خودشان راه‌اندازی کنند.
*آیا تدابیری هم برای گسترش زبان فارسی از طریق فضای مجازی فکر شده؟
دربندی: یک سال و نیم است که روی زیرساخت‌های گسترش زبان فارسی از طریق فضای مجازی کار می‌کنیم. خیلی زحمت دارد که ما بتوانیم به همه دنیا اعلام کنیم هر فردی که فرصت شرکت در کلاس‌های ما را ندارد از طریق تلفن همراهش وارد سایت بنیاد سعدی شود و این برنامه را دانلود کند. در مرحله اولیه تعیین سطح می‌شود و اگر بگوید فارسی بلد نیستم از ابتدا شروع می‌کند و اگر بگوید تا اندازه‌ای اشراف دارم تعیین سطح می‌شود، درس‌ها برای او باز می‌شود، تمرین‌ها را حل می‌کند و بعد از آوردن نمره قبولی درس بعدی و بعد از آن که 8 مرحله را گذراند، ما به او گواهینامه می‌دهیم.
ما امیدوار هستیم که بتوانیم این برنامه را در اردیبهشت‌ماه که سالروز وکک سعدی است، رونمایی کنیم. البته مشکلاتی برای بین‌المللی کردن اینگونه برنامه‌ها وجود دارد اما راه‌های دور زدن آنها هم موجود است، یعنی همان کاری که دولتمردان ما با تحریم انجام دادند. برای این نوع قراردادها ما باید یک حساب باز کنیم که مثلا کسی که می‌آید باید 5 دلار بدهد تا وارد این برنامه شود، کار سختی بود که درست شد. هم‌اکنون زبان فارسی یکی از زبانهای دوم خارجی مدارس 8 کشور چون لبنان، گرجستان، ارمنستان، اتریش، اکراین و قرقیزستان است.
گفتگو از نسرین خدایاری
4- در بسیاری از کشورها به رانندگان سرویس های عمومی آموزش زبان میدهند.