به گزارش خبرنگار تکیه حسینی باشگاه خبرنگاران جوان؛ يکی از مسائل بحث برانگيز و مورد تحقيق بسياری از افراد
(خصوصا مسلمانان)، مسئلة انطباق تاريخهای قمری و شمسی بر يکديگر است. زيرا تاريخچة
وقايع تاريخی اسلام بر مبنای تقويم قمری بيان شده و در بعضی موارد برای ما شايد
مهم است که بدانيم هر يک از اين تاريخها بر چه تاريخ شمسی منطبق است؟ مثلا واقعة
عاشورا در کدام فصل سال و به عبارت دقيق تر در کدام تاريخ شمسی روی داده است؟
بررسی اين مسئل چند راه حل دارد که عبارتند از : روش بررسی تاريخی و روايتي ، روش
محاسبات تقريبی، روش محاسبات دقيق نجومی و امروزه با استفاده از نرم‌افزارهای رویت هلال مشخص می‌شود
که عاشورای 61 هجری قمری در روز سه‌شنبه 20 مهر یا چهارشنبه 21 مهر اتفاق افتاده
است. در این گزارش با نگاهی مختصر به این محاسبات سعی داریم این انطباق را که در
سال 1395 هجری شمسی (1437 هجری قمری) رخ داده است بررسی کنیم.
تقویم
رسمی کشور بر اساس هجری خورشیدی است. همان‌طور که از نام آن بر می‌آید، مبداء آن
هجرت پیامبر اسلام (صلی‌ا... علیه و آله و سلم) از مکّه به مدینه است و طول سال
آن، مدت زمان بین دو عبور متوالی مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری است که به طور
متوسط 365.242198 شبانه‌روز یا 365 شبانه‌روز و 5 ساعت و 48 دقیقه و 45 ثانیه حساب
شده است.
برخلاف تصور عموم، تقویمی که امروز از آن استفاده می‌کنیم، از سال 1304 هجری
خورشیدی به عنوان تقویم رسمی کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ اما تقویم هجری قمری
برای ثبت بسیاری از وقایع تاریخی مورد استفاده مورخان بوده است. ضمن آن‌که بسیاری
از مناسبت‌ها و اعیاد تقویم بر پایه هجری قمری است. بنابراین مسئله انطباق تاریخ
های تقویم هجری قمری و شمسی همواره مورد توجه منجمین و مورخین بوده است. یکی از
این موارد انطباق واقعه عاشورا (10 محرم 61 هجری قمری) با تقویم هجری شمسی است.
برای وارد شدن به این بحث، ابتدا نگاهی دقیق‌تر به تقویم هجری قمری می‌اندازیم.
مبنای تقویم هجری قمری، هلال ماه است، که تقویم
دینی معتبر جهان اسلام ومسلمانان است. مبدأ این تقویم، اول محرم سالی است که
پیامبر اکرم (صلی‌ا... علیه و آله و سلم) از مکة معظمه به مدینة منوره هجرت فرمود.
این مبدأ در اغلب کشورهای اسلامی ، روز جمعه 1 محرم سال 1 هجری‌قمری، مطابق 27 تیر
1 هجری‌شمسی و مطابق 16 ژوئیة 622 میلادی (ژولینی) اختیار شده است. سال‌های این
تقویم شامل 12 ماه قمری هلالی است که به ترتیب عبارتند از: محرم ،صفر، ربیع‌الاول،
ربیع‌الثانی، جمادی‌الاول، جمادی‌الثانی، رجب، شعبان، رمضان، شوال، ذی‌القعده و ذی‌الحجه.
طول ماه
هلالی، مدت زمان بین دو لحظة ماه نوی نجومی متوالی است. مقدار متوسط طول ماه هلالی
حدود 29.530589 شبانه‌روز یا معادل 29 شبانه‌روز و 12 ساعت و 44 دقیقه و 3 ثانیه
است. بنابراین به طور متوسط طول سال قمری برابر با 354.367068 شبانه‌روز =
29.530589 × 12 است. این تقویم به دو شکل هلالی و قراردادی مورد استفاده قرار می
گیرد.
در این نوع تقویم که در کشورهای اسلامی به منظور تعیین اعیاد و مناسبت‌های مذهبی
استفاده می‌شود، تاریخ اول هر ماه با رؤیت هلال ماه نو در شامگاه روز بیستونهم یا
سی‌اُم ماه قبل، تعیین می‌شود. در نتیجه، تعداد شبانه‌روزهای هر ماه قمری برابر با
مدت زمان بین دو رؤیت متوالی هلال ماه نو است. این نوع روش آغاز ماه، پیش از اسلام
به ویژه در بین اقوام سومری، بابلی و یهودی نیز رایج و سابقه‌ی طولانی داشته است.
پیش‌بینی
وضعیت رؤیت هلال ماه‌های قمری به مقادیر مشخصه‌های ماه و خورشید و موقعیت
جغرافیایی رصدگر در لحظه غروب خورشیدِ روز بیستونهم ماه قبل بستگی دارد. در واقع
در این تقویم کارشناسان با محاسبه مشخصه‌های ماه و خورشید در زمان غروب خورشید روز
بیستونهم ماه قمری و مقایسه آن با معیارها و رکوردها، وضعیت رؤیت‌پذیری هلال ماه
را پیش بینی می‌کنند.
این امکان وجود دارد که هلال ماه نو در مکانی بر روی کره زمین، دقایقی بعد از غروب
خورشید روز بیستونهم رؤیت شود و در مکان دیگری رؤیت نشود که این اختلافِ یک
شبانه‌روزی در رؤیت هلال ماه‌های قمری، اختلاف یک شبانه‌روزی را در تقویم هجری
قمری هلالی کشورهای اسلامی سبب می‌شود.
مطابق حکم شرعی اگر هلال ماه در شامگاه بیستونهم ماه رؤیت شود، آن ماه به پایان
رسیده و فردا اول ماه بعد است؛ ولی اگر هلال ماه در شامگاه روز بیستونهم رویت
نشد، ماه 30 روزه می‌شود. بنابراین ماه قمری نمی‌تواند 28 روزه یا 31 روزه باشد.
ضمن آن‌که در تقویم هجری قمری هلالی، برای توالی ماه‌های 29 و 30 روزه نظم و قاعده
مشخصی وجود ندارد. از این رو ممکن است چند ماه متوالی 29 روزه یا 30 روزه وجود
داشته باشد.
محاسبه عددی تاریخ واقعه عاشورا
مبدا هر
دو این تقویمها (شمسی و قمری) یکی است اما طول
سال آنها با یکدیگر متفاوت است. در واقع طول سال قمری به طور متوسط 10.87513 شبانه‌روز
کمتر از سال شمسی است و همین باعت اختلاف 43 ساله بین این دو تقویم شده است (43=
1389-1432). بسیاری از مردم، این مسئله را با جابه جایی ماه مبارک رمضان در بین
فصول سال تجربه کرده‌اند.
یک روش
به دست آوردن تاریخ هجری شمسی واقعه عاشورا استفاده از همین مقادیر متوسط طول سال
شمسی و قمری است،با توجه به این‌که در سال جاری 1395 هجری شمسی (1437هجری
قمری) از اول محرم سال 61 هجری به اندازه 1376 سال قمری گذشته، پس از آن روز به
اندازه 487609 شبانه‌روز طی شده است که اگر این عدد را بر طول متوسط سال شمسی
تقسیم کنیم به 1335 سال و 10 روز می‌رسیم. این بدان معنی است که اگر از 21 مهرماه
سال 95 به اندازه همین 10 روز محاسبه فوق به
عقب برویم به 11 مهر 59 هجری شمسی می‌رسیم که مقارن با اول محرم سال 61 هجری قمری
است. بنابراین با این محاسبه ساده درخواهیم یافت که 10 محرم (عاشورا) سال 61 هجری
قمری مقارن با 21 مهر سال 59 هجری شمسی است.
البته محاسبه فوق به کمک محاسبههای نرمافزاری هم به اثبات رسیده است. به عنوان
مثال با استفاده از تطبیق تقویمهای هجری قراردادی با میلادی به
کمک نرم‌افزارهایی مانند (Accurate Times) مشخص
می‌شود که اول محرم 61 هجری قمری برابر 1 اکتبر 680 میلادی (ژولی) است و بنابراین
عاشورا مقارن با 10 اکتبر 680 میلادی (ژولی) یا چهارشنبه 21 مهر 59 هجری شمسی است.
البته به دلیل استفاده از تقویم قراردادی این تاریخ می‌تواند یک یا دو روز با
تاریخ واقعی اختلاف داشته باشد.
حال با
مراجعه به نرم‌افزارهایی مانندMoon Calculator مشخص می‌شود
که مقارنه ماه و خورشید (ماه نو) در محرم سال 61 هجری در ساعت 17:11 به وقت محلی
روز 28 سپتامبر 680 میلادی اتفاق افتاده و در شامگاه فردای آن روز، 29 سپتامبر،
هلال ماه در کربلا به جدایی بیش از 11 درجه از خورشید رسیده و در زمان غروب
خورشید، ارتفاع ماه بیش از 8 درجه است. رویت چنین هلالی با چشم غیرمسلح ممکن است؛
بنابراین پیش‌بینی می‌شود که 30 سپتامبر 680 میلادی مقارن با اول محرم 61 هجری
قمری باشد. بنابراین 10 محرم مقارن با 9 اکتبر 680 میلادی یا سه‌شنبه 20 مهر 59
هجری شمسی می‌شود.
مطابق این بررسی نتیجه می‌شود که واقعه عاشورا (10 محرم 61 هجری قمری) در روز سه‌شنبه
20 یا چهارشنبه 21 مهر 59 هجری شمسی اتفاق افتاده است.
انتهای
پیام/