طومار شیخ بهایی شناسنامه مادی ها در اصفهان

به گزارش خبرنگار گروه استانهای باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان ، هر چند برخی از محققان ریشه کلمه مادی را از واژه عربی ماءالوادی دانسته اند و برخی دیگر پیدایش این واژه را به اردشیر بابکان و سلسله مادها مرتبط می دانند .

به عقیده کارشناسان، مادی به لهجه ی اصفهانی همان جوی و آب باریکه است که از رودخانه زاینده رود منشعب می شوند و و بصورت شبکه ای منظم وشاخه ای در سطح شهر اصفهان گسترده شده اند .

این نهر ها کاربری های مختلفی از جمله آبیاری درختان اطراف ، کشاورزی و زییایی محیط زیست داشته اند .

سرزندگی این نهرها همواره بسته به احیای جان زاینده رود داشته است.

مادی ها بصورت کانال های وسیع در بالادست از رودخانه جدا شده و با شیب یک در هزار پس از طی چند کیلومتر به زمین های آبخور رسیده و در این قسمت با جوی های کوچک در سطح زمین جاری شده و در نهایت در طول مسیر خود روستاهای متعددی را تغذیه و آبیاری می کرده و در پایین دست هرزآب آنها به چشمه ها و یا مادی های دیگری سرازیرمی شده است.

طومار تنها اثر و مدرکی است که از وضعیت مادی ها و نحوه تقسیم آب زاینده رود حکایت می کند.

اسامی نهرهایی در این طومار دیده می شود که برخی از آنها همانند نهر آحاد، صالح آباد، باغ وحش، قرق حسن آباد، بابکی، قرق آقا سیدجعفر ناژوان (ماربین)، سلیمی، مادی آباد، شاه کبیر، کبوترآباد، کراج و شهرستان برای مشروب ساختن قریه ها و روستاهای اطراف شهر مورد استفاده بوده است.

از جمله مادی های درون شهری در آن زمان می توان به نهر یا مادی نیاصرم، فرشادی، شاه، آیتقوش (قومش)، ماربین سرا ، فدین و مادی جوی شاه اشاره کرد که آب آن برای عمارات و باغهای سلطنتی صرف می شد .

ابراهیم پور کارشناس سازمان میراث فرهنگی جهانگردی و گردشگری اصفهان از مادی نیاصرم به عنوان بزرگ ترین مادی های اصفهان یاد کرد و گفت : این مادی از کنار پل مارنان سرچشمه گرفته و از کنار محله لنبان می گذرد.

وی گفت : مادی دیگر فدین نام داشت که آب آن را سلاطین صفویه وقف سلامتی خود کرده بودند، این مادی که بالاتر از سه مادی دیگر قرار گرفته بود پس از عبور از میدان دروازه دولت کنونی به شعبات کوچک تری تقسیم می شد و یک شعبه آن به درون باغ چهلستون هدایت و دیگر انشعابات آن بین محلات اطراف دولت خانه عصر صفوی تقسیم می شد .

این کارشناس میراث فرهنگی با بیان اینکه مادی ها در اصفهان ریشه باستانی دارند و سابقه آن به نوعی به بیش از اسلام بر می گردد گفت: در عهد صفویه نیز مادی ها گسترش و ساماندهی شد به طوری که تقسیم آب زاینده رود با انشعابات گوناگونی توسط دانشمند برجسته شیخ بهایی به وجود آمد و با تعیین جداولی در خصوص تقسیم آب زاینده رود و سهم بندی آن اختلافات کشاورزان را به پایان رسانند و توانست گام موثری در خصوص مادی ها ی شهر داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه نبود آب و شرایط جوی باعث آسیب پذیری بیشتر مادی های شهر می شود گفت: بهترین شیوه زنده سازی مادی ها جاری ساختن آب و همچنین نظافت آنها و در برخورد با جانوران موزی است.

وی گفت: ضوابط خاصی در رابطه با مادی ها داریم که هر گونه دخل و تصرف اعم از احداث پل و ... باید براساس همین قوانین باشد و این در حالیست که این قوانین کمتر اجرا می شود.

کارشناس میراث فرهنگی تصریح کرد : در مادی نیاصرم که از خیابان چهارباغ عبور می کند به هنگام پر آبی در حدود 200 سنگ آب جریان می یافت و مادی فرشادی نیز که بالاتر از مادی نیاصرم از رودخانه منشعب می شد، پس از مشروب ساختن محله های چهارسو و شمس آباد به طرف محله خواجو حرکت می کرد.

حاج محمود از پیرمرد های قدیمی اصفهان در حالی که دوچرخه بدست بود از مادی بهارستان و حال هوای 60 سال پیش این مادی گفت و گفت : دورانی که رودخانه پر تپش بود این مادی ها به رودخانه ی کوچک محلی برای ما تبدیل شده بود .

وی مادی بهارستان را به معنای واقعی بهارستان دانست گفت : این مادی علاوه بر طراوت و شادابی محیط اطراف خود محل تفرجگاهی زیبا برای ساکنان محل شده بود.

وقتی از پیرمرد اصفهانی اوضاع فعلی مادی را پرسیدیم گفت : الان که رودخانه فصلی شده این مادی محلی برای انباشت زباله ها شده و تنها زیبایی و سرسبزی قدیم این مادی را باید به خاطره سپرد .

کارشناس فضای سبز شهر اصفهان نیز گفت: با توجه به قطع آب مادی های شهر اصفهان در حال حاضر فقط با آبیاری قطره ای توانسته ایم قسمت اعظمی از درختان این مناطق را زنده نگه داریم اما متأسفانه به دلیل اینکه درختان این مناطق عادت کرده اند ریشه آنها در آب بماند و در حال حاضر چنین امکانی وجود ندارد باعث از بین رفتن برخی از درختان شده است.

امانی ادامه داد: هر سال برای جلوگیری از ، از بین رفتن مادی ها طرح ساماندهی در حال اجراست.

وی طول کل مادی های شهر اصفهان را 310 کیلومتر اعلام کرد و گفت: در جنوب اصفهان 4 مادی از جمله عبدالله خان، نایج، شایج و هزار جریب را داریم و در شمال نیز 11 مادی از جمله نیاسرم- فرشادی – تیران جوی شاه وجود دارد.

در سال های اخیر با فصلی شدن رودخانه ی زاینده رود تنها شاهد جاری شدن آب در مادی های اطراف زاینده رود هستیم و نهرهایی طولانی با درختان سر به فلک کشیده قربانی خشکسالی می شوند. 

گزارش از محدثه عسگرانی

انتهای پیام/گ