لغو تحریم‌ها پس از برجام؛ فرصت یا تهدید؟!

بعضا چنین جلوه داده می­‌شود که با لغو تحریم­‌ها تمام مشکلات اقتصادی جامعه حل خواهد شد و یک باره کشور به توسعه­ اقتصادی خواهد رسید. حتی بعضی از شخصیت­‌های دانشگاهی، راه رسیدن به توسعه­ اقتصادی را وابستگی اقتصادی به خارج از کشور، به ویژه وابستگی به قدرت‌­های بزرگ معرفی می­‌کنند.

این در حالی است که برخی دیگر از کارشناسان راز دستیابی کشورهایی مثل ژاپن به توسعه­ اقتصادی را، "مدیریت کارآمد"، "مردم سخت­کوش" و "فرهنگ استقلال­طلبی" می‌­دانند.

به عنوان مثال دو ملّت ژاپن و کره‌ جنوبى نسبت به بهره‏ گیرى از کالاهاى تولیدى کشور خودشان بسیار پافشارى مى‏‌کنند. به طوری که گفته شده است، بعد از جنگ جهانى دوم، کاخ امپراتور ژاپن را به همان شکل قبلى ساختند که تنها شیشه کم داشت و از حکومت خواستند اجازه دهد شیشه وارد کنند اما اجازه داده نشد و گفتند: اگر شیشه وارد شود، تلاش براى راه­ اندازى کارخانجات شیشه‌سازى کاسته مى‏شود! این گونه است که ژاپن سومین اقتصاد بزرگ جهان را از نظر تولید ناخالص داخلی دارد.

از این روست که رهبر انقلاب همواره در بیانات خود تأکید داشته‌اند که می­‌توان به تحریم‌­ها به دیده­ فرصت نگریست و با تکیه بر خلّاقیت­‌ها و ابتکارات جوانان انقلابی و مؤمن، از این فرصت برای دستیابی به خوداتکایی و جبران نیازمندی­‌ها به خارج از کشور، بهره جست.

موکدا باید گفت بیانات مقام معظم رهبری در نامه­‌ای که به رئیس جمهور درباره­ الزامات اجرای برجام تقریر کردند، بسیار روشنگر و راهگشاست. ایشان در این نامه یادآور شدند: ؛ رفع تحریم‌ها هر چند از باب رفع ظلم و احقاق حقوق ملّت ایران کار لازمی است، لیکن گشایش اقتصادی و بهبود معیشت و رفع معضلات کنونی جز با جدّی گرفتن و پیگیری همه‌‌جانبه‌ی اقتصاد مقاومتی میسّر نخواهد شـد."

همچنین رهبر انقلاب بر لزوم جدی گرفتن "تقویت تولید ملّی" و جلوگیری از واردات بی­رویه به ویژه "واردات مواد مصرفی از آمریکا" تأکید کردند.

لازم به توضیح است که واردات از خارج می­ تواند جنبه­‌های گوناگونی داشته باشد. واردات کالاهای مصرفی صرفاً اقتصاد کشورها را پارو می­ کند و هیچ اثر مثبتی در اقتصاد کشورها ندارد، مگر ایجاد جو رقابت بین­ تولیدکنندگان داخلی و خارجی که می­ تواند به افزایش کیفیت محصولات تولید داخل منجر شود.

اما این تنها در صورتی رخ خواهد داد که تولیدکنندگان داخلی از حمایت­‌های کافی از جانب دولت و نیز از ظرفیت­‌های لازم برای رقابت­ پذیری برخوردار باشند. در غیر این صورت اقتصاد کشور به طور کامل ورشکسته خواهد. یعنی اگر هزینه­ تولید یک محصول در داخل  بیشتر از هزینه­ تولید آن در خارج باشد، تولیدکننده­ داخلی توان رقابت با تولیدکننده­ خارجی را از دست می­‌دهد و این، در شرایطی که کشور با واردات بی­قید کالاهای مصرفی رو به رو باشد، یعنی سقوط!

نکته قابل توجه این است که حتی کشورهای اروپایی معمولاً از واردات محصولات فراوری شده و غیر خام که خودشان در داخل هم تولید­کننده­ آن هستند خودداری می­‌کنند. برای مثال کشورهای اروپایی برای واردات کاکائوی خام از کشورهای آفریقایی تعرفه­ گمرکی بسیار اندکی در مقایسه با واردات کاکائوی بسته­‌بندی شده و فراوری شده تعیین می­‌کنند. به طوری که می‌­توان گفت اگرچه به شدت به واردات مواد خام از کشورهای جهان سوم علاقه دارند، اما رسماً اجازه ورود به کالاهای فراوری شده از کشورهای توسعه ­نیافته به کشورشان را نمی‌­دهند!

در حالی که واردات کالاهای مصرفی معمولاً برای اقتصاد کشورها تهدیدآمیز است، این وجه تهدیدی در ارتباط با ورود کالاهای سرمایه‌­ای و واسطه‌­ای می­‌تواند کمتر باشد، زیرا به ایجاد تولید و اشتغال در داخل کمک می­‌کند و این احتمال وجود دارد که از این طریق فرصت برای ورود فناوری، از خارج به داخل کشور مهیا شود.

ربط دادنِ تمام مشکلات به تحریم­ ها، کارشناسانه نیست!

محمّد حسین فاتحی، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان، مربوط بودن تمام مشکلات اقتصادی کشورمان را به تحریم‌­ها، نفی و در این باره اظهار می‌­کند: ما اغلبِ دوران بعد از انقلاب اسلامی را تحت شرایط تحریم به سر برده­‌ایم. حتی شرایط خیلی سخت‌­تری را در دوران جنگ داشتیم. آن زمان رونقی را هم که در فروش نفت، در مدت هشت سال گذشته از آن بهرمند بودیم، نداشتیم. در عین حال خسارت­های زیادی را هم به علّت جنگ و هم به علّت شرایطی که اقتصاد کشور به خاطر جنگ تجربه می­‌کرد، متحمّل می‌­شدیم. شاید رشد شاخص قیمت­ها در آن زمان خوب نبود ولی رشد اقتصادی ما در آن زمان منفی هم نشد.

وی تصریح کرد : این که همه چیز را موکول کنیم به تحریم­ها و فکر کنیم که پس از تحریم اتفاق خیلی خاصی خواهد افتاد، کاملاً غلط است و حرف کارشناسانه­ای نیست. کسی که این حرف را می­زند با اقتصاد ایران آشنایی ندارد.

این کارشناس اقتصادی ادامه می­‌دهد: تحریم‌­ها قطعاً هزینه­‌هایی را بر کشور تحمیل و مشکلاتی را برای روابط خارجی اقتصادی ایجاد کردند. ولی اینکه تمام مشکلات را به آنها ربط بدهیم کار درستی نیست. اگر چنین است، بلافاصله پس از لغو تحریم‌­ها باید شاهد رشد و رونق فراوانی در اقتصاد کشور باشیم که قطعاً این اتفاق نخواهد افتاد و چنین ادعایی به مثابه­ یک چک بدون تاریخ است.

از سوی دیگر سید جواد میربابایی، دیگر کارشناس مسائل اقتصادی در گفتگو با  باشگاه خبرنگاران جوان، می‌گوید، کاملاً غلط خواهد بود که گمان کنیم توسعه و رونق اقتصادی فقط تحت تأثیر یکی از عامل­‌های داخلی یا خارجی است. به اعتقاد وی، این یک اشتباه استراتژیک خواهد بود که تمام مشکلات را فقط ناشی از سوءِ مدیریت یا فقط ناشی از تحریم­‌ها بدانیم.

در شرایط تحریم، به انباشت خوبی در تولید فناوری رسیدیم

میر بابایی، تحریم­‌ها برای موجودیت اقتصادی یک جامعه را به حمله­ ویروس به سیستم دفاعی بدن انسان تشبیه می­‌کند. به عقیده­ وی اگر بدن انسان از مقاومت خوبی برخوردار نباشد حتی کوچکترین ویروس­‌ها هم می­توانند وی را از پا درآورند و بالعکس. تحریم­‌ها هم همین طور هستند. بنابراین اگر ما با کاربست مدیریت استراتژیک، مقاومت داخلی اقتصادمان را در مقابل تحریم­ها بالا ببریم، قطعاً تحریم­ها نه تنها تهدید نیست بلکه فرصت است.

در ارتباط با بحث تبدیل کردن تهدیدِ تحریم به فرصت، فاتحی با اذعان به اینکه تحریم­ها به نوعی برای ما فرصت بودند می­گوید : بسیاری از پیشرفتهایی که در صنایعمان کردیم در زمانی بود که ما تحت تحریم و در زمان جنگ تحمیلی هشت ساله بودیم. بسیاری از اختراعات و ابداعاتی که در داخل کشور ایجاد شد محصول همان دوران است. تحریم­های اخیر هم همین نتیجه را برای ما به ارمغان آورد و ما توانستیم بسیاری از کالاهایی را که به آنها نیازمند بودیم، خودمان تولید کنیم و خوشبختانه کشور ما در زمان تحریم در زمینه­ انباشت فناوری­های سطح بالا، پیشرفت خوبی داشته است.

کارشناسان با اذعان به اینکه در شرایط پس از برجام، لغو تحریم­‌ها ضمن ایجاد فرصت می­توانند تهدیدی برای اقتصاد کشورمان باشند، تأکید کردند اگر بتوانیم از شرایطی که با لغو تحریم­‌ها ایجاد می­‌شود، کشور را به سمتی ببریم که از تکانه­‌های خارجی مصون بماند و به نهادینه شدن صنعت متکی بر فناوری در کشورمان منجر شود، از این فرصت استفاده کرده­‌ایم. اما اگر این فرصت را تبدیل کنیم به واردات بیشتر کالاهای مصرفی و در اختیار قرار دادن بازار 70 میلیونی کشورمان در اختیار شرکت­های خارجی، یا اجازه دهیم سرمایه­‌گذاران صرفاً در حوزه‌­های نفت، گاز، مواد خام و مواد معدنی سرمایه­‌گذاری کنند، اقتصاد کشورمان را متوجه تهدیدی جدی ساخته­ایم! تهدیدی که فاتحی آن را منجر شدن به رکودی شدیدتر بعد از یک دوران مصنوعی مصرفی، معرفی می­‌کند.

فاتحی با اشاره به تهدیداتی که پس از برجام اقتصاد ایران را تهدید می کند گفت: ما پیش از برجام هم، خیلی راحت می­‌توانستیم کالاهای مصرفی ساده را از خارج وارد کنیم و در این زمینه مشکلی نداشتیم. ضمن آنکه خودمان هم به اندازه­ کافی قطعه‌­ساز خودرو و تولیدکننده­ پوشاک و مواد غذایی در کشورمان داریم و در این زمینه­ها نیازی به تولیدات خارجی نداریم. چیزی که ما نیاز داریم و کشورهای دیگر هم در ارتباطات تجاری، آن را محور چانه زنی­‌هایشان قرار می‌­دهند، ورود تکنولوژی­های پیشرفته (Hightech) به صنعتشان است.

در این حوزه است که کشورهای جهان سوم، استثمار می­‌شوند. زیرا شرکت­‌های چندملیتی بدون در اختیار گذاشتن فناوری تولید کالا، از بازار این کشورها برای فروش محصولات خودشان استفاده می­کنند.

وی ادامه داد : اما اگر مسئولان ما از دلالی و تجارتی که معمولاً در این عرصه اتفاق می­‌افتد و باند یا مافیایی که در این حوزه­‌ها به وجود می­‌آید و باعث فساد می­‌شود، صرف نظر کنند، و بتوانند با مدیریت صحیح، در ارتباط با شرکت­های خارجی، فناوری تولید کالا را ملی کنند، در آن صورت است که ما می­توانیم بگوییم که پس از برجام فوایدمان بیشتر از مضراتی بوده است که به ما تحمیل شده است.

وی خاطر نشان کرد : ما نباید خودمان را بر درآمد نفت متکی کنیم. اگر می­‌خواهیم که در آینده از تکانه­‌های خارجی مصون باشیم باید بتوانیم غیر از نفت، گاز و مواد خام و معدنی، محصولات دیگری هم، برای عرضه به بازارهای بین­‌المللی داشته باشیم. اتکا به صادرات مواد خام عاقلانه نیست. همان طور که دیدیم دیگران انحصار کالاهای ایرانی مثل فرش، زعفران و پسته را از دست ما درآوردند، در حالیکه ما خودمان نتوانستیم از صادرات این کالاها بهره­ لازم را ببریم.

فاتحی در اشاره به یکی از تهدیدهای پس از برجام، به بحث ورود مدیر خارجی اشاره کرد و آن را اظهار نظری غیرکارشناسانه دانست و اظهار داشت: ما اصلاً نیاز به مدیر خارجی نداریم. اگر این طور باشد پس باید وزیر هم از خارج بیاوریم. چون یکی از بزرگترین مدیریت‌های اجرایی کشورمان، هیأت دولت و وزیران است.

شرکت­های چندملیتی؛ به نفع یا به ضرر ما؟

مسئله­ دیگری که توجه عده­ای از کارشناسان را به خود جلب کرده است، بحث حضور سرمایه­‌گذاران خارجی و شرکت­‌های بین­المللی است که پس از برجام احتمال حضور آنها بیش از پیش تقویت خواهد شد. در این باره عده‌­ای از کارشناسان معتقدند، درصد بسیاری از سرمایه گذاری­های بزرگ در کشورهای صنعتی انجام می­‌شود و کشورهای صنعتی پیشرفته علاقه­ ای به سرمایه ­گذاری مستقیم در خارج از مرزهایشان ندارند؛ چون مایل نیستند فناوری­ های پیشرفت ه­ای که در اختیار دارند و برایش هزینه کرده ­اند به سادگی در اختیار دیگر کشورها قرار گیرد، بنابراین انجام سرمایه­ گذاری به همراه انتقال فناوری غربی­ ها در اقتصاد ایران پس از برجام یک چالش خواهد بود.

این شرکت­ ها در بهترین حالت به جای تولید بخشی از کالا در کشورشان با توجه به ارزانی انرژی و ارزان بودن نیروی کار در کشورمان، قسمتی از تولید را در کشورمان انجام می دهند و ما به مونتاژ کار تبدیل می­ شویم. این عده از کارشناسان معتقدند غربی­ ها در ایران صنایع استراتژیک ایجاد نخواهند کرد.

به این شرکت­ها امید نبندیم

میربابایی در این زمینه می­ گوید: این شرکت­ ها طبیعتاً فقط دنبال منافع خودشان هستند. شرکتی که برای به دست آوردن یک فناوری هزینه کرده است نمی­ خواهد آن فناوری را به راحتی به شرکت­ ها و کشورهای دیگر منتقل کند. و اگر هم این کار را بکند، فناوری دست سوم را منتقل می ­کند. از فناوری دست دوم که دارد پول در می­ آورد. از دست اول هم قرار است چند سال دیگر پول در بیاورد. اینکه ما چشممان به عملکرد این شرکت ها باشد چیز خوبی نیست.

وی تأکید کرد : ما نباید بازارمان را در اختیار این شرکت­ ها قرار دهیم. بلکه باید این شرکت ­ها را وادار به همکاری با خودمان کنیم.

این کارشناس ارشد مدیریت استراتژیک ادامه داد : اگر در شرایط پسا تحریم آمدیم با شرکت های بین المللی، بر اساس سرمایه­ گذاری در همه­ عرصه­ ها از جمله R & D (تحقیق و توسعه­ فناورانه) و تحقیقات قرارداد بستیم آن موقع هست که می توانیم بگوییم که این شرایط پسا تحریم و رفع تحریم­ ها برای ما اثرات مثبت داشته است. اما اگر مثلاً در صنعت خودروسازی با آنها قرارداد مونتاژ بنز و بی.ام.و را منعقد کنیم، یا مثلاً خودرو را به صورت پیش ساخته وارد کنیم، نه تنها هیچ اثر مثبتی نخواهد داشت بلکه هم صنعت‌مان را هم وابسته خواهد کرد و هم مردم‌مان مصرف‌گرا خواهند شد.

فاتحی معقتد است، اینکه بتوانیم در تعاملات با شرکت­ های بین­المللی، دست بالا را داشته باشیم، به مدیریتی بستگی دارد که دولت اعمال می­کند.

واردات از آمریکا، تأیید ستمگر و کشتن روحیه­ی ظلم­ستیزی است

میربابایی در بحث ورود شرکت­ ها و سرمایه­ گزاران آمریکایی به اقتصاد ایران، پس از برجام اظهار داشت: اگر عملکرد آمریکا را در سال­ های معاصر در عرصه­ بین­المللی به ویژه در ایران، نظاره کرده باشیم، دیده­ایم که برای این کشور هیچ چیز به جز منافع ملی خودش مهم نیست و دولتمردان آمریکایی این مسئله را بارها اعلام کرده­ اند. بازبینی عمق افکار استراتژیک آمریکایی­ ها نیز مؤید این موضوع است که خوی استکباری، از سیاستگزاران این کشور جدا شدنی نیست. بنابرین منطقی نخواهد بود که گمان کنیم با انعقاد معاهده، با آنها رفیق شده ­ایم!

وی ادامه داد : مخالفت با حضور شرکت­ های آمریکایی مثل مک­دونالد در ایران از آن روست که اولاً، حضور این شرکت­ ها باعث می ­شود ناخودآگاه، روحیه­ مقاومت در برابر ظلم شکسته شود و ثانیاً این پیام را صادر می­کند که آمریکایی‌ها هر موقع که بخواهند، هر کار که بخواهند می­توانند انجام دهند و تمام ملّت­ها ناگزیرند در مقابل آنها سر تسلیم فرود آورند.

این کارشناس ارشد مدیریت استراتژِیک خاطر نشان کرد : رهبری در نامه­ ای که به رئیس­ جمهور نوشتند، واردات از آمریکا یا همکاری با شرکت­های آمریکایی را به شدت نهی کردند. این حرکت به خوبی مسیر را برای ما روشن می­کند.

اقتصاد مقاومتی، تضمین­ کننده­ استقلال از شرق و غرب

میربابایی با ویژه‌تر دانستن مطرح شدن بحث اقتصاد مقاومتی، در شرایط پس از تحریم در مقایسه با قبل از آن می­ گوید : اقتصاد مقاومتی بر اساس شعارهای اصیل و انقلابی نظام – نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی- تدوین شده است. و تعریف آن هم این است که؛ در شرایطی که قرار است ما به شرق و غرب، وابستگی نداشته باشیم، باید برنامه ‌ریزی راهبردی ما به سمت حمایت از تولیدات داخلی باشد. به سمت خودکفایی در همه عرصه ­ها.

وی تصحریح کرد : متأسفانه مدیران ما هم در دولت قبلی و هم در دولت فعلی، اقدامات کارآمدی در زمینه دست یابی به اقتصاد مقاومتی نداشته ­اند.

فاتحی نیز در ارتباط با منشأ توسعه­ اقتصادی اظهار کرد: همه می­ دانند که ریشه­ مشکلات و خوشبختی هر کشوری در دست مردم و مدیریت آن کشور است. در بحث اقتصاد مقاومتی نیز تأکید بر آن است که ساختار اقتصادی­مان را متکی به خودمان کنیم و تقصیر ایجاد مشکلات را به عوامل واهی نیندازیم اما متأسفانه تاریخ اقتصادی ما نشان داده است که مدیران ما تبحّر بسیار خوبی در فرصت ­سوزی دارند.

گزارش از مهسا اسفندیاری

انتهای پیام/