به گزارش خبرنگار گروه استانهای باشگاه خبرنگاران جوان از تبریز؛ به سراغ هنرمند توانا و برجسته صنایع دستی کشورمان رفتیم که توانسته توانایی فوق العاده ای درساخت سازهای موسیقی ایرانی – آذری شهرت خاصی پیدا کند.
سین:لطفاخودتون را معرفی کنید؟
جیم:یونس پور مشین چی متولد 2 مرداد سال 1345 در تبریز هستم و حدود 35 سال است که در عرصه ساخت سازهای سنتی ایرانی و آذربایجانی فعالیت دارم.
سین:این هنر را چگونه واز چه سالی آغاز کردید؟
جیم:در سن 12 سالگی به دلیل علاقه وافر با موسیقی عاشقی آشنا شدم و چون توان خرید ساز را نداشتم از 12 سالگی کار ساخت اولین تارم که حدود یکسال طول کشید آغاز کردم و همان ساز را در آن زمان با وجود اینکه قیمت تار 2 هزار تومان بود به دلیل نوع ساخت و زیبای به قیمت 4 هزار تومان فروختم.
سین:نزد کدام اساتید ساخت سازها را آموخته اید؟
جیم:بیشتر به صورت مشاهده، مطالعه، تحقیق و راهنمایی از برخی دوستان این عرصه ، با ساخت سازهای موسیقی نوع آشنا شدم .
سین:مواد اولیه را چگونه تهیه می کنید؟
جیم:سازهای ملی ما بیشتر از چوب توت و گردو تهیه می شوند و سازهای که بنده نیز می سازم از چوب توت و گردو مناطق کلیبر که به دلیل آب و هوا و منطقه کوهستانی خوب از چوب های مرغوب و با کیفیت بالای برخوردار است، استفاده می کنم.
سین:چند نوع تار وجود دارد؟
جیم:تار به صورت 2 نوع تار ایرانی و تار آذربایجانی در کشور ما شناخته شده است . البته از ابتدا پیدایش تار ابتدا فقط به صورت ایرانی بود که نخستين بار شخصی به نام صادق جان بين سالهاي 1875-1870 تغييراتی را روي تار پنج سيم قبلی انجام داد تا به صورت دستی نواخته شود، پيش از همان تاريخ در آذربايجان هم تار ایرانی استفاده مي‌شد كه روی زانو نواخته مي‌شد.
سین:چه نوع سازهایی را شما می سازید؟
جیم:تمام سازهای ملی را ساخته ام از جمله تار ایرانی، تار آذربایجانی ،کمانچه ایرانی....
سین:تفاوت تار ایرانی با تار آذربایجانی چیست؟
جیم:ويژگی تار آذربايجاني كوچك بودن كاسه آن نسبت به نوع ايراني و داشتن سيم‌های اضافي و تغييرات پرده‌بندی و نواختن روي سينه آن مي‌باشد. نخستين بار شخصی به نام «صادق جان» بين سالهای 1875-1870 تغييرات نامبرده بالا را روي تار پنج سيم قبلی انجام داده، يعني پيش از همان تاريخ در آذربايجان هم همان تار پنج سيم استفاده می‌شده كه روی زانو نواخته مي‌شد.کاسهٔ تار ایرانی بیشتر از کنده کهنه چوب توت ساخته میشود که هرچه این چوب کهنه تر باشد به دلیل خشک بودن تارهای آن چوب تار دارای صدای بهتری خواهد بود. پرده ها از جنس روده گوسفند تهیه میشود. دسته و پنجه معمولاً از چوب گردو. شکل کاسهٔ تار مانند دو دل به هم چسبیده و از پشت شبیه به انسان نشسته‌ای است . تار آذربایجانی شکل کمی متفاوتی دارد و سیم‌های آن بیشتر است.تار ایرانی به صورت نشسته نواخته می شود و تار آذربایجانی به صورت ایستاده نواخته می شود.
سین:مراحلی كه برای ساختن يك تار طی می شود از ابتدا برای ما توضيح دهيد.
جیم:كاسه تار از تنه درخت توت ساخته میشود. بعد از در آوردن شكل بيرونی آن به وسيله تيشه و قلم به كمك مغار و چكش داخل آن را خالی می كنند و به مدت يكسال يا بيشتر در جای تاريك و سايه نگه می‌دارند تا كاملا خشك شود. بعد شكل نهايي آن را از بيرون و درون كامل كرده و دسته و اتاق را سوار می‌كنند. دسته و اتاق از جنس درخت گردو می‌باشد. روي كاسه پوست می كشند و روی دسته پرده بسته و سيم می‌اندازند. جنس خركها از استخوان شاخ گاوميش و جنس پوست از پوست دل گاو می باشد.
سین:ساختن يك تار خوب چه مدت طول می‌كشد و براي ساختن تار خوب چه شرايطی لازم است؟
جیم:براي ساختن تار خوب در وهله اول بايد چوب مناسب و خوب انتخاب كرد و با دقت و حوصله كار كرد و البته سليقه و مهارت تارساز، کهنگی و خشکی چوب و رعايت الگوی مناسب در كيفيت تار اثر بسيار دارد. اگر انتظار ساز ماندگار و با صدای خوب داشته باشید 1 الی 3 سال به دلیل نگهداری چوب آن در شرایط خاص همانند سایه و به دور از نور و آفتاب و کمی مرطوب که در واقع نوعی قرنطیه چوب برای افزایش کیفیت آن انجام می شود، طول می کشد.
سین:ساخت سازهای شما چقدر زمان می برد.
جیم:همانطور که گفتم از دلایل ماندگاری و کیفیت بالای یک ساز کیفیت چوب و مدت زمان مراحل ساخت آن می باشد که بنده کمترین زمانی که برای ساخت آثارم بکار برده ام یکسال با 11 ساعت کار مداوم بوده است و بیشترین زمان بکار رفته در آثارم 2 الی 5 سال می باشد.
سین:از گذشته تا حال در تبريز چه كسانی سازنده تار بودند؟
جیم:در سالهاي قبل از انقلاب هنرمندانی چون برادران صمد زاده بود.به ازانقلاب در تبريز به غير از بنده، مرحوم علی جوادپور ، حسين عظيم‌زاده و فريدون ديبازر به كار تارسازی مشغول بودند.
سین:آيا تار آذربايجان قابليت جهانی‌شدن دارد؟
جیم:هر سازی برای كار بخصوصی ساخته شده است .تار آذربايجان امكانات بسياری حتي برای اجراي قطعات آهنگسازان كلاسيك ، غربی و خارجی دارد. حتي در اركستر سمفونيك هم تار می‌تواند نقش مهمی دارد.با اين همه نمی توان انتظار داشت كه مانند پيانو و ويلون ساز جهانی گردد.
سین:از برجسته ترین آثار خود چند نمونه ذکر کنید؟
جیم:بسیاری از آثارم به دلیل دقت در ساخت و زمان بر بودن و تزعین سازها با اشکال انسانی شخصیت های برجسته هنری و ادبی و نیز تزعین بااشکال هندسی ، صدف، طلای خالص و برخی سنگ های قیمتی از جمله برلیان طرفداران خاصی از سوی برخی افراد هنر دوست در کشورهای مختلف از جمله روسیه، آلمان و آمریکا دارد، از جمله این آثار ساخت تاری به سفارش دولت آذربایجان بود که ساخت این ساز به دلیل کیفیت بالا و خلق آثار هنری چند سال طول کشید این اولین سازی بود که با مخلوطی از طلا، نقره و برلیان ساخته می شد و در سال 2006 به اتمام رسید که همان سال به موزه مسکو جهت نگهداری و مشاهده عموم اهدا گردید.
سین:مقاماتی که تا کنون کسب کرده اید؟
جیم:6 مدال نشان ملی را از معاون اول رئیس جمهور در سال 1393 اخذ کردم،امسال نیز طبق برنامه های اعلام شده مهر اصالت را از سوی سازمان جهانی یونسکو اخذ خواهم کرد.
سین:میزان تقاضای بازار داخلی و خارجی از آثار سازهای سنتی موسیقی شما چقدر است؟
جیم:متاسفانه در داخل استقبال چندانی به دلایل مختلف صورت نمی گیرد ولی تمامی سفارشات و کارهای بنده از سوی برخی افراد در کشورهای چون هلند، سوئد، دانمارک، آلمان، کاندا و آمریکا مورد استقبال قرار گرفته است و بیشتر آثار نیز با قیمت مناسب از سوی این افراد خریداری می شود.
سین:مشکلات این عرصه؟
جیم:متاسفانه هیچ ارگان یا انجمن خاصی که مختص عرصه موسیقی اصیل ایرانی باشد وجود ندارد و هیچ گونه حمایت مادی و معنوی خاصی از هنرو هنرمندان این عرصه صورت نمی گیرد.شاید در برخی عرصه ها مانند صدا سیما در برخی مراسم و اعیاد موسیقی های اصیل ایرانی نواخته شود ولی متاسافنه در خصوص ساز آذربایجانی فقط صدای آن پخش می شود و ساز موسیقی نشان داده نمی شود.من ترکیه کار کردم حتی در کشورهای همجوار ما کتابچه های برای صنایع دستی و هنرهای اصیل همراه عکس و اسم و شماره تلفن هنرمندان برای عرصه عموم به ویژه هنر دوستان ارائه می گردد ولی در کشور ما هنرمندان به ویژه عرصه موسیقی بسیار مظلوم واقع شده اند.
سین:با توجه به مشکلات و کمی درآمد آیا دوست داشتید شغل یا هنر دیگری را انتخاب می کردید؟
جیم:اگر صد بار نیز متولد شوم به دلیل عشق و علاقه بی نهایت من به موسیقی که معتقدم جز مقدس ترین کارهاست که روح را رشد و پرورش و جلا می دهد انتخاب می کردم.
بی شک آنچه که امروز به عنوان موسیقی سنتی ایران در دست داریم، یادگار همه رنجهای بزرگ عاشقان و سالکان این وادی غریب و ژرف بوده است که هر یک گمنام و بی نشان از یادها رفته اند و نغمه ها و زخمه هایشان امّا، در یاد و خاطرۀ نسلها و بر جای مانده است و با جان و روح مردم این سامان آمیخته گشته است.
ساخت و نواختن تارآذربایجانی و مهارتهای مربوط به آن در شکل دهی به هویت فرهنگی آذربایجانیها نقشی برجسته دارد. تار به تنهایی یا در کنار دیگر سازها در بسیاری از شیوه‌های موسیقی سنتی نواخته میشود.
همچنین بسیاری این ساز را ساز اول کشور می‌دانند.یکی از سازندگان برجسته تارایرانی و آذربایجانی و از استادان مکتب تبریز استاد یونس پور مشین چی است که یکی از چهره‌های درخشان و گمنام، در موسیقی این سرزمین است و توانایی فوق العاده او درساخت سازهای موسیقی منجر شهرت او در برخی کشورها شده است .
وی از هنرمندان توانا و برجسته صنایع دستی آذربایجان شرقی است که در ساخت آلات موسیقی تبحر خاصی دارد.