يادداشتی به مناسبت سالروز تاسيس فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛
حوزه ادبیات گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان - زهرا علی‌اکبرلو؛ زبان فارسی با قدمتی دیرینه یکی از زبان‌های تأثیر‌گذار قرون گذشته بوده و شاعران و نویسندگان مطرح کشورمان نقش مهمی در توسعه آن داشته‌‌اند، به طوری که دامنه زبان فارسی تا هند و تاجیکستان نیز کشیده شده است.
اما با کمال تأسف در حال حاضر شاهد و ناظر افول و سیر فرسا‌یشی زبان فارسی هستیم که این وظیفه و مسئولیت "فرهنگستان زبان و ادب فارسی" که متولی اصلی حفاظت از زبان مادری ماست را سنگین‌تر از پیش می کند؛ مسئولیتی که به نظر به خوبی از عهده آن بر‌نیامده است.
از دوره حکومت صفویان و حضور نمایندگان کشورهای خارجی در ایران، به تدریج واژه‌هایی از زبان‌های بیگانه وارد زبان فارسی شدند که تا حد زیادی به مفاهیم فن‌آوری و ابزار جدید ساخته شده در این کشور‌ها بر می‌گشت.بسیاری از این واژه‌ها همچون "رادیو" و "تلویزیون" هم‌اکنون جز جدایی ناپذیر زبان فارسی هستند و کمتر کسی نیز به این واژگان به دید کلمات زبان بیگانه نگاه می کند ،چرا که "قرض گرفتن" از زبان‌های دیگر، یکی از چندین شیوه رایج تولید واژه در زبان‌شناسی است و چنین نمونه‌هایی در دیگر زبان‌های زنده دنیا نیز به چشم می خورد و زبان‌شناسان هم تلاش برای جایگزیني آنها نمی‌کنند، اما نکته قابل تأمل در این میان، دامنه و حد و مرز استفاده از این شیوه است.
از این رو، فرهنگستان ایران موسوم به فرهنگستان اول از سال 1314 تا 1333 به فعالیت پرداخت. پس از آن فرهنگستان زبان ایران كه فرهنگستان دوم ناميده مي شود ، از سال 1347 تا 1360 فعالیت‌های مشابهی را انجام داد.بالاخره در دوم مرداد 1369، فرهنگستان زبان و ادب فارسی (فرهنگستان سوم) آغاز به کارکرد و فعالیت‌هایش تا به امروز نیز ادامه داشته است.
بنابر اساسنامه فرهنگستان "حفظ قوت و اصالت زبان فارسی"، "پروردن زبانی مهذب و رسا" برای بیان اندیشه‌ها، "رواج زبان و ادب فارسی" و "ایجاد نشاط و بالندگی در زبان فارسی" اهداف اصلی این سازمان دولتی هستند.اهدافی که با توجه به شرایط و شواهد موجود به طور شایسته دنبال نمیشوند. با پیشرفت روز‌‌افزون فن‌آوری و گسترش دامنه اختراعات، فرهنگستان زبان و ادب فارسی وظیفه معرفی لغات جدید به فارسی زبانان را دارد. اما متأسفانه شاهد هستیم که فرآیند واژه‌گزینی (انتخاب معادل فارسی برای واژه‌های خارجی) به موقع صورت نمی‌گیرد.
پیشنهاد لغات جایگزین توسط فرهنگستان بسیار دیر هنگام و پس از رواج معادل بیگانه آنها انجام می‌شود، که عملا کاری بیهوده است. نمونه‌هایی از این قبیل در واژه‌هایی همچون "رایانه" به جای "کامپیوتر" و یا "خط" به جای "track" در موسيقي دیده می‌شود که این روند به احتمال زیاد برای کلماتی مثل "آنلاین" و "دانلود" نیز در آینده اتفاق خواهد افتاد ، چرا که با وجود گذشت سالهای زیاد هنوز کلمه‌ای برای جایگزینی معرفی نشده است.
نکته مهم دیگر خلاقیت و تولید واژه‌هایی است که مورد قبول عموم گویندگان آن زبان قرار گیرند. برای مثال، لغاتی همچون "دور گو"، "کش لقمه"، "دراز آویز زینتی" به ترتیب برای "تلفن"، "پیتزا" و "کراوات" نه تنها با اقبال عمومی مواجه نمیشوند، بلکه مورد تمسخر نیز واقع می‌شوند و جالب‌تر اینکه در رسمی‌ترین بیان از زبان فارسی هم جایگاهی ندارد.
در برخی مواقع نیز واژه معرفی شده، بار معنایی زبان اصلی خود را ندارد. برای نمونه، کلمه "دوپینگ" با کلمه "زور افزایی" معادل شده است که چندان مورد قبول واقع نشده ، چرا که "دوپینگ" بار معنایی منفی دارد که این بار منفی در کلمه "زور‌افزایی" مشاهده نمی‌شود.
البته فرهنگستان در سالهای فعالیت خود، در برخی موارد نیز توانسته کلمات مناسبی را برای جایگزینی معرفی کند. برای مثال "اس‌ام‌اس" و "سوبسید" با کلمات "پیامک" و "یارانه" جایگزین شده‌اند که در حال حاضر بسیاری از مردم نیز از این واژگان در گفتگوهای روزمره خود استفاده می‌کنند.
اما تعداد این‌گونه موارد در مقایسه با حجم لغات بیگانه‌ای که هر روز به زبان فارسی اضافه می‌شوند نا‌چیز است.علاوه بر مشکلات مطرح شده و میانگین بسیار پایین مطالعه و شمارگان پایین انتشار کتاب نسبت به جمعیت کشور نیز در روند تدریجی نابودی زبان فارسی بی‌تأثیر نیستند.
از سوی دیگر، در کنار نا‌کارآمدی‌های فرهنگستان زبان و ادب فارسی در فرآیند واژه‌گزینی این نهاد تنها به این وظیفه بسنده کرده و رسانه‌های عمومی را مسئول رواج کلمات پیشنهادی می‌داند و همین عدم تلاش برای ترویج موجب رشد فرهنگ استفاده از لغات بیگانه در میان نسل جهان و نوجوان کشور حتی برای واژه‌های مرسوم و متداول فارسی شده است، به طوری که بسیاری از افراد جامعه حساسیت خود را نسبت به حفظ زبان مادری خود از دست داده‌اند.
با توجه به شرایط موجود و عليرغم تلاش هايي كه صورت مي گيرد ، واضح است که در صورت عدم تغییر رويکرد فرهنگستان و برداشتن گام‌های جدی‌تر، آینده مبهمی در انتظار زبان فارسی خواهد بود.
انتهای پیام/