گویش ،فرهنگ و سنت از دست رفته

به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بیرجند؛ امروزه اغلب جوانان تحصیل کرده و کودکان به زبان فارسى روان سخن مى‌گویند، و احساس عیب داشتن لهجه محلی اجازه صحبت کردن با این لهجه را از آنها گرفته است.

آیا گفتگو به گویش بومی نادرست است ؟ عیب است ؟آیا عیب است انسان به گویش دل نشین شهر خود با دوستان و هم دانشگاهیانش گپ بزند .
این فکر ، این خود کوچکتر بینی، پدیده های خود را دارد ، هر گویشی ویژگی هایی دارد که می بایداز آن نگهبانی کرد.

امروز با رواج رادیو و تلوویزیون و بسیاری از گویش ها در خطر نابودی هستند ، بقای زبان رسمی کشور هم نیز در گرو نگهداشت گویش هاست .

لازم به ذکر است کسانی که امروز با فرزندانشان به زبان یا گویش بومی خود گفتگو می کنند کار ارزنده ای را سامان می بخشند .

گویش‌های محلی هر منطقه را می‌توان به تعبیری شناسنامه آن منطقه عنوان کرد و در واقع آنجا را با لحن و گویش خاص آن منطقه شناسایی کرد که در این میان شهر بیرجند با گویشی منحصر به فرد با قدمت 2 هزار و 500 ساله بیش تر از 30سال است که رو به نابودی رفته است.

از آنجایی که زبان، ابزار انتقال دانش و اطلاعات انسان درباره طبیعت و کائنات است ، مرگ زبان به ناپدید شدن بخش بزرگی از میراث فرهنگی، از شعر و افسانه ها، ضرب المثل و لطیفه و ابزار تعامل و تفاهم نسل ها می انجامد.

شناسایی و پاسداری میراث های فرهنگی کهن ایرانی یعنی گویش های بومی می تواند اقدامی موثرودرون زا برای حفظ و پاسداری زبان درکشور باشد.

البته لازم است بدانیم دو فاجعه در حال اتفاق است: از یک سو با ریزشِ واژگان اصیل و ریشه دار بومی و از سویی بارش واژگان بیگانه مواجه هستیم.

عدم فرهنگ سازی ،عامل اصلی بی توجهی به گویش محلی در بین جوانان

خانم مرضیه صبوری ،دانشجوی ترم سوم رشته ادبیات دانشگاه بیرجند،وی که اصالتا بیرجندی است می گوید 19 سال دارم و فرزند کوچک خانواده هستم .

او می گوید: من خودم به شخصه گویش محلی را قبول دارم ولی خیلی سخت می توانم خودم را راضی کنم که در روابط دوستانه یا کاری ، با این گویش صحبت کنم با توجه به اینکه پرداختن به گویش ها در هر استانی نسبت به فارسی معیار خیلی کمتراست.

نظرت درمورد گویش بیرجندی چیست؟آیا با این گویش صحبت می کنی ؟

از نظر من چون گویش در واقع پیشینه نسبتا قدیمی دارد نمی شود آن را دست کم گرفت ولی باید بدانیم که در جامعه امروزی صحبت کردند با این گویش و درک حرفی که می زنیم برای مخاطبان امروز سخت است .

خانم صبوری افزود:من به عنوان جوانی که وارد جامعه می شوم دلیل اینکه این گویش را نمی پسندم این است که فرهنگ سازی درستی نشده است ،اگر من به عنوان یک جوان با این گویش صحبت نکنم ممکن است توسط افراد مختلفی به خصوص دانشجویان و دیگر استانها مورد تمسخر واقع شوم،البته این نظر شخصی من است.

صحبت کردن با فارسی معیار از خانه شروع شد یا از زمان ورودتان به جامعه؟ من از کودکی هم ، با فارسی معیار صحبت می کردم و همین طور عادت کرده ام.در ضمن افراد خانواده با گویش بیرجندی صحبت می کنند ولی من نه.

رایج شدن فارسی سلیس، عامل طرد گویش های محلی

آقای جوانی که دانشجوی دانشگاه ملی است می گوید : اصالتا اهل البرز هستم ،کمی با گویش شهر خود با من صحبت کرد تا آشنا شوم.

او در ادامه می گوید: گویش من ترکی است که تقریبا کلمات فارسی هم در آن به کار برده می شود.

پرسیدم آیا خجالت می کشید به گویش محلی خود در بین دوستان بیرجندیتان صحبت کنید؟ به هیچ عنوان خجالت نمی کشم با گویش محلی شهرم صحبت کنم، اما اگر مخاطبم ترکی یاد داشته باشد با او ترکی صحبت می کنم در غیر این صورت با او فارسی حرف می زنم .

او می گوید هیچ گویشی از گویش دیگری برتری ندارد وطرز تفکرهایی که میان مردم جا افتاده است که فکر می کنند به فارسی سلیس صحبت کردن یا به قول خودمان با عشوه و ناز صحبت کردن برای آنها خوب است سبب شده خیلی ها فکر کنند گویش آنها گویش خوبی برای حرف زدن نیست.

دانشجوی دانشگاه ملی اضافه کرد:به نظر من اصلا درست و منطقی نیست که خجالت بکشیم با گویش محلیمان سخن بگوییم.

او ادامه داد:دوستان بیرجندی در دانشگاه خیلی کم دارم اما آنها با من به زبان فارسی صحبت می کنند،اما گاهی وقت ها با هم شهری هایشان به زبان محلی هم صحبت می کنند.

اصرار نا به جای والدین عامل نابودی گویش محلی در بین نسل جدید

خانم جانی که اصالتا از لرهای خرم آباد است و فعلا در بیرجند به سر می برد می گوید تا این سه سالی که در دانشکده هستم خیلی از دوستانم را با زبان لری آشنا کرده ام و بیشتر اوقات با آنها به زبان لری حرف می زنم .

او می گوید در خانه هم با لهجه لری سخن می گویم ،با وجود اینکه پدرم فرهنگی است اما سعی کرد از کودکی به من و خواهران و برادرانم فارسی معیار را بیاموزد تا با فارسی معیار صحبت کنیم.

دانشجوی مقیم بیرجند اظهار کرد:نظر پدر این بود که برای اینکه در جامعه مستقل باشیم و با مشکلی روبرو نشویم در آینده، باید با فارسی معیار سخن گوییم.اما بااین حال ما فرزندان خانواده با لهجه محلی خودمان سخن می گفتیم .

جانی می گوید ما در بازار ،کوچه ،محله و فروشگاه ها با لهجه خودمان صحبت می کنیم.

او می گوید:من موافقم که در دانشگاهها و مدارس هم باید لهجه های محلی به کار رود، چون به تازگی باب شده که از کودکی به فارسی معیار صحبت شود.اما خیلی از کودکان خودشان به دنبال معنی واژگان محلی هستند و برایشان جالب است اما پدر و مادرها اصرار دارند که کودکشان به زبان فارسی صحبت کند.

گویش بیرجندی یکی از قدیمی ترین گویش ها در زبان فارسی

کارشناس ادبیات گفت:گویش بیرجندی یکی از قدیمی ترین گویش ها در زبان فارسی محسوب می شود که شاید بشود سابقه آن را به دوره هخامنشی یعنی حدود 2 هزار و500 سال پیش عنوان کرد.

استاد حامد نوروزی افزود:مهم ترین نکته ای که در گویش بیرجندی وجود دارد،حفظ برخی از ویژگی های زبان های باستانی در این گویش است به طور مثال، گویش هایی که به ساخت های اگه تیو مشهوراست.

وی تصریح کرد:در کتاب دکتر جمال رضایی آمده است به جای اینکه مردم بگویند (خوردم ،خوردی ،خورد)، گفتند (ام بخورد،اد بخورد،اش بخورد) که با این وجود چنین چیزی در گویش بیرجندی متاسفانه وجود ندارد و فراموش شده است.

به گفته وی سابقه این ساخت به دوره هخامنشی بر می گردد ، یا به عبارتی دیگرآثار این ساختار، در سنگ نوشته های این دوره و در دوره میانه وجود دارد .

استاد ادبیات دانشگاه بیرجند گفت:این ساختار قدیمی ظرف 30 تا 40 سال گذشته کاملا از بین رفته است،به عبارتی دیگر ما یک ویژگی را که حدود 2هزار و 500سال نیاکانمان حفظ کرده بودند ،ظرف 30سال به کل فراموش کردیم.

نوروزی در پاسخ به این سوال که آیا با وقوع جریان انقلاب این اتفاق افتاده است گفت: نه لزوما بعد انقلاب ،این فرآیند از زمانی اتفاق افتاد که به هر حال بیرجند با نواحی مختلف کشور از طریق رادیو ،تلویزیون و رسانه های جهانی و مدارس ارتباط پیدا کرد و کم کم به گویش معیار رو آورد.

وی خاطر نشان کرد: البته این ساختار در برخی از نواحی بیرجند مانند کرغند تا حدودی رایج است اما در بیرجند به کل فراموش شده است.

چرا رغبت جوانان برای استفاده از گویش بیرجندی از نظر شما که استاد ادبیات هستید کم شده است؟

این موضوع به سیاست گذاری ها و تا حدودی به فرهنگ خود مردم بستگی دارد ، نه لزوما در شبکه استانی خراسان جنوبی بلکه در همه شبکه های تلویزیونی استانها ، وقتی ما می بینیم که برنامه های طنز به گویش محلی تهیه می شود و در مقابل اخبار و برنامه های جدی با فارسی معیار تهیه می شود،طبیعتا این تصور در ذهن مردم پیش می آید که گویش معیار جدی تر از گویش محلی هر استان است.

کارشناس ادبیات با بیان اینکه صدا وسیما نقش خیلی مهمی در این زمینه دارد افزود:روزنامه ها ی داخلی استان ها نیزمی تواند مطالب را به گویش محلی به چاپ برسانند، یا حداقل یک صفحه مختص به گویش محلی باشد .

نوروزی تصریح کرد:به نظر من راهکارش اول به رسانه های جمعی بر می گردد و بعد وقتی که مردم ببینند رسانه ها از گویش شان حمایت می کنند طبعا آنها هم گویش خودشان را جدی می گیرند.

آینده گویش بیرجندی را چگونه تلقی می کنید؟

اگر به همین نحو پیش رود دو نسل آینده از گویش بیرجندی هیچ چیز نخواهند دانست.

قدیمی ترین آثاری که از گویش بیرجندی باقی مانده است را معرفی کنید؟

قدیمی ترین متونی که از گویش بیرجندی باقی مانده است و سابقه گویش بیرجندی محسوب می شود،دوبیت شعری است که در دیوان نظایری قهستانی آمده است و در حال حاضر نیز قابل خواندن نیست.

استاد دانشگاه بیرجند گفت:متاسفانه امروزه هیچ بیرجندی و هیچ زبان شناسی نمی تواند آن متن ها را بخواند.

نوروزی افزود: بعد از دوره قاجار فرهنگی به شعر به نام فرهنگ صبوحی تهیه شد که نویسنده آن جناب صبوحی اهل زیروچ بوده ، وی توانسته است گویش بیرجندی را جمع آوری کند که امروزه بیشتر لغات آن برای مردم قابل استفاده نیست.

وی اظهار کرد:در دوره پهلوی دوم ،دکتر جمال الدین رضایی چند کتاب در مورد گویش بیرجندی نوشته که محتوای آن شامل بررسی گویش بیرجند و واژه نامه گویش بیرجندی می باشد.

وی خاطر نشان کرد: برخی از آثار دیگری که اغلب آنها بعد از انقلاب چاپ شد در آنها هم خیلی از گویش های بیرجندی آمده ، به طور مثال انواع زبان ها،انواع ساختار فعلی و خیلی از واژگان که امروزه با گذشت 30یا 40 سال به کار نمی رود ،به عبارتی دیگر گویش بیرجندی با این سابقه طولانی خیلی زود در حال نابودی است.

کتاب تاریخی با گویش منطقه نداریم

کارشناس مردم شناسی و پژوهشگر میراث فرهنگی گفت: گویش حالتی دارد که نمی توان به مکان و جای خاصی که به تنهایی به عنوان مرکز پیدایش آن باشد اختصاص داد.

برآبادی با بیان اینکه هیچ جایی گویش ها صد در صد شبیه به هم نیستند افزود:حتی گویش مردم روستایی که نزدیک به یک شهر زندگی می کنند با گویش آن شهر متفاوت است.

وی تصریح کرد: گویشی که در بیرجند است بخشی از زبان و ادب فارسی بوده و قطعا این لهجه ای که در بیرجند تکلم می شود را نمی توانیم سابقه ای برای آن ذکر کنیم،چرا که در تاریخ منطقه کتبی که نوشته شده و برحسب زبان رایج کشور نوشته می شده است.

کارشناس مردم شناسی و پژوهشگر میراث فرهنگی اظهارکرد:در هر حال اگر بخواهیم برای گویش هر منطقه ای سابقه ای در نظر بگیریم باید به سابقه سکونت و حیات آن منطقه برگردیم.

برآبادی گفت: تغییر گویش در زمان های گذشته ، شاید بر حسب شرایط حکومت یک کشور اتفاق افتاده باشد ، که باز هم گویش و لهجه ای که در منطقه حاکم است خیلی تبعیت نمی کند از زبانی که توسط حکومت به مردم القا می شود،اما ممکن است دچار یکسری قرض گیرنده واژگان غربی شود.

وی با بیان اینکه احیاء و حفظ گویش بیرجندی به تنهایی وظیفه سازمان میراث فرهنگی نیست خاطر نشان کرد:بخشی از پژوهشهای سازمان مربوط به گویش شناسی و فرهنگ عامه استان است ،که بر اساس آن فرهنگ نامه استان را در قالب مردم نگار جمع آوری می کنیم که به زودی به چاپ می رسد و در اختیار مردم قرار می دهیم.

وی گفت: با حمایت از اشعار و ادبیات عامیانه که در استان وجود دارد تمام این آثار را در قالب کتاب به چاپ رساندیم.

کارشناس مردم شناسی و پژوهشگر میراث فرهنگی تصریح کرد: کتاب سخن پیر قدیم که در سال 92 کار چاپ آن به اتمام رسیده و کتابی مربوط به ضرب المثل های قدیمی نوشته دکتر غلامعلی سرمد جمع آوری شده که کار چاپ این کتاب ها به پایان رسیده است.

برآبادی همچنین یادآور شد: دوجلد کتاب به نام دوبیتی های عامیانه در سال 92 و 93 توسط سازمان به چاپ رسیده که نوشته دکتر مهدی ناصح استاد دانشگاه فردوسی مشهد می باشد.

انتهای پیام /س