محمد شهبا در نقد و بررسی کتاب «تاریخ اجتماعی سینمای ایران»:
به گزارش
خبرنگار ادبیات گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران، مراسم نقد و بررسی کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد. مرتضی هاشم پور مجری مراسم در خصوص این کتاب گفت: امروز بنا داریم کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران را بررسی کنیم این کتاب مجموعه مفصل بوده و ناشر ایرانی آن با رعایت قانون کپی رایت حق نشرش را از ناشر خارجی خریده و می‌شود گفت که کاری مدرن است.
وی ادامه داد: سینمای ایران تا به امروز تاریخ‌های زیادی داشته اما تا به حال تاریخی نبوده که بگوید بازیگران چه تأثیری بر روی جامعه دارند و کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران این خلأ را پر کرده است.
همچنین محمد شهبا مترجم کتاب تاریخ سینمای ایران در بخش دیگری از مراسم نقد و بررسی این کتاب گفت: ما در حال حاضر در مورد 25 درصد کتاب می‌توانیم حرف بزنیم و 75 درصد آن که در سه جلد به نگارش نرسیده و امیدواریم کامل شود.
وی ادامه داد: من وقتی که حمید نفیسی این کتاب را می‌نوشت در کنارش بودم و در همان زمان از مباحث سینمای ایران هم بحث کردیم به نظر من ترجمه کتابی که در آن به گفته های خودم ارجاع داده شده، سخت است و این که به نویسنده بگویم اثر به دلیل سختی بودن مباحث برای اصلاح برگردانم، دشوارتر بود.
شهبا اظهار داشت: من خودم را از ایرادات بعدی مبرا کردم و این کتاب را 3 بار یعنی به صورت بخش بخش پس از اتمام کار و پس از ذکر اصلاحات وزارت ارشاد برای نفیسی فرستادم. البته در حال حاضر بنده وکیل قانونی و عرفی نفیسی هستم هر چند مسئول محتویات کتاب نیستم.
مترجم کتاب «تاریخ اجتماعی سینمای ایران» افزود: ترجمه این اثر کار بسیار سختی بود و یکی از دشواری‌های آن این بوده که باید خودم را به جای یک نویسنده ایرانی می‌گذاشتم و در این کتاب از منابع زیادی نقل قول شد و به انگلیسی ترجمه شده البته من باید اصل مقالات را پیدا می‌کردم و در کنار هم مطابقت می‌دادم تا حذفیات دیده شوند.
شهبا اظهار داشت: نکته دشوار آن این است که به دلیل وسعت تاریخی این کتاب واژه‌ها در دوره های مختلف تغییر پیدا کرده، البته این تغییرات در زبان انگلیسی مشهود نیست اما باید برای ترجمه آن یک تاریخ واژگان فارسی را در کنار خود می‌گذاشتم.
وی افزود: وقتی می‌گوییم سینمای علی حاتمی سینمای ملی ماست به راستی آن کجای سینمای ملی ماست در صورتی که ما در آن زمان به سرداب‌ها می‌رفتیم و با زالوها سر و کله می‌زدیم کجای این مسائل به سینمای ما نشان داده می‌شدند.
مترجم کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران تصریح کرد: چرا ما اگر شخصی خارجی در مورد سینما و ارتباط آن با مدرنیته کتاب می نویسد آن را می‌پسندیم اما اگر فردی همچون حمید نفیسی چنین اثری را بنویسد آن را نمی‌پذیریم. پژوهشگر ایرانی می‌تواند برای مخاطب ایرانی و حتی جهانی بنویسد و اگر حمید نفیسی کتاب خود را به زبان انگلیسی نوشته و از مدرنیته حرف زده است برای آن است که برای مخاطبان جهانی نوشته است.
شهبا ادامه داد: هر چند که سینمای ایران در حال حاضر در حد متوسطی مطرح شده اما در حوزه استراتژیکی امروز ایران کشوری بزرگ است. البته من قبول دارم که بعضی از مباحث آمده در کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران با مصادیق آن‌ها هم‌خوانی ندارد البته این ناهمخوانی فقط برای من ایرانی است.
شهبا در بخش دیگری از سخنان خود در پاسخ به ایرادات وارد شده به ترجمه جلد اول کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران گفت: متن اصلی هیچ کتابی آن چنان که من ترجمه کردم چاپ نمی‌شود من به زبانی بسیار عادی ترجمه کرده‌ام و بخشی از متن‌ها تغییر کرده چون بعضی از متن‌ها برای مخاطب ایرانی ضرورت نداشت.
وی ادامه داد: من تلاش خودم را کردم که تاریخ‌های اشتباه و توضیح تصاویر اشتباه اصلاح شود و این اشتباهات درست شد.
مترجم کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران تصریح کرد: در بعضی از جاهای کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران متن نفیسی درست است اما منابعی که ما داریم اشتباه است زیرا تاریخ نگاری در سرزمینی که سند تاریخی در آن اهمیتی ندارد دچار اشتباه در تاریخ‌ها و روزها می‌شود.
شهبا گفت: من هم خوشحالم که این جلسه بحث صورت گرفته و هم بسیار دل آزردگی پیدا کردم چون گویا موسسه های پژوهشی ما ساخته شده‌اند که نگذارند شما پژوهش کنید.
وی ادامه داد: من می‌دانم که نفیسی در کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران هزار و 212 اصلاح تاریخی فارسی و مربوط به روانکاوی آورده که همه آن‌ها ترجمه شده است لطفاً بگذارید این 4 جلد به صورت کامل ترجمه شود البته اولین جلد کمترین اصلاحات را داشته و هر چه جلوتر برویم مشکلات ما بیشتر می‌شود.
شهبا خاطر نشان کرد: من اصلاً نمی‌خواستم این کتاب را ترجمه کنم برای این که می‌دانستم کتاب پردردسری است.
همچنین پرویز اجلالی منتقد سینما در بخش دیگر از مراسم نقد و بررسی کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران گفت: جلسه رونمایی از این کتاب کمی متناقض است چون قرار است که کتاب در این جلسه معرفی شود البته من کتاب را خوانده‌ام ولی در صدد معرفی آن نیستم.
وی ادامه داد: به طور کلی مسئله این که سینمای ما از دانش سینما جلوتر است مهم است زیرا سینما رشد کرده است اما دانش سینما به اندازه آن رشد نکرده است بنابراین کتاب‌هایی چون کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران گام‌های خوبی برای دانشگاهی شدن سینما به حساب می‌آید و خود نفس موضوع گامی به پیش رو است.
وی ادامه داد: انتقاد من از کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران شخصی بوده اول آن که نفیسی در بخش اول این کتاب سعی کرده از ابعاد گوناگون سینما به بررسی آن بپردازد اما مفهوم صورت بندی به کار برده شده برای این بخش هم به معنای چهره سیاسی سینما و هم به معنای شکل‌گیری سیاسی و اجتماعی آن بوده است.
اجلالی اظهار داشت: در بحث شکل گیری اجتماعی و سیاسی سینمای ایران نفیسی به دوره کارگاهی ، تلفیقی و نقش تعیین کننده سینما توجه کرده و در بخش اقلیت‌های بومی کمی اقرار شده البته اقلیت‌های بومی و مخصوصاً ارمنی‌ها اختراعات جدیدی را در حوزه سینما به کشور آورده‌اند اما به نظر می‌آید که آن‌ها همه جا نقش ویژه ای نداشته‌اند حتی در مورد یهودها و عرب‌ها گفته شده که عرب‌ها سینمای ایران را در دست داشتند و این درست نیست.
وی ادامه داد: در مورد بعد از انقلاب نیز به بخش خصوصی مدعی اشاره شده البته به نظر من بخش خصوصی هرگز مدعی مقابله با دولت نبوده و هنوز به بخش دولتی وابسته است البته اما اکثر کارگردانان سعی می‌کنند به صورت مستقل به فعالیت بپردازند.
این منتقد سینمایی اظهار داشت: سینمای ایران در این اواخر نقش خودش را بازی می‌کند و اشکال این بوده که بحث‌های فلسفی همچون مدرنیته که در کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران آورده شده وارد مصادیق نمی‌شود و این کتاب به عنوان ب تاریخ اجتماعی خیلی جالب نیست.
وی گفت: نفیسی در جایی از کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران اشاره می‌کند که سینمای ایران سینمای سکولاری بوده البته ذکر این مطلب نامربوط است زیرا ما سینمای سکولار و غیر سکولار نداریم و ارزش‌های انسانی و مذهبی آورده در برخی از فیلم‌های سینمایی به هم نزدیک هستند.
اجلالی اظهار داشت: آوردن واژه های فیلم پارسی و فیلم آبگوشتی که در این کتاب آمده درست نبوده زیرا این واژه‌ها ژورنالیستی هستند و بهتر است که به جای آن‌ها واژه فیلم‌های عامه پسند را به کار ببریم چون فیلم‌های عامه پسند بازتاب جامعه خودشان هستند پس بهتر است که از به کار بردن این گونه واژه‌ها اجتناب کنیم و در مورد فیلم آبگوشتی نیز آبگوشت غذای مطلوبی است پس بهتر است نام آن را این گونه به کار نبریم.
وی ادامه داد:امروز منتقد سینمایی و فرهنگی به سمت تفسیر رفته و از عینیت دور شده است و شما یک سری تفاسیر بزرگ می‌بینید که چندان عینیت ندارد.
اجلالی گفت: نفیسی به خوبی در کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران به فیلم حاج آقا آکتور سینما پرداخته در صورتی که ما تا به امروز چندان که باید و شاید به این فیلم توجه نکرده بودیم البته در تفسیر نفیسی از این فیلم برخی مواقع اشتباهاتی وجود دارد.
اجلالی تصریح کرد: کشورهای غربی مدرنیته را به یک تحلیل فکری تبدیل کرده‌اند و وقتی بحث‌های فلسفی وارد عرصه سینما می‌شوند جالب به نظر نمی‌رسند.
اجلالی افزود: سینمای ما تزئینی نیست و اگر تزئینی بود سریال‌های ترکی نمی‌توانستند مخاطبان ما را جذب کنند.
وی اظهار داشت: ربط دادن سینما به بحث‌های کلانی چون مدرنیته شاید خوب باشد اما ورود به این مباحث گاهی خطرناک است ما باید عادت کنیم که با شواهد حرف بزنیم و به مباحث عادی بپردازیم چون ایرانی علاقه وافری به ورود به مباحث کلان و بزرگ دارد اما معمولاً مصادیق متناسب با آن‌ها پیدا نمی‌کند.
اجلالی تصریح کرد: ما باید از پرداختن به مباحث کلان پرهیز کنیم.
این منتقد سینمایی در بخش از سخنان خود در پاسخ به شبهاتی که در مورد بخش اول صحبت‌هایش درباره کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران به وجود آمده بود گفت: بحث نقد به این معناست که ما یک کار ارزشمندی را نقد کنیم تا یک گام به جلو برویم و کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران برای ایجاد مصادیق برای مباحث کلان و ربط دادن آن به جامعه ضعیف است.
وی گفت: پژوهشگران درباره ایران در هر کجا که باشند می‌توانند کار کنند و البته نگارش کتاب‌هایی همچون تاریخ اجتماعی سینمای ایران به جهانی شدن ما کمک می‌کند.
وی گفت:مهم است که پژوهشگران درباره ایران پژوهش می‌کنند.
اجلالی در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: در جواب به این که گویا کسانی نفیسی را 40 سال قبل از ما می‌دانند باید گفت: جلد اول کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران سال‌های 1276 تا 1320 در برگرفته است.
همچنین محمد تهامی نژاد منتقد و فعال سینمای و تئاتر کشورمان در بخش دیگری از مراسم نقد و بررسی کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران گفت: امروز نفیسی از هر زمان دیگری به ما نزدیک‌تر است و کتاب وی در عین جدیت مملو از مباح لطیف و شیرین است.
وی ادامه داد: انتشار کتاب‌های نظری توسط دانشگاه های آمریکا مشوق نویسندگان خوب هستند مهم است و انتشار کتاب تاریخ اجتماعی سینمای ایران توسط دانشگاه های آمریکا نیز افتخار آمیز است.
وی اظهار داشت: نفیسی یکی از منابع عرصه سینما بوده و امروز در اوج جنبه های نظری و سینمای جهان است. حمید نفیسی مرجعی در سینمای ایران و جهان به حساب می‌آید.
همچنین تهامی‌نژاد در بخش دیگری از سخنان خود گفت: امروزه مجله‌ی اینترنشنال چندین مقاله‌ی اجتماعی را به زبان انگلیسی ترجمه کرده و البته در حال حاضر به دلیل اهمیت زبان در سینما آثار مختلفی به زبان‌های فرانسه، آلمانی و انگلیسی در این بُعد سینمای ایران نوشته شده که از آن جمله می‌توان به کتاب تاریخ سینمای ایران اشاره کرد.
وی ادامه داد: در واقع می‌توان گفت ادبیات نوشتاری سینما پاسخی به مخاطبان جهان سینمای امروز ایران است.
این منتقد و فعال سینمایی اظهار داشت: کتاب را بسیار راحت خواندم و از مطالعه‌ی مباحث تاریخ سینما به خصوص نگاه انتقادی، تحلیل دائمی و داستان‌های تاریخ یکصد ساله‌ی ایران مرتبط با سینما لذت بردم، به نظر من ترجمهی اثر تاریخ اجتماعی سینمای ایران توسط شهبا و ترجمهی آن توسط انتشارات مینوی خرد پاسداشت دانش نفیسی است.
تهامی‌نژاد ادامه داد: گفتم ترجمهی کتاب «تاریخ اجتماعی سینمای ایران» بسیار روان و سلیس است اما روان و سلیس بودن به معنای مواجه بودن با نقدی ساده نیست، در واقع باید گفت این کتاب و آثاری همچون آن خوانندگانی با ذهن فعال می‌طلبد در غیر این صورت خواننده در گرداب متنی روان با واژگانی علمی و زیبا غرق می‌شود.
وی تصریح کرد: این کتاب برای درک هرچه بیشتر خود باید توسط حمید نفیسی در دانشگاه‌های ما تدریس شود.
انتهای پیام/