به گزارش
خبرنگار سیاست خارجی باشگاه خبرنگاران؛ پیشینه‌ای تاریخی روابطه ایران و روسیه را می‌توان به چهار مرحله یا دوره تا زمان حاضر تقسیم بندی نمود، دوران تزارها تا سال 1917، از انقلاب کبیر 1917 تا پس از جنگ جهانی دوم و دوران استالین، از دوران بعد استالین تا فروپاشی اتحاد جماهیری شوروی، بعد از سقوط نظام سوسیالیستی تا مقطع کنونی را شامل می‌شود.
روابط ایران و روسیه از قدمتی چهار صد ساله بر خور دار است. شکل‌گیری مناسبات بین این دو کشور همسایه به عصر تشکیل دولت های ملی در دو کشور برمی‌گردد. به عبارتی، اواخر قرن پانزدهم و اوایل قرن شانزدهم را می¬توان سرآغاز تشکیل دولت‌های ملی در ایران و روسیه دانست.
شاه عباس صفوی در سال 1001 ه، ق (1592) یک هیأت بازرگانی را برای افتتاح باب تجارت به مسکو فرستاد و سه سال بعد تزار روس، سفیری به دربار ایران اعزام کرد. با وجود روابط بلند مدت و دامنه‌داری که بین ایران و روسیه بر قرار بوده، روسیه تزار بیشترین آسیب را به ایران وارد کرده است در اوایل قرن 19 بخش وسیع و حیاتی ایران، از این کشور جدا و به قلمروی روسیه تزار الحاق شد. دو عهد نامه ویرانگر را روسیه تزاری بر ایران تحمیل کرد، قرار داد های گلستان (1813) و ترکمانچای (1828) که به موجب آن از لحاظ مادی و معنوی خسارت عظیم بر مملکت وارد شد.
از این مقطع تاریخ تا فروپاشی تزارها، روابط ایران و روسیه تحت تأثیر رقابت روسیه و انگلیس قرار گرفت و با توجه به ماهیت و خوی توسعه طلبانۀ این کشور نسبت به قلمروی ایران، تصویر مثبتی از این امپراتور در اذهان عمومی مردم ایران وجود نداشته است. با پیروزی انقلاب 1917 به علت تغییرات درنگاه فلسفی حاکم بر روسیه سیاست خارجی این کشور دچار تغییر اساسی شد، رهبران انقلاب به گسترش حوزه نفوذی فرهنگ انقلاب فکر می¬کردند، به کشور ایران به عنوان کانال سوئز، انقلاب کمونیستی نگاه می‌نمودند.
انقلابیون کمونیستی به هدف جذب و التیام ذهنیت منفی ایران تمام امتیازاتی را که در زمان تزار از ایران آخذ شده بود، بدون قید و شرط به صورت یک جانبه باطل اعلام کردند و ایران به سه منطقه شمال ( طرفدار روسیه) جنوب (طرفدار انگلیس) مرکز (بی طرف ) تقسیم شد.
از زمان مرگ استالین و با پیروزی انقلاب اسلامی، ژئوپلتیک منطقه دچار تغییرات اساسی شد زیرا ایرانی که حافظ منافع غرب بود به دشمن غرب تبدیل شد. البته انقلاب اسلامی به لحاظ ماهیت خود با نظام الحادی شوروی نیز سرناسازگاری داشت، اما شوروی این حادثه را به فال نیک می‌گرفت زیرا ایران مستقل برای آنها بهتر از ایران وابسته به بلوک مخالف بود. با حمله‌ی عراق به خاک ایران، شوروی ضمن تأیید مشروعیت میان دو کشور، از عراق خواست نیروهایش را از خاک ایران خارج سازد.
مسکو از فروش تسلیحات جدید به عراق خودداری کرد. در مقطعی هنگامی که ایران در جنگ در موضع تهاجمی قرار گرفت، کمک‌های نظامی شوروی به عراق از سر گرفته شد، مسکو براهمیت تمامیت ارضی عراق تأکید کرد و خواستار پایان جنگ گردید، زیرا مسکو بدنبال این بود که هیچ یک از دو طرف به پیروزی نهایی دست نیابد.
همواره فشارهایی ازسوی آمریکا برای ممانعت و محدود کردن این روابط وجود داشته است. ایالات متحده به عنوان بازیگر سوم در روابط ایران و روسیه نقش تخریبی ایفا می‌کرد، آمریکا عنصری بود که همیشه سایه آن در روابط دو کشور حضور داشته است.
روابط سیاسی ایران و روسیه
یکی از مهم ترین اقدامات انجام شده در روابط با روسیه گسترش روابط سیاسی در جهت ایجاد فضای اعتماد متقابل برای گسترش روابط در سطوح مختلف بوده. ایران کوشیده است که با نشان دادن حسن نیت خود از یک سو نیازهای اقتصادی و نظامی خود را از طریق روسیه تأمین کند و از سوی دیگر از روسیه به عنوان یک سو پاپ اطمینان در مقابل تلاش‌های آمریکا برای انزوایی ایران استفاده کند.
روسیه هم چنین در راستایی بهبود زیر ساخت‌های دفاعی ایران اجازه تولید برخی از تجهیزات نظامی مورد نیاز را داده، حضور تعداد چشم‌گیری ازکار شناسان نظامی روسی در ایران، در شرایطی که ایران از سوی غربیها تحریم بود. از اهمیت ویژه بر خوردار بوده است. سیستیم‌های گوناگون سلاحهای پیشرفته در میان تجهیزات و تسلیحات انتقال یافته به ایران برای رفع نیازهای دفاعی آن جا گرفته بود اند. چرا که همکاری نظامی و فروش تسلیحات از جمله محورهای مهم مورد توجه روسیه در گسترش مبادلات دو کشور بوده است.
روابط هسته‌ای دو کشور
یکی از برنامه‌های مهم و حیاتی ایران برای آینده، دستیابی به دانش و تکنولوژی هسته‌ای بود، که این امر بدون همکاری و مساعدت طرف دوم امکان پذیر نبود. لذا در قدم اول تکمیل نیروگاه هسته‌ای نیمه کاره و رها شده بوشهر برای ایران از اهمیت درجه یک برخوردار بود. ایران برای نیل به این هدف گزینه روسیه را برگزید. قرارداد تکمیل نیروگاه بوشهر را با روسها منعقد نمودند. انعقاد قرارداد همکاری ساخت بوشهر در سال 1995 بین دو کشور نهایی شد. این در شرایطی بود که آمریکا و اسرائیل در مورد خطر هسته‌ای شدن ایران تبلیغات وسیع و گسترده ای را در دستور کار قرار داده بود.
روابط اقتصادی ایران و روسیه
بر خلاف توسعه روز افزون همکاریهای سیاسی - نظامی میان ایران روسیه، مناسبات اقتصادی، هیچ‌گاه به وضعیت قابل قبول ارتقاء نیافت، یعنی این که، حجم مبادلادت تجاری و همکاری های اقتصادی دو کشور به فراخور ظرفیتهای موجود توسعه نیافت. در ربع قرن گذشته ایران و روسیه با وجود برخی الزامات منطقه‌ای و بین‌المللی نتوانسته‌اند ما به ازاهای عینی متناسبی را در روابط اقتصادی و تکنولوژیک دو جانبه تعریف و یا ایجاد کنند. مهمترین کالایی که ایران برای عرضه به کشورهای دیگر در اختیار دارد (انرژی) برای روسها فاقد جذابیت است و از سوی مقابل کالا و تکنولوژی روسی نیز همواره آخرین گزینه برای طرف ایرانی بوده است.
روابط فرهنگی دو کشور
دو کشور یعنی ایران و روسیه گام‌های مهم و چشم‌گیری در زمینه ارتقای مناسبات فرهنگی در مقطع مورد بحث برداشته اند که شامل ایجاد تاسیس و تقویت دهها مرکز ایران شناسی و زبان شناسی در روسیه، برگذاری برنامه‌های مشترک در زمینه فیلم، موسیقی،در هر دو کشور، برگذاری نمایشگاه های فرهنگی در دو کشور، تسهیلات کنسولی برای جهانگردان و توریستها و ... می‌شود.
روابط منطقه ای ایران و روسیه
موقعیت جمهوری اسلامی ایران هم در منطقه خاورمیانه از قدرت بازیگری مهم برخوردار است و هم در مناطق آسیای مرکزی، خزر و قفقاز، موجب شده است که، روسها ایران را به عنوان عنصری تعیین کننده در این حوزه به رسمیت بشناسد. از طرف منافع ایران و روسیه در این حوزه باهم پیوند بخورند. در هریک از این حوزه‌ها منافع دو کشور از ابعاد متفاوتی برخوردار است و الزامآ منطق حاکم بر روابط دو کشور در یک منطقه، بر روابط دو کشور در منطقه دیگر حاکم نیست، در آسیای مرکزی و قفقاز ایران و روسیه در برخی مقاطع و زمینه‌ها در قالب دو کشور رقیب و در برخی زمینه‌ها در قالب دو همکار مناسبات خود را دنبال کرده اند. هم چنین دو کشور در سطح منطقه‌ای در خصوص حل و فصل بحران های منطقه‌ای، بهره برداری و انتقال منابع انرژی منطقه و نیز در خصوص ارتباطات دو کشور دارای منافع و دیدگاه مشترک بوده که به برخی از آنها به صورت گذرا اشاره می‌شود.
روابطه ایران و روسیه در سطح بین الملل
ایران و روسیه، دو کشور مهم و تأثیر گذار و از بازیگران در سطح بین الملل تلقی می شوند. روسیه بدلیل برخورداری از توان هسته‌ای و هم چنین حق و تو در شورای امینت به رغم تمامی مشکلاتی که پس از فروپاشی شوروی دامن‌گیری این کشور بوده است، کما کان در زمره قدرت‌های بزرگ و نقش آفرین جهان قرار دارد و جمهوری اسلامی ایران نیز بدلیل موقعیت برجسته ای که در منطقه ژنو استراتژیک خاورمیانه و جهان اسلام دارد در واقع یک قدرت منطقه‌ای با تأثیر گذاری جهانی است. به همین دلیل برای ایران داشتن رابطه مطلوب با روسیه یک الزام تاریخی محسوب می‌شود. چرا که ایران به همکاریهای روسیه در خیلی از موارد نیاز مبرم دارد و همین طور روسیه به ایران نیاز دارد. هردو کشور به راهبرد تغییر وضع موجود جهت رسیدن به جایگاه مطلوب متعهدند و این تعهد از آنجا ناشی می شود که این دو کشور از جایگاه و نقش که برای این کشور ها درعرصه جهانی تعریف شده اند. ناراضی هستند.
روابط ايران و روسيه در پنج قرن گذشته جزو منحصر به فردترين روابط بين دو كشور در تاريخ تحولات ديپلماتيك و استراتژيك محسوب مي شود. دليل اين امر، سابقه طولاني و نسبتاً مداوم روابط دو كشور است که مجموعه‌اي از نبردها، جنگ‌ها، دوستي‌ها و تعاملات سازنده را در بر مي‌گيرد.
روابط ایران و روسیه در دوران پس از فروپاشی شوروی فارغ از ضرورت‌های ناشی از همجواری جغرافیایی، سوابق تاریخی و نیازهای اقتصادی، به دلیل موقعیت ویژه‌ای که هر یک از دو کشور در عرصه سیاست بین‌الملل دارند، از سوی محافل بین‌المللی مورد توجه خاصی قرار داشته است.
روسیه به عنوان کشوری که طی هفتاد سال حاکمیت کمونیست‌ها رهبری جریانی را بر عهده داشت که غرب در مفهوم فرهنگی، سیاسی و اقتصادی آن را با چالش‌های جدی مواجه ساخت و ایران به عنوان کشوری که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آغازگر، الهام‌بخش و پرچم‌دار جریانی بوده است، هر یک به تنهایی موضوع پیچیده و غامضی برای غرب تلقی شده و بالطبع روابط میان آنها نیز با دخالت‌های گسترده غرب و به طور مشخص ایالات متحده آمریکا همراه بوده است.
انتهای پیام/