؛دکتر رضا ملک‌زاده در همایش سرطان و پیشگیری که در سالن همایش‌های صداوسیما برگزار
شد، با بیان اینکه گزارش کوتاهی در زمینه سرطان و فعالیت‌های مختلفی که در این
زمینه انجام دادیم و یا باید انجام بدهیم ارائه می‌دهم، گفت: این گزارش در سال 2014
به چاپ رسیده و در آماده کردن آن ایران نیز نقش داشته است.
وی اظهار کرد: سرطان یک مشکل بزرگ برای نوع بشر است و هر سال 14 میلیون مورد
جدید و هشت میلیون مرگ و میر ناشی از سرطان را داریم که بسیاری از عوامل در آن دخیل
است. 185 هزار مورد از سرطان‌ها مربوط به کودکان است اما بخش عمده آن مربوط به
بزرگسالان می‌شود. در سطح جهان شایع‌ترین سرطان‌ها، سرطان پستان، پروستات و معده
است. البته باید گفت نوع شیوع سرطان در جهان متفاوت است و بسته به هر منطقه فرق
می‌کند. بیشترین موارد سرطان در آمریکای شمالی، اروپا، استرالیا، ژاپن و نیوزیلند
است که در کشورهای در حال توسعه و از جمله کشور ما نیز سرطان در حال افزایش
است.
معاون تحقیقات وزیر بهداشت با بیان اینکه موضوع سرطان در ایران روال متفاوتی
با دنیا و حتی با خاورمیانه دارد، اظهار کرد: در ایران، سرطان معده، پروستات و روده
بزرگ شایع است و در زنان سرطان پستان، روده بزرگ، تخمدان و مری شیوع بیشتری دارد
است. اگر متوسط جهانی بروز سرطان 182 در 100 هزار نفر در سال باشد، میزان بروز
سرطان در ایران، 135 نفر در 100 هزار نفر در سال است و هنوز از متوسط جهانی میزان
بروز سرطان کمتر است.
ملک‌زاده با اشاره به گسترده‌بودن شیوع سرطان در استان گلستان گفت: اطلاعات
مربوط به استان گلستان، اطلاعات کامل‌تری در زمینه سرطان است و در آنجا میزان شیوع
سرطان 176 در 100 هزار است که ممکن است یکی از دلایل این تفاوت آمار کم‌شماری باشد
یعنی اینکه ما در کشور همه سرطان‌ها را به خوبی ثبت نمی‌کنیم. آینده سرطان این
خواهد بود که این بیماری افزایش می‌یابد و دلیل آن افزایش طول عمر و امید به زندگی
است. بخشی از آسیای مرکزی که شمال ایران نیز جزو آن است از مناطقی به شمار می روند
که بیشترین میزان شیوع سرطان را دارد و منطقه گنبدکاووس و ترکمن‌صحرا در ایران
بیشترین میزان شیوع برخی سرطا هان را دارند که مطالعات زیادی در زمینه این میزان
شیوع انجام شده به این صورت که میزان شیوع سرطان مری در این منطقه در سال 1970 در
مردان 92 و در زنان 110 در 100 هزار نفر بوده است.
وی با بیان اینکه اخیرا نرخ شیوع سرطان در این منطقه به مقدار یک سوم کاهش
یافته است، گفت: یکی از دلایل کاهش شیوع سرطان مری بهبود وضعیت اقتصادی، مسکن،
تغذیه و... بوده است. البته کاهش سرطان مری به معنای عدم افزایش سایر انواع آن
نیست. مثلا یکی از انواع سرطان‌های گوارشی یعنی سرطان کلون در این منطقه در حال
افزایش است.
معاون تحقیقات وزیر بهداشت درباره دیگر دلایل کاهش سرطان مری در استان گلستان،
گفت: عامل 50 درصد موارد مرگ و میر در این استان سکته قلبی و مغزی و 22 درصد موارد،
سرطان بوده است بنابراین شیوع بالای سکته‌های مغزی و قلبی و مرگ و میر ناشی از آن
در کاهش سرطان مری نقش داشته است، اما هنوز در آن منطقه سرطان مری، معده و کلون
شایع است. اما سوال ما این است که چرا در یک نقطه از ایران سرطان خاصی شایع است.
یکی از دلایل آن عادت مردم منطقه گلستان به آشامیدن چای داغ بوده و علت دیگر آن
مربوط به ژنتیک است.
ملک‌زاده، سومین عامل شیوع سرطان را در منطقه گلستان را مصرف دخانیات دانست و
گفت: یکی از مهم‌ترین دلایل شیوع سرطان در این منطقه مصرف تریاک است به طوری که در
این منطقه شیوع مصرف تریاک حتی از سیگار هم بیشتر است. مطالعات بعدی ما نشان داد
تریاک در سرطان‌های دیگر هم نقش دارد اما این موضوع نشان می‌دهد که علل سرطان در
همه جای دنیا یکسان نیست و ابتدا باید در هر منطقه مطالعاتی انجام داده و بعد از آن
برای پیشگیری برنامه‌ریزی و اقدام کنیم.
وی در تشریح سایر عوامل بروز سرطان مری در گلستان گفت: بهداشت دهان و دندان
نیز یکی از عوامل بروز سرطان مری است. ما قبول داریم که سرطان در ایران با یک نرخ
معمولی افزایش یافته که دلیل آن افزایش طول عمر، مسن‌شدن جامعه، تغییر سبک زندگی،
ثبت اطلاعات بیشتر، مرگ و میر کمتر نوزادان و دیگر عوامل مثل آلودگی هواست که ممکن
است در بروز سرطان‌هایی مثل ریه موثر باشد. همچنین سموم نیز در زمینه بروز سرطان
موثرند که متاسفانه روی این سموم کار چندانی انجام نشده است، مثل نیترات‌ها که منجر
به سرطان‌مری و معده می‌شود بنابراین کسانی که بهداشت دهان و دندان را رعایت نکنند
و نیترات مصرف کنند، بیشتر در معرض سرطان هستند.
معاون تحقیقات وزارت بهداشت در ادامه گفت: 50 درصد سرطان‌ها قابل پیشگیری و 50
درصد قابل درمان هستند، اما 50 درصد از سرطان‌ها نیز غیرقابل پیشگیری و درمان هستند
و بودجه عمده‌ای در دنیا خرج تشخیص به موقع و درمان می‌شود.
تریاک، عاملی مهم در
بروز سرطان در ایران
ملک‌زاده در مورد عوامل بروز سرطان در ایران اظهار کرد: سیگار، قلیان و تریاک
از عوامل مهم بروز سرطان در ایران هستند و تریاک حتی از مصرف سیگار نقش بیشتری در
ایجاد سرطان دارد و یکی از عوامل سرطان لوزالمعده است. یعنی مهم‌ترین ریسک فاکتور
سرطان لوزالمعده در ایران، تریاک است. همچنین چاقی نیز از عوامل موثر در بروز سرطان
است که در این کشور با این موضوع مواجه هستیم. بیشترین مصرف تریاک در دنیا در ایران
است که یکی از مهم‌ترین عوامل سرطان‌زاست و باید روی آن بیشتر کار شود. کمربند
منطقه سرطان‌خیزی که شمال کشور ما نیز جزو آن است، محل کشت و برداشت تریاک است و
متاسفانه در ایران این ماده به شکل ترانزیت هم وجود دارد.
وی با تاکید بر اهمیت نقش تغذیه در بروز سرطان گفت: تغذیه نیز بسیار مهم است و
ما در کشور مصرف میوه و سبزیجات ما در کشور کم است. در این مورد مصرف آجیل‌های بدون
نمک، یکی از عوامل پیشگیری از سرطان است. امواج الکترونیکی و حتی موبایل نیز
می‌تواند منجر به سرطان شود، به طوری که در مطالعات عنوان شده که موبایل می‌تواند
باعث بروز سرطان مغز شود.
معاون علمی و فناوری وزارت بهداشت افزود: اگر به درستی به مردم گفته شود که
تریاک، طول عمر را به شدت کاهش می‌دهد، می‌توان باعث کاهش این ماده شد. ما
مجموعه‌ای از فعالیت‌ها را داریم که اگر آنها را انجام دهیم، می‌توانیم از 50 درصد
سرطان‌ها پیشگیری کنیم که اعمال و فرهنگسازی آن در جامعه دشوار است.
ملک‌زاده در مورد نقش وراثت در بروز سرطان اظهار کرد: ارث فقط 5 درصد در بروز
سرطان تاثیر دارد که در این زمینه خیلی هم قابلیت پیشگیری وجود ندارد. یکی از
بحث‌های مهم این است که باید در زمینه سرطان‌ها غربالگری کنیم. البته باید ببینیم
این غربالگری موثر است یا خیر. بنابراین مهم است که روشی را برای غربالگری انتخاب
کنیم که مفید باشد. در حال حاضر گایدلاین‌ها برای پیشگیری از سرطان تغییر کرده است.
به طور کلی باید پروتکل‌ها و روش‌های پیشگیری را به طور دقیق مطالعه کنیم تا ببینیم
آیا واقعا موثرند یا خیر؟
برنامه کنترل سرطان
در ایران
وی افزود: ما در ایران برنامه‌ای به نام برنامه کنترل سرطان داریم. که البته
در کشور ما بحث کنترل سرطان خیلی جدی گرفته نشده است. این برنامه ابعاد و
گایدلاین‌های مختلفی دارد که روی بعضی از آنها کار کرده ایم. اولین کاری که در حال
انجام است این است که بتوانیم ثبت صحیح در مورد سرطان داشته باشیم که کاری است که
برنامه آن را در 10 استان تهیه کرده‌ایم تا بتوانیم نظام ثبتی مبتنی بر جمعیت ایجاد
کرده و دقیقا سرطان را بررسی کنیم. یکی از مشکلات ما این است که زمانی که کاری را
در حوزه سرطان می‌کنیم تا این کار خودش را نشان دهد و نرخ شیوع سرطان را کم کند، 5
تا 10 سال طول می‌کشد بنابراین برنامه‌های کنترل سرطان درازمدت هستند و باید به
صورت ملی روی آنها کار کرد.
معاون تحقیقات وزیر بهداشت در ادامه تشریح دلایل بروز سرطان گفت: قلیان نیز
یکی از عوامل خطرناک در بروز سرطان است و یکی از مهم‌ترین دلایل سرطان روده بزرگ و
پستان، کم تحرکی است. در مورد اشعه آفتاب نیز باید مراقبت‌های لازم انجام گیرد.
زیرا اخیرا سرطان پوست از سرطان‌های شایع در کشور بوده است.
ملک‌زاده در پایان از برنامه‌های غربالگری در منطقه گلستان خبر داد و گفت: این
برنامه باید ابتدا به صورت پایلوت انجام شود و نگاه ما در این برنامه به دو نسل
باشد. یکی نسل جوان که از طریق آموزش‌هایی مثل نخوردن چای داغ و متعادل کردن وزن
زمینه بروز سرطان را در خود کاهش دهند و دیگری غربالگری سرطان در افرادی که به 50
سال رسیده‌اند. این برنامه به صورت پایلوت در حال انجام است و منتظریم تا نتایج آن
را ببینیم.