به گزارش
خبرنگار باشگاه خبرنگاران قم، پس از رسمی شدن مذهب تشيع در ايران توسط صفويه، عزاداری بر حضرت سيد الشهدا نمود ديگری پيدا کرد و گستره بيشتری يافت و کم کم وجود مکانی خاص برای عزاداری و مراسم ديگر در اين زمينه شکل گرفت .اين که پيدايش «تکيه » به عصر قاجار به برمی گردد.
گويا بيشترين کاربرد آن برای تعزيه خوانی بوده است .درقم نيز تکيه هايی از اين عصر وجود دارد که در آن عزاداری می شده است.
در ايام عزاداری تکيه را با طاق نماهای مختلفی می آراستند که عبارت بوده از:طاق نمايی از چراغ الوان دانه نشان ، آيينه ، شمعدان و گل طاق نمايی از سلاح های جنگی مانند، شمشير، زره ، کلاهخود، تير و کمان .
طاق نمايی جهت حضرت، علی اکبر (ع) طاق نمايی برای حضرت ابوالفضل که از اسباب حرب و مشک آب و علم و پرچم قرمز تشکيل می شده است طاق نمايی به عنوان حجله حضرت قاسم (ع ) که تماماً آينه کاری می شده استدير: محل نشيمن سر دم دار بوده است.
تکيه چهارمردان
يکی از باشکوه ترين عزاداری های قم در اين مکان برگزار می شده و گويا در زمانی کهن تر افراد محله سنگبند و کوچه های اطراف ، و هيئت شاه حمزه و گذر قلعه نيز برای عزاداری به آن جا می آمده اند.
اوج شکوه آن در زمان آقا سيد جلال قهوه چی بوده که با تدبير خود، عزاداری با شکوهی در آن بر پا می نموده است .سادات برقعی و لک ها نيز در اين امر شرکت می نموده اند که باعث رونق روز افزون آن بوده است .
در دوره اختناق زمان پهلوی و به ويژه سال های 1320 تنها تکيه ای که افراد آن شب اول محرم و شب هفتم و روز عاشورا به عزاداری می پرداختند و به سمت حرم مطهر حرکت می کرده اند همين تکيه چهارمردان بوده است، هم چنين مانند تکيه سنگ سياه طاق نما و دير می بسته اند.
تکيه ميرزای قمی
يکی ديگر از مکان هايی که ظاهراً از دوره ميرزای قمی به بعد در آن عزاداری می کرده اند تکيه ای است به نام ايشان و در پشت مسجد جامع قم . در اين تکيه تعزيه به پا می شده و گويا استفتا از ميرزای قمی درباره شبيه خوانی مربوط به مردم همين محله باشد.
تکيه حاج سيد حسن
بنيان گذار اين تکيه حاج سيد حسن تکيه ای بوده است ؛ البته قبل از او پدرش سيد محمد نيز در اين مکان عزاداری می کرده است ؛ اما وی آن جا را تکيه ناميده و پس از او فرزندان و نوادگان او به لقب تکيه ای معروف شدند. گويا سادات تکيه ای در عصر ما از اولاد او هستند. سابقه عزاداری در اين محل به بيش از دويست و پنجاه سال قبل باز می گردد.
از تکيه های معروف ديگر تکيه عشق علی است . ديگری تکيه ملامحمود است که نه طاق نما داشته است و ساکنين اطراف خندق ، محله های گذر قلعه ، کوچه جواديه ، شاد قلی خان ، و جواديه برای عزاداری به آنجامی آمده اند.
تکيه يزدی ها
اين تکيه در قسمت شمالی پشت بازار در کوچه ای به نام فيروز واقع شده است . گو اين که بنيان گذار آن فردی از اهالی يزد به نام «علی » بوده است که به قم مهاجرت کرد و اين مکان را ابتدا برای تيغ زنی عزاداران فراهم کرده ، سپس به تکيه تبديل شده است .
پس از او مشهورترين سرپرست آن ميرزا عبد الحسين عليشاهی بوده است . وی فردی با اخلاص بوده که در برپايی عزاداری حضرت سيد الشهدا در دوران اختناق رضا خانى و پس از آن بسيار تلاش می کرده است . شايد بتوان او را يکى از بزرگ ترين برگزار کنندگان عزاداری امام حسين (ع ) در دوران متاخر در قم دانست .
اين تکيه نيز طاق نما داشته و از قرار معلوم عزاداری باشکوهی در آن برگزار می شده است . هم چنين، تعزيه ای که در اين مکان برگزار می شده، يکی از باشکوه ترين تعزيه های دوران متأخر بوده است ؛ به گونه ای که در سال 1321 ش صد رأس اسب برای برگزاری آن استفاده شده است.
تکيه باغ پنبه
يکی ديگر از مکان هايی که سابقه زيادی در عزاداری دارد، تکيه باغ پنبه است . سند وقفی اين تکيه به نام خانواده سلامت است، و بيش از صد و نود سال پيش توسط فردی به نام حاج سيد جعفر مدرس بنا شده است از ويژگی های اختصاصی اين تکيه وجود مشعل بسيار سنگين در آن بوده است .
اين مشعل شش متر طول و يک متر عرض داشته و به چند طبقه تقسيم می شده است .
هشتاد چراغ پيه سوز بغدادی بر آن نصب بوده که با پيشرفت صنعت تبديل به چراغ نفتی می شود.
تعداد زيادی گلدان و... بر آن می بسته اند که بسيار سنگين می شده است و به طور معمول افراد زورمند آن را حرکت می داده اند. رسم اين بوده که مشعل را به حرم آورده و دوباره به تکيه برگردانند. گويا ابتدا رسم آن ها اين بوده که با بستن کتل به منزل امام جمعه رفته و پس از آن به تکيه برگردند ولی بعدها به سمت حرم می رفته اند.
يکی ديگر از مکان هايی که در آن عزاداری برگزار می شده، حرم شاهزاده حمزه است . در اطراف اين حرم طايفه بيگدلی سکونت داشته اند و عزاداری در اين حرم توسط سران و خوانين اين طايفه برگزار می شده است .
معروف ترين فرد از آن ها نجف خان بيگدلی بوده است که با شوق هر چه تمام تر در اين راه کوشش می کرده است .
در دالان قديم شاهزاده حمزه هشت صفه وجود داشته که در هر صفه عده ای با ميانداری يک نفر به عزاداری می پرداخته اند
تکيه متولی باشی
يکی ديگر از مکان هايی که در آن عزاداری می شده است تکيه متولی باشی است . اين تکيه را سيد محمد باقر متولی باشی در اوايل سلطنت مظفرالدين شاه ساخته است .
وی در اين دوران متولی آستانه حضرت معصومه (س ) بوده است . گو اين که هنوز پژوهش چشمگيری درباره شخصيت اين فرد صورت نگرفته است .
اما آن چه که از گفته ها برمی آيد وی از نسل سيد حسين مجتهد کرکی عالم بزرگ عهد صفوی و متوفی در 1001 ق است و نسل در نسل متولی آستانه مقدسه بوده اند.
وی در اين دوران فرد بسيار با نفوذی بوده است و «به زبان ديگر برای خود دستگاه پادشاهی داشت ». گويا مردم نيز دل خوشی از او نداشته اند.
اما به هر حال تکيه مجلل او در بهترين مکان شهر قرار داشته است . اين تکيه در ضلع شرقی قبرستان قديم قم بوده و به گونه ای آن را طراحی کرده بودند که تمام دسته های عزادار پس از خروج از حرم به آن جا بروند.
بنابراين نزديکی به مرکزشهر و حرم مطهر به آن جايگاه ويژه ای می بخشيده است . در ايام عزاداری حاکم شهر، جهانگردان و سفرای خارجی ، بعضی از دولتيان تهران ، رييس شهربانی و ادارات دولتی و اشراف شهر در آن حضور می يافتند.
آن چه ذکر شد قديمی ترين و بزرگ ترين دسته های عزاداری و تکايای آن ها بود که ظاهراً از دوران صفويه به اين طرف به وجود آمده اند، و قدمت عزاداری اين ناحيه را می رساند.
بعضی از تکيه های ديگر نيز وجود دارد که از اواخر دوره قاجار و اوايل دوره پهلوی به وجود آمده است؛ مانند تکيه گذر جدا که اکنون دردست سادات بنی فاطمه است . تکيه بزرگ که در محله ابرقو يا کوچه حاج زينل واقع شده است .
تکيه عربستان که در محله عربستان به وجود آمده است و به نام تکيه بالا معروف شده؛ دو تکيه ديگر در اين محله بوده به نام های تکيه پايين و تکيه چاله آژان .
تکيه سيدان که سادات برقعی آن را پايه گذاری کردند. هيئت روحانيون در مدرسه رضويه به سرپرستی مرحوم حاج شيخ عبد الکريم حايری يزدی ، هيئت آله جوی که امروز آن را آلوچو می خوانند، هيئت کوچه حکيم که توسط سيد مصطفی بهاء الدينی پايه گذاری شده ، هيئت شاهزاده ظهير که توسط حاج هادی فخار قمی بنيان گذاری شده است .
نکته قابل ذکر در اين زمينه آن که : اوضاع سياسی - اجتماعی در خط مشی دسته های عزاداری تأثير می گذاشته ؛ به ويژه پس از مشروطه که سطح آگاهی های جامعه بالاتر می رود نوعی دو گانگی را درسلوک اجتماعی - سياسی دسته های عزاداری می توان ديد.
بعضی تکيه ها و هيئت های عزاداری که معطوف به قدرت بودند و از پشتيبانی حکومت وقت برخوردار بودند، در اين زمان با بی مهری مردم مواجه می شوند و در بعضی موارد حتی بين آن ها و مردم تقابل به وجود می آيد.
و برعکس تکيه ها و دسته هايی که با حکومت وقت رابطه ای نداشتند، جايگاه بهتری پيدا می کنند؛ به ويژه آن که گاهی افراد آگاه و مردمی در رأس اين دسته ها جای می گرفتند و مردم را عليه استبداد بسيج می کردند، که بارزترين نمونه آن در بين دسته چهل اخترانی ديده می شود. تکيه يزدی ها نيز به علت جايگاه مردمی در اين راه همکاری می کرده است.
انتهای پیام/ز