به گزارش
خبرنگار کلینیک باشگاه خبرنگاران، مسئولیت‌پذیری
همراه با قبول مسئولیت‌های بزرگ‌تر(به شرطی که فرد شرایط لازم و کافی امور
مربوطه را داشته باشد) عاملی مهم برای تسریع روند پیشرفت‌های فردی و
اجتماعی است. این ویژگی در هر حرفه یا شغلی بر میزان اعتبار اجتماعی شخص
می‌افزاید. احساس ارزشمند بودن و عزت‌نفس از نتایج دیگر آن است. اینان به
دلیل اعتباری که در جامعه کسب می‌کنند برجسته‌تر هستند و بدین ترتیب ترقی و
پیشرفت را نصیب خود و جامعه می‌کنند.
در روند
افزايش مسئوليت پذيری خود يا تقويت آن در ديگران، باثبات بودن و متعهد بودن
2 شرط مهم و اساسی است. هر قدر در انجام کار جدی‌تر باشيم و پايداری را در
خود تقويت کنيم، احتمال دستيابی به اهداف‌مان بيشتر می‌شود. سعی کنيد
مسئوليتی را که پذيرفته‌ايد ولو هر قدر کوچک به طور منظم انجام دهيد. مثلا
اگر مسئوليت بيرون گذاشتن زباله به شما محول شده، سعی کنيد هميشه خودتان
اين کار را انجام دهيد. انجام دادن گاه به گاه يک عمل باعث ايجاد خستگی و
بی‌حوصلگی و در نتيجه ترک آن می‌شود.
ویژگی‌های افراد مسئولیت‌پذیر:
داشتن اعتماد به نفس
فعال بودن و پویایی
قبول شکست‌ها درصورت ناکامی به جای مقصر دانستن دیگران یا توجیه شکست‌ها
تلاش برای جبران ناکامی‌ها
انعطاف‌پذیر بودن درصورت لزوم
پاسخگو بودن نسبت به امور محوله
هدفمندکردن فعالیت‌ها
برنامه‌ریزی برای دسترسی به اهداف از قبل تعیین شده
يکی
از ويژگی‌های مهم شخصيتی که در موفقيت ما نقش عمده‌ای ايفا می‌کند،
مسئوليت‌پذيری است. احتمالا شما نيز تا به حال با افرادی مواجه شده‌ايد که
به دقت وظايف‌شان را انجام می‌دهند و نيازی به تذکر ديگران ندارند، از طرف
ديگر حتما اشخاصی را هم مشاهده کرده‌ايد که به وظايف خود اهميتی نمی‌دهند و
برای مسئوليتی که به عهده دارند هيچ ارزشی قائل نيستند.
ما غالبا برای
توصيف دسته نخست از واژه مسئوليت‌پذير استفاده کرده و دسته دوم را
انسان‌هايی بی‌مسئوليت قلمداد می‌کنيم. اگرچه اين تعريف از مسئوليت‌پذيری
اشتباه نيست، اما روانشناسان تعريف دقيق‌تری از اين ويژگی ارائه داده‌اند.
سرتو (1989) مسئوليت‌پذيری را يک الزام و تعهد درونی از سوی فرد برای انجام
مطلوب همه فعاليت‌هايی که بر عهده او گذاشته شده است، تعريف می‌کند و
معتقد است مسئوليت‌پذيری از درون فرد سرچشمه می‌گيرد. فردی که مسئوليت کاری
را بر عهده می‌گيرد، توافق می‌کند که يکسری فعاليت‌ها و کارها را انجام
دهد يا بر انجام اين کارها توسط ديگران نظارت داشته باشد.
بسياری
از افراد دوست دارند که مسئوليت‌پذيرتر شوند، اما فکر می‌کنند که چون وارد
سنين بزرگسالی شده‌اند، ديگر قادر نيستند برای رشد و پرورش اين ويژگی،
کاری انجام دهند. درست است که مسئوليت‌پذيری نيز مانند هر ويژگی ديگری در
دوران کودکی سريع‌تر آموخته می‌شود، اما اين بدان معنا نيست که اگر فردی در
کودکی به هر دليلی مسئوليت پذيری را نياموخت به ناچار بايد در طول عمر خود
با عدم مسئوليت پذيری و عواقب ناشی از آن دست و پنجه نرم کند.
نتايج
مطالعات گوناگون نشان داده است که خوشبختانه مسئوليت‌پذيری ارثی نيست،
بلکه معنا و مفهومی قراردادی، اخلاقی و تربيتی است که می‌تواند در هر زمانی
فراگرفته شود. ممکن است شما مجبور شويد به دليل از دست دادن زمان معمول
يادگيری اين ويژگی (دوران کودکی) زمان بيشتری صرف تمرين و آموختن آن کنيد،
اما مهم اين است که بالاخره مسئوليت پذيری را فراخواهيد گرفت. به همين سبب
روانشناسان راهکارهايی را برای افزايش مسئوليت‌پذيری ارائه کرده‌اندکه در
ادامه به ذکر آنها می‌پردازيم.
از اشتباه کردن نهراسيد
به
خاطر داشته باشيد که احساس مسئوليت هنگامی در افراد به‌وجود می‌آيد که به
آنها مسئوليت داده شود. در عين حال فرد بايد در مورد اثربخشی پاسخ‌هايش،
بازخورد دريافت کند و در مورد راه‌های گوناگونی که در دیگر موقعيت‌ها مناسب
هستند، اطلاعاتی داشته باشد.
اگر از اشتباهات خويش درس بگيريد، عملکرد
بهتری در آنچه انجام می‌دهيد، به دست خواهيد آورد. اما چنانچه نتوانيد ياد
بگيريدکه چرا کارتان اشتباه بوده است يا به جای آن می‌توانستيد چه کار
ديگری انجام دهيد، هرگز در کارتان پيشرفت نخواهيد کرد. بدين منظور هرگاه در
کاری شکست خورديد، از خودتان اين سؤالات را بپرسيد: چه رفتارهای اشتباهی
را مرتکب شده‌ام؟ چه درس‌ها يا آگاهی‌هايی از اشتباهاتم به‌دست آورده‌ام؟
سپس سعی کنيد با پاسخ دادن به اين سؤالات بينش کامل و دقيقی نسبت به کار
خود به دست آوريد تا در کوشش بعدی موفق شويد.
به خاطر داشته باشيد که مسئول بودن به معنی پيروی کورکورانه از ديگران نيست
توانايی
اخذ تصميم‌های درست، عامل عمده تکامل حس قدرت يا کنترل‌کردن شرايط زندگی
خويش است. نتايج پژوهش‌های متعدد حاکی از آن است که بين مسئوليت‌پذيری و
تصميم‌گيری رابطه تنگاتنگی وجود دارد. شک نيست که مردد و بی‌تصميم بودن يک
راه بی‌مسئوليت بودن است. با خود بينديشيد که در اتخاذ چه تصميماتی دچار
ترديد می‌شويد. برای پی‌بردن به اين موضوع، از گام‌های متوالی مهارت حل
مسئله بهره بگيريد. از آنجايی که در يکی از شماره‌های پيشين اين مهارت را
به تفصيل شرح داده‌ايم به بيان مختصر آن بسنده می‌کنيم. اين مراحل به
اختصار عبارتند از:
1. مشخص‌کردن مسئله‌‌ای که نياز به تصميم‌گيری دارد.
2.جست‌وجوی راه‌حل‌های مختلف
3.ارزيابی راه‌حل‌ها و انتخاب بهترين آنها
4.عملی‌کردن راه‌حل‌ها.
از برنامهريزی غافل نشويد
برنامهريزی
و تهيه فهرستی از کارها، اهداف و وظايف‌تان به شما کمک می‌کند تا به
اندازه توان‌تان تلاش کنيد و انتظارات غيرواقع‌بينانه‌ای از خودتان نداشته
باشيد. به‌علاوه مکتوب‌کردن اهداف‌تان سبب می‌شود که آنها را جدی‌تر بگيريد
و برای نيل به آنها بيشتر تلاش کنيد. به خاطر داشته باشيد که رسيدن به
اهداف بزرگ تنها از طريق برداشتن گام‌های کوچک و متوالی ميسر است. هدف‌تان
را به اهداف جزئی‌تر تقسيم کرده و پس از طی هر قدم به عبور از مرحله بعد
بينديشيد.
تلاش کنيد احساس قدرت را در خود افزايش دهيد
افراد
برای برخورداری از عزت نفس زياد (يکی از ويژگی‌های مرتبط با مسئوليت
پذيری)، به حس قدرت نياز دارند. داشتن احساس قدرت به معنی آن است که فرد
دارای منابع، فرصت و قابليت تأثيرگذاری بر شرايط زندگی خويش است. فرد بايد
فرصت داشته باشد که انتخاب کند و تصميم بگيرد، کفايت خويش را اعمال کند و
وظايفی را که با توانايی‌های وی مطابقت دارد، به انجام برساند. بدين منظور
لازم است تلاش کنيد که فرصت‌هايی را برای ابراز کفايت خود به‌وجود آوريد و
به محض اينکه سطح کفايت‌تان بالا رفت، فرصت‌هايی جديدی به وجود آوريد تا
بتوانيد آنچه را که آموخته‌ايد، تمرين کنيد.
برای
افزايش حس قدرت در خود لازم است هنگام رؤيارويی با مسائل مختلف به 3 عامل
توجه کنيد تا ميزان مسئوليت‌پذيری خود را افزايش دهيد. اين عوامل عبارتند
از:
الف- امکاناتی که در اختيار داريد
ب– فرصت انجام کار مورد نظر
ج– قابليت انجام آن کار
خواستگار مسئولیت پذیر ,افزايش مسئوليت پذيری
برای برنامه ريزی به ديگران کمک کنيد
هر
سال حداقل به يک نفر کمک کنيد تا اهداف و برنامه‌هايش را مشخص کند. او را
تشويق کنيد تا فهرستی از اهداف بلند مدت خود تهيه کرده و گام‌های لازم برای
رسيدن به اين اهداف را يادداشت کند. هرچند وقت يک بار از او بخواهيد که
يادداشت‌هايش را به شما نشان دهد و بگويد چقدر به اهداف خود نزديک شده است.
به خاطر گام‌هايی که برداشته وی را تشويق کرده و او را درباره اشتباهاتش
راهنمايی کنيد.
سعی کنيد مطلبی کسل کننده اما مفيد را بياموزيد
اغلب
مردم می‌دانند که بالاخره بايد کار خاصی را انجام دهند، اما اين فرايند
آنقدر به نظرشان خسته کننده می‌آيد که تا جايی که می‌توانند از انجام آن
طفره می‌روند و به فعاليت‌های ديگری که براي‌شان لذت بخش هستند می‌پردازند.
کار مفيدی که شما مي‌خواهيد انجام دهيد چيست؟ يادگيری لغات يک زبان
بيگانه؟ يا آموختن شيوه حسابداری کامپيوتري؟ اطمينان حاصل کنيد که اين
کار،کاری است که بايد در گذشته به انجام می‌رسيده، اما تنها به دليل خسته
کننده بودن تا به حال به تعويق افتاده است.پس از اينکه موضوع مشخص شد به
کتابخانه برويد و کتابی در آن مورد به امانت بگيريد،سعی کنيد که کتاب را به
طور کامل و با دقت بخوانيد.
تعريف دقيقی از مسئوليت‌پذيری داشته باشيد
مسئوليت‌پذيری
يعنی قابليت پذيرش، پاسخگويی و به عهده گرفتن کاری که از کسی درخواست
می‌شود و شخص حق دارد که آن را بپذيرد يا رد کند. وقتی فردی می‌خواهد
مسئوليت را بپذيرد، بايد برای او کاملا مشخص شود که موضوع درخواست چيست و
در برابر به عهده گرفتن آن چه چيزی به دست می‌آورد. در واقع مسئوليت
انتخابی آگاهانه است، درست مثل قراردادی نانوشته که تمام اجزای آن برای فرد
مشخص است. هنگامی که فردی احساس مسئوليت کند، ديگر لزومی ندارد که ديگران
به او بگويند که در هر موقعيتی چگونه عمل کند. افراد در نتيجه توجه به
مقررات، ارزيابی تجربه‌های خويشتن و رسيدن به نتيجه‌گيری‌های واقع‌گرايانه
آن تجربه‌ها، الگوی رفتاری مناسبی را اختيار می‌کنند.
آیا
شما هم گاهی با خود فکر می‌کنید که اصلا انسان مسئولیت‌پذیری نیستید و از
این موضوع ناراحت می‌شوید؟ یا از آن دسته افرادی هستید که به مسئولیت پذیر
بودن خود می‌بالید و به این ویژگی مثبت خود افتخار می‌کنید؟ از آنجایی که
تعاریف متعددی درباره مسئولیت‌پذیری وجود دارد، ممکن است تصوری که شما در
این باره از خودتان دارید، کاملا درست نباشد. آزمون زیر به شما کمک می‌کند
که دریابید آیا واقعا فرد مسئولیت‌پذیری هستید یا خیر و آیا خواستگارتان از
ویژگی مسئولیت‌پذیری برخوردار است؟
لطفا عبارات
زیر را به دقت خوانده و میزان موافقت یا مخالفت خود با هر یک از آنها را با
استفاده از گزینه‌های (کاملا موافقم، موافقم،نظری ندارم،مخالفم یا کاملا
مخالفم) مشخص کنید:
1. من وسایل متعلق به خود را تمیز و مرتب نگه می‌دارم.
2. من به خوبی می‌توانم وقت و فعالیت خود را طوری تنظیم کنم که کارهای محوله به موقع انجام شود.
3. آدم بسیار منظم و با برنامه‌ای نیستم.
4. سعی می‌کنم وظایف محوله به خود را با صداقت و درستی انجام دهم.
5. من دارای اهداف دقیق و روشنی هستم و برای دستیابی به آنها طبق برنامه منظمی عمل می‌کنم.
6. قبل از شروع هر کاری وقت زیادی تلف می‌کنم.
7. برای دستیابی به اهداف خود سخت تلاش می‌کنم.
8. وقتی تعهدی می‌دهم همیشه آن را اجرا می‌کنم.
9. بعضی اوقات آنطور که باید صادق و قابل اطمینان نیستم.
10. آدم سازنده و مولدی هستم و همیشه مسئولیت‌های خود را به انجام می‌رسانم.
11. به نظر نمی‌رسد هرگز بتوانم کارهای خود را نظم و ترتیب دهم.
12. سعی می‌کنم همه کارهای خود را به بهترین نحو انجام دهم.
13. بدهکاری‌هایم را سر موقع و کامل پرداخت می‌کنم.
14. برایم مشکل است خود را مجبور به انجام وظایفم کنم.
15. وقتی کاری را به دست می‌گیرم تقریبا همیشه آن را به پایان می‌رسانم.
16. غالبا کارهایم را بدون برنامه‌ریزی زمانی انجام می‌دهم.
17. برای جلوگیری از دوباره کاری سعی می‌کنم کارهایم را با دقت انجام دهم.
18. آنقدر کارهای ریز و کوچک برای انجام دادن دارم که گاهی تمام آنها را نادیده می‌گیرم.
19. وقتی می‌خواهم به یک سفر کوتاه بروم، از قبل با دقت در رابطه با آن برنامه‌ریزی می‌کنم.
20. وقت زیادی را برای پیدا‌کردن چیزهایی که سر جای‌شان نگذاشته‌ام صرف می‌کنم.
شیوه نمره‌گذاری:
در
عبارات19 ،1،2،4،5،7،8،10،11،12،13،15،17 به گزینه کاملا موافقم4 امتیاز،
موافقم3 امتیاز، نظری ندارم 2 امتیاز، مخالفم یک امتیاز و کاملا مخالفم صفر
امتیاز تعلق می‌گیرد. در عبارات3،6،9،11،14،16،18،20 نمره‌گذاری معکوس
است، یعنی به عبارت کاملا موافقم صفر امتیاز، موافقم یک امتیاز، نظری
ندارم2امتیاز، مخالفم 3امتیاز و کاملا مخالفم 4امتیاز تعلق می‌گیرد. حالا
امتیازات خود را باهم جمع کنید.
نتیجه‌گیری:
امتیاز
بالاتر از 50: به شما تبریک می‌گوییم، شما فرد مسئولیت‌پذیری هستید. شما
اهداف و برنامه‌های خاصی را در زندگی خود تعیین کرده و برای دستیابی به
آنها می‌کوشید. از طرف دیگر به قول و قرارهای‌تان سخت پایبندید و به همین
دلیل اطرافیان‌تان کاملا به شما اطمینان دارند. به علاوه شما به‌خوبی از
ارزش زمان این موهبت الهی آگاهید و بنابراین آن را بیهوده هدر نمی‌دهید.
امتیاز
پایین‌تر از 50: متاسفانه حس مسئولیت‌پذیری شما ضعیف است، البته این گفته
به این معنا نیست که شما به اصول اخلاقی پایبند نیستند، بلکه منظور این است
که معمولا دقت کافی برای انجام کارها ندارید و در جهت رسیدن به اهداف خود
نیز چندان مصر و پیگیر نیستید. برخی از شواهد پژوهشی نیز نشان می‌دهند که
نیاز به لذت‌طلبی و علاقه‌مندی به امور جنسی در افراد دارای نمره پایین
بیشتر از افرادی است که نمره‌های بالا کسب می‌کنند.
منبع: ایده آل