به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، راه‌های زیادی برای اثبات ادعا در دادگاه وجود دارد که یکی از آنها گواهی شاهدان یک ماجراست. شهادت در پرونده‌های قضایی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد و يكي از مهمترين مستندات صدور آراي دادگاه‌ها به حساب می‌آید.
یک تعریف ساده
شهادت يكي از ادله اثبات دعواست و شامل اِخباری (خبردادنی) می‌شود که از طرف یک نفر مطرح و روند پرونده را به نفع یکی از طرفین تغییر می‌دهد. به این ترتیب شهادت 4 رکن دارد که شامل موارد زیر می‌شود:
1- اخبار
2- اخبار به حق
3- به نفع غير
4- به ضرر غير
اعتبار شهادت را در نظر داشته باشید
این طور نیست هر کسی از گرد راه می‌رسد، مدعی شود درباره مساله‌ای اِخبار دارد و دادگاه یا مقام قضایی هم آن را بپذیرد. برای اینکه گفته‌های چنین فردی مقبول شود باید شرایط قانونی نیز داشته باشد. این شرایط که مربوط به شاهد می‌شود در ماده 1313 قانون مدني و تبصره 1و2 آن آمده است. فردی که می‌خواهد شهادتی بدهد باید بالغ و عاقل باشد. از دیگر ویژگی‌های مورد نیاز شهادت عدالت، ايمان، طهارت مولد، ذي‌نفع نبودن در پرونده و عدم تكدي‌گری است.
عادل كسي است كه مرتكب گناه كبيره نشده باشد و بر گناه صغيره نيز اصرار نورزد. همچین طهارت مولد يعني شاهد از روابط نامشروع به وجود نيامده باشد و به عبارت دیگر ولدالزنا نباشد زیرا اگر یکی از این دو شرط تحقق نیابد، دادگاه شهادت فرد را قبول نمی‌کند.
نحوه شهادت
فرض را بر این بگیرید که شاهد شما همه شرایط را دارد و ایرادی به او از نظر قانون وارد نیست باید این را نیز بدانید که نحوه شهادت دادن هم شرایطی دارد که باید در نظر گرفته شود و در مواد 1315 تا 1318 قانون مدنی به این شرایط پرداخته شده است. بر این اساس شاهد باید به حرفی که می‌زند یقین داشته باشد و قطعا بداند که فلان اتفاق رخ داده یا نداده است. همچنین شاهد حرفی که می‌زند باید با دعوایی که مطرح شده است مطابقت داشته باشد ضمن آنکه اگر برای یک ماجرا یا یک پرونده تعدادی شاهد اقدام به شهادت کرده‌اند باید شهادت آنها با یکدیگر یکسان باشد و هم‌سان نبودن شهادت آنان و تفاوت در بیان ماجرا باعث می‌شود اثر شهادت از بین برود.
انواع شهادت برای انواع دعواها
این را نیز بدانید که برای هر دعوا یک نوع خاص شهادت در نظر گرفته شده است که به چهار دسته تقسیم می‌شوند.
دسته اول مربوط به انواع و اقسام دعواهای طلاق و دعاوي غير مالي است که در این صورت شاهد باید شرایطی داشته باشد که شامل نفع شخصي نداشتن در پرونده، بلوغ، عقل، بي‌طرف بودن و ... می‌شود. در این موارد باید دو مرد شهادت بدهند.
دسته دوم به دعاوي مالي يا آنچه مقصود از آن مال باشد از قبيل دين، ثمن مبيع، وقف، اجاره، وصيت به نفع مدعي، غصب، جنايات خطايي باز می‌گردد. منظور از مورد آخر جرايمي است که فرد قصدی برای انجام نداشته اما کاری را انجام داده که در نهایت به جرم ختم شده است. مثلاً كسي سنگي را به سويي پرتاب کرده اما ناگهان به فردي برخورده و در اثر آن ضربه شخص فوت کرده است. این فرد با شهادت دو مرد یا یک مرد و دو زن به دیه محکوم می‌شود.
دسته سوم در باره دعاوی‌ای مطرح می‌شود که بیشتر زنان از آنها خبر دارند؛ مواردی مانند تولد فرزند، عيوب دروني زنان و غیره شهادت در این موارد گواهي چهار زن، دو مرد يا يك مرد و دو زن اثبات مي‌شود.
در این میان بد نیست این نکته را نیز بدانید که كليه دعاوي مالي با گواهي دو مرد يا يك مرد و و دو زن ثابت مي‌شود همچنين در دعاوي مالي اگر براي خواهان این امكان وجود ندارد که دلایل اثبات ادعای خود را بیاورد مي‌تواند با معرفي يك گواه مرد يا دو زن به ضميمه يك سوگند، ادعاي خود را اثبات کند.
کجا شهادت بدهیم؟
بالاخره شاهد باید در جایی حاضر شود و شهادت بدهد. در این میان طبق یک اصل كلي، محل رسيدگي به تمامي ادله از جمله شهادت دادگاه است. این مورد در ماده 200 قانون آيين دادرسي مدني درج شده و در این ماده آمده است که: «رسيدگي به دلايلي كه صحت آن بين طرفين مورد اختلاف و موثر در تصميم نهايي باشد در جلسه دادرسي به عمل مي‌آيد مگر مواردي كه قانون طريق ديگري معين كرده باشد»
به این ترتیب شهادت شهود باید در جلسه دادرسي باشد البته این محل و زمانی که باید در آن حاضر باشند از قبل به طرفين اطلاع داده شود.
اگر گواه نتواند بیاید
گاهی نیز پیش می‌آید که شاهد یا همان گواه نمی‌تواند در جلسه حاضر شود. قانونگذار این مورد را در ماده 244 قانون آيين دادرسي مدني پیش‌بینی کرده است و برابر آن، اگر چنین مشکلی پیش بیاید یعنی اگر شاهد نتواند در محل دادگاه حاضر شود، در صورتی که دادگاه صلاح بداند یکی از قضات دادگاه به محل زندگی یا محلی که شاهد حضور دارد می‌رود و شهادت وی را می‌شنود.
البته گاهی نیز پیش می‌آید که شاهد همان زمان در دادگاه دیگری حضور دارد؛ در این مورد نیز برابر ماده 245، شاهد می‌تواند از دادگاهی که در آن حضور دارد بخواهد شهادتش را بشنود.
حالا اگر قصد دارید شاهدی را احضار کنید باید دو نکته را در نظر داشته باشید: نخست اینکه شاهد باید احضار شود و کسی که شهادت وی را لازم دارد باید هزینه‌های این کار را مثل هزینه‌های رفت و آمد شاهد را بپردازد.
اگر شاهد نیاید
کم نیست مواردی که فردی از موضوعی اطلاع دارد و شهادتش می‌تواند در روند پرونده اثر داشته باشد اما برای شهادت دادن در دادگاه حاضر نمی‌شود. اینجا سوالی پیش می‌آید مبنی بر اینکه آيا مي‌توان شاهدي را كه با ابلاغ احضاريه حاضر به اداي شهادت نشده است، جلب کرد؟
عده‌اي معتقدند این کار ممکن است، چون در صورت شهادت، شاهد حق به حق‌دار می‌رسد اما مشهور فقها معتقدند در امور مدني نمي‌شود شاهدی را که از شهادت با احضار خودداری می‌کند، جلب کرد. در ماده 243 قانون آيين دادرسي مدني آمده است: «گواهي كه برابر قانون احضار شده است چنانچه در موعد مقرر حضور نيابد دوباره احضار خواهد شد». پس در امور مدني نمي‌توان گواه را جلب کرد ولي در امور كيفري اگر شاهد برای دوم احضار بشود و نیاید، دستور جلب وی صادر می‌شود.
وقتی پای شاهد به دادگاه برسد
حالا که پای شاهد به دادگاه رسیده است، این محل عدل و داد درباره شهادت شاهد وظایفی بر عهده دارد.
دادرس در قدم اول باید دستور شنیدن شهادت شاهد را صادر کند. در این دستور باید تاريخ و محلی که باید شاهد، شهادت بدهد مشخص و این دستور به طرفين دعوا ابلاغ شود.
وظیفه بعدی شنیدن شهادت است؛ به عبارتی بعد از صدور قرار و حضور شهود در جلسه رسيدگی، بايد شهادت آنان شنیده شود. در این مرحله مقام قضایی دادگاه باید درباره شهادت دروغ و مجازاتی که در این صورت متوجه فرد می‌شود، به شاهدان توضیحاتی ارائه کند.
بد نیست بدانید که برابر ماده 650 قانون آیين دادرسي مدني مجازات گواهي دروغ از سه ماه و يك روز تا دو سال حبس يا يك ميليون و پانصد هزار تا دوازده ميليون ريال جریمه نقدی پیش‌بینی شده است.
مرحله بعدی تنظيم صورت‌جلسه و ارزيابي مفاد شهادت است. در این مرحله دادگاه بعد از شنیدن شهادت باید تمام حرف‌های وی را عيناً در صورت مجلس قيد کند. شاهد باید زیر برگه‌ها را امضا کند يا اثر انگشت بزند.
باید و نباید طرفین
زمانی که شاهد، شهادت می‌دهد، طرفین دعوا نیز مسئولیت‌هایی دارند مثلا نبايد اظهارات وي را قطع کنند اما اگر سوالي از شاهد دارند، مي‌توانند توسط دادگاه سوال خود را بپرسند.
گواهان نیز قبل از اداي شهادت، نام و نام خانوادگي، شغل، سن و محل اقامت خود را می‌گوید و سوگند ياد مي‌كنند كه تمام حقيقت را بگویند و غير از حقيقت چيزي نگوید. البته در این باره نیز باید بدانید که اگر احقاق حق وابسته به گواهي شاهد نباشد، لازم نیست که وی سوگند یاد کند.