با توجه به اهمیت و ضرورت مدیریت و اقتصاد کشاورزی ، این عامل به عنوان شرط کافی تولید تلقی می گردد . بنابراین به منظور تولید کشاورزی مطلوب و بهینه ، وجود عوامل فیزیکی و غیرفیزیکی تولید در کنار یکدیگر لازم و ملزوم هم می باشند .
گفتني است، اقتصاد کشاورزی به مجموعه ای از علوم و روش ها اطلاق می شود که عوامل اقتصادی موثر در امور کشاورزی ، روابط اقتصادی موجود بین عوامل تولید کشاورزی و کاربرد اصول اقتصادی را در تولید و توسعه کشاورزی مورد بحث و بررسی قرار می دهد و این امکان را به کشاورز می دهد که با مقدار زمین سایر لوازمی که در اختیار دارد سود بیشتری بدست اورد .
به بیان دیگر اقتصاد کشاورزی عبارت از کاربرد اصول و نظریه های اقتصاد عمومی در فرآیند تولید ، مبادله ، توزیع و مصرف مواد غذایی و مواد خام اولیه مورد نیاز سایر بخش هاست .
بر این اساس می توان نتیجه گرفت که اقتصاد کشاورزی ، روش های چگونگی استفاده مطلوب و بهینه از منابع طبیعی در بخش کشاورزی را از طریق شیوه ها و ابزار کارآمد خود مورد مطالعه قرار می دهد .
****اهمیت و جایگاه اقتصاد کشاورزی در جامعه
با توجه به اهمیت تولید کشاورزی در امنیت غذایی جامعه و نیز ضرورت توجه به ابعاد اقتصادی تولید و با توجه به این که کشاورزان در این زمینه اطلاع کمی دارند ( به خصوص کشاورزان ایران ) اقتصاد کشاورزی به عنوان یکی از شاخه های علوم کشاورزی از حدود یک قرن پیش در کنار سایر رشته های کشاورزی به تدریج مطرح شد و با سیر تکاملی اش امروزه به شکل یک دانش منسجم و مدرن در مراکز آموزش عالی و تحقیقاتی در اختیار مشتاقان علم و جامعه کشاورزی قرار گرفته است.
در عرصه فعالیت های زراعی ، حضور متخصصانی که علاوه بر دانش کشاورزی ، اصول علم اقتصاد را نیز فراگرفته باشند و بتوانند با استفاده از تجربیات و دانش خود ، در زمینه برنامه ریزی و تهیه طرح های تولیدی محصولات کشاورزی بطور اقتصادی فعالیت کنند ، از ضروریات تحول کشاورزی کشور است و این امر ، جایگاه و اهمیت رشته مهندسی اقتصاد کشاورزی را به خوبی مشخص می کند .
لازم به ذکر است، امروزه یکی از راه های تحت سلطه در آوردن کشورها وابسته کردن از طریق مواد غذایی است.
****بخش های اصلي اقتصاد کشاورزی
اهمیت کشاورزی در دنیا چه به لحاظ آبادانی و عمران ( از عهد باستان تا کنون ) و چه به لحاظ تامین مهم ترین نیاز مادی جوامع بشری یعنی غذا بر کسی پوشیده نیست . از سوی دیگر تولید مواد غذایی مختلف و متنوع ، هم به لحاظ اقتصادی و هم به لحاظ سیاسی ، تاثیرات مستقیم و محسوس یا غیر مستقیم و نامحسوس بر جامعه می گذارد .
به طور کلی کشاورزی را می توان به پنج بخش اصلی تقسیم نمود :
1- بخش تولیدات محصولات کشاورزی که شامل امور زراعی ، امور باغی و امور دامی می شود .
2- بخش تبدیلات محصولات کشاورزی که شامل صنایع غذایی تبدیلی و تکمیلی می شود .
3- بخش امکانات ، ابزار و مکانیزاسیون که شامل ماشین آلات و ابزار و ... می شود .
4- بخش آب و خاک
5- بخش حفظ و نگهداری منابع طبیعی از جنگلداری و جنگل کاری تا بیابان زدایی و بخش توسعه و عمران روستایی
****تقسيم بندي توليدات کشاورزي/ زراعت اصلي ترين زيرشاخه بخش کشاورزي
بخش زراعت به عنوان مهم ترین ، اصلی ترین و قدیمی ترین زیرشاخه های کشاورزی می باشد که موارد ذیل را شامل می شود :
غلات : شامل گندم ، جو ، برنج ، چاودار ، یولاف ، تریتیکاله و ... می باشد .
گندم : به عنوان استراتژیک ترین محصول کشاورزی به لحاظ اقتصادی ، سیاسی و امنیت غذایی در دنیا اهمیت خاصی دارد . گندم و نان به عنوان قوت غالب در کشور محسوب می شود و نیاز جدی به آن و لزوم خودکفایی امروز کشور در آن بر کسی پوشیده نیست . گندم ، بیشترین سطح زیر کشت در بین تمام غلات را دارد و همه محصولات کشاورزی به نوعی به آن تعلق دارند .
جو : غیر از استفاده محدود در برخی غذاها و نان ها به عنوان مهم ترین غذای پرانرژی در خوراک و جیره دام ها اعم از طیور ، گاو و گوسفند و شیلات می باشد ، که نشان از اهمیت خاص آن در دامپروری دارد .
برنج : به عنوان یکی از غذا های اصلی پس از گندم در ایران به شمار می رود . سطح قابل توجهی از بهترین زمین های کشاورزی در استان های گیلان ، مازندران ، گلستان ، اصفهان و فارس به آن اختصاص داده شده و با وجود تولید بالا در کشور ، باز هم شاهد واردات قابل توجه برنج پاکستان ، بنگلادش و هند به کشور از مبادی رسمی و قاچاق می باشیم.
نباتات صنعتی :
نباتات صنعتی آن دسته از گیاهان زراعی هستند که به دلیل اهمیت خاصی که دارند ، کارخانجات صنعتی ویژه ای برای استفاده از مواد تولیدی آن ها ایجاد شده اند . چغندر قند و دانه های روغنی دو نوع عمده از نباتات صنعتی را تشکیل می دهند .
چغندر قند : که ماده اصلی کارخانجات قند است و یکی از محصولات مورد توجه کشاورزان در نواحی قطب کشاورزی می باشد .
دانه های روغنی : همچون آفتاب گردان ، سویا ، گلرنگ و کلزا که کارخانجات روغن کشی و بعضا رنگ گیری را فعال می کنند و در تامین روغن خوراکی کشور از اهمیت ویژه ای برخوردارند و با توجه به کم شدن نیاز واردات کشور به این محصولات ، نمود بیشتری پیدا کرده است .
حبوبات :
شامل انواع لوبیا ، نخود ، باقلا و سویا که به‌دلیل وجود پروتئین های گیاهی از جایگزینان جدی گوشت در جیره های غذایی اقشار کم درآمد می باشد .
نباتات علوفه ای :
نباتات علوفه ای پس از غلات ، بخش عمده زراعت را شامل می شود که به عنوان علوفه خشک و تر دام و طیور مورد استفاده قرار می گیرد و اهمیت خاصی در دامپروری بالاخص گاوداری و صنایع پایین دستی آن مانند کارخانجات شیر لبنیات دارد .
یونجه : اصلی ترین خوراک گاو می باشد و سطح زیادی از مزارع کشور پس از گندم ، جو و چغندر را به خود اختصاص داده است .
ذرت علوفه ای : پس از یونجه نقش خاصی در جیره غذایی دام دارد و سطح زیر کشت آن نیز در اکثر نقاط بالا می باشد .
گیاهان دارویی :
این گیاهان که به صورت سنتی در عطاری ها و به صورت طبیعی ( خودرو ) در مناطق غیر کشاورزی همچون دامنه کوه ها و یا بیابان ها و صحرا های کشور می رویند . امروزه شاهد رشد این نوع محصولات در کشور به صورت مکانیزه هستیم که هم امکان بهره برداری صنعتی در داخل و هم صادرات به خارج را دارا می باشند .
کشت دیم
کشت دیم ، به کشت گیاهان بدون آبیاری با آب روان یا چاه و به کمک رطوبت ناشی از نزولات آسمانی و نگهداری این رطوب در خاک مزرعه در طول دوره رشد گفته می شود . اهمیت آن وقتی بیشتر آشکار می گردد که بدانیم این کشت در حدود 60 درصد گندم کشور را تامین می کند . این نوع از زراعت به‌دلیل وابستگی به میزان نزولات جوی ، از آسیب پذیرترین بخش‌های کشاورزی به لحاظ اقتصادی محسوب می شود .
علاوه بر موارد ذکر شده در بالا ، زراعت زعفران و زیره سبز نیز جزو محصولات مهم اما پراکنده می باشند . زعفران به دلیل قیمت بالا برای کشاورزی کشور ارزش بالایی دارد و زیره سبز که جزو ادویه جات و دارو های گیاهی است ، به‌دلیل موقعیت آب و هوایی و اقلیمی مناسب ایران برای کشت آن ، از اهمیت اقتصادی برخوردارند .
باغبانی
باغبانی از چند بخش فرعی تشکیل می شود که از محصولات صیفی همچون هندوانه ، خربزه ، خیار ، بادمجان ، گوجه فرنگی و سیب زمینی تا انواع درخت ها و درختچه های میوه را شامل می شود .
باغات میوه
این باغات شامل میوه های نادر و بومی ویژه ایران و میوه های درختی عمومی بومی و غیره بومی ذیل می گردد :
پسته :
مناطق بزرگی از کرمان ، سمنان ، یزد و خراسان جنوبی به زیر کشت این محصول پرقیمت رفته است و انواع واریته های گوناگون آن در حال تولید می باشد . اما به‌دلیل عدم بسته بندی مناسب این محصول در ایران ، کشور اسپانیا با نام خود ، محصول ایران را بسته بندی کرده و می فروشد . با این وجود ، طبق آمار جهانی ، ایران بیش از 60 درصد پسته دنیا را تولید می کند .
انار :
یکی دیگر از محصولات ویژه و بومی ایران که در دنیا کم نظیر و تقریبا منحصر به ایران است و متقاضیان زیادی در دنیا دارد ، میوه انار می باشد . باغات پر محصول و با کیفیت این میوه در یزد و بخش هایی از خراسان رضوی و جنوبی و استان مرکزی از شهرت جهانی برخوردارند .
خرما :
در دنیا ، ایران به عنوان تنها کشوری که بیش از ۶۰۰ نوع خرما تولید می کند ، مقام اول تنوع این محصول را دارا می باشد ؛ اما به لحاظ صادرات خرما ایران در رتبه هایی غیر از رتبه اول قرار دارد . این محصول از جنوب غربی تا جنوب شرقی کشور مهم ترین محصول باغی محسوب می شود و بیشرین سطح زیرکشت در جنوب کشور را شامل می شود و در صورت بسته بندی شکیل ، مناسب و رعایت استاندارد های جهانی می تواند به یکی از صادرات مهم کشاورزی تبدیل شود . دلیل سطح زیرکشت بالا را علاوه بر تنوع گونه ها و واریته ها ، باید در گستردگی اقلیم های گرم و خشک ایران و نیاز آبی کم و مقاومت به شوری و خشکی آن دانست .
مرکبات :
این خانواده از تنوع گونه ای زیادی در کشور برخوردار می باشد . سطح زیرکشت آن در استان های شمالی ، فارس و استان های جنوبی به صورت انواع مختلف و واریته های گوناگون وجود دارد . پرتغال ، لیمو شیرین ، نارنگی ، نارنج و گریپ فرویت به ترتیب از پرمحصول ترین مرکبات می باشند .
انگور : یکی از میوه های متنوع و پرمحصول کشور می باشد که علاوه بر استفاده در صنایع آبمیوه ، فرآورده مهم آن یعنی کشمش در صادرات خشکبار ایران جایگاه به‌خصوصی دارد .
سیب ، گلابی و به :
در بین این میوه ها سیب پرطرفدارترین محصول به‌حساب می آید .
آلوها : ایران دومین تولیدکننده زردآلو و هفتمین تولیدکننده هلو در دنیا می باشد .
زرشک : از دیگر محصولات تقریباً خاص ایران می باشد .
محصولات صیفی
شامل انواع هندوانه ، خربزه ، طالبی که تنوع هندوانه های بومی و برخی از کشت های ارقام خارجی می‌تواند اهمیت صادراتی داشته باشد . کیفیت خربزه های ایرانی بالاخص محصولی که از خراسان رضوی به‌دست می آید جنبه صادراتی دارد که متاسفانه به‌دلیل استفاده بیش از اندازه از سموم ، صادرات آن را با مشکل مواجه کرده است . انواع بادمجان ، سیب زمینی ، فلفل ، کاهو و کلم نیز دارای اهمیت می باشند . گوجه فرنگی به‌دلیل عدم اتخاذ یک سیاست بلندمدت با وجودی که از مهم‌ترین محصولات جالیزی است و ماده اولیه کارخانجات رب سازی می باشد ، اما دارای نوسان شدید بازار در سال های متوالی می باشد و در اکثر مناطق ، کشاورزان با ریسک بالا به کشت آن می‌پردازند . کمبود کارخانجات رب سازی و از دست دادن بازار های خارجی بالاخص در خاورمیانه از جمهوری های همسایه شمالی کشور گرفته تا عراق ، افغانستان ، سوریه و ترکیه را می‌توان از دیگر موارد عدم توجه به محصول گوجه فرنگی دانست .
پرورش گل و گیاه
امروزه ایران پس از هلند ، سوئیس ، هند ، مالزی و اندونزی به عنوان یکی از صادرکنندگان گل در دنیا به شمار می‌رود . اما بخش قابل توجهی از این صادرات از طریق هلند به نقاط مختلف دنیا صادر می شود .
کشت گلخانه ای
یکی از جدیدترین روش های کشت در ایران برای محصولاتی همچون خیار ، گوجه فرنگی و بادمجان ، کشت گلخانه ای می باشد که در بین آن‌ها خیار داربستی ( درختی ) از اهمیت ویژه ای برخوردار است . این کشت علیرغم نیاز به تجهیزات مفصل اعم از گلخانه ، هیتر ( وسیله گرمایی ) ، سیستم آبیاری خاص دارای بازده نسبی بالایی است که با توجه به سطح زیر کشت نسبتاً کم آن و وام‌های بانک کشاورزی و جهاد کشاورزی می توان آن‌را از پرطرفدارترین کشت های سال های اخیر دانست .
پرورش قارچ
قارچ با وجود جدید بودن محصول و نبود بازار بزرگ مصرف در جامعه ایرانی در چند سال اخیر در دو نوع دکمه ای و صدفی ، رشد تولید بسیار بالایی داشته است . این رشد تولید به سبب عدم نیاز به تجهیزات و امکانات زیاد بالاخص در تولید نوع صدفی آن است . البته نوع دکمه ای که از قیمت بالاتر و بازارپسندی بیشتری برخوردار است تا حدودی نیاز به صرف هزینه دارد . اما نوع صدفی یکی از ساده ترین و سهل الوصول ترین و سریع ترین و کم خرج ترین کشت یک محصول کشاورزی می باشد .
انتهاي پيام/