واژه‌ي «دست» نه تنها در موسيقي ايران، بلكه در مغرب زمين نيز به شدت رواج دارد. اين واژه، در ملل مختلف به طور اعم و در ايران به طور اخص، مفهوم دست انسان و مجموع 5 انگشت را داراست، زيرا در گذشته نام‌گذاري نت‌ها با انگشتان دست صورت مي‌گرفت.
به عنوان مثال، دست به صورت كامل و باز با عنوان «مطلق»، انگشت دوم «سبابه»، انگشت سوم «وسطي»، چهارمين «بنصر» و آخرين انگشت« خنصر» نام دارد.
به طور كلي معناي «دستگاه» محل و زمان قرار گرفتن دست روي ساز است و به كار بردن «گاه» در آن، بيانگر زمان معيني است.
از سويي ديگر، دستگاه در موسيقي اصيل ايراني، به آوازي اطلاق مي‌شود كه طرز بستن درجات گام آن و فواصل جزء آن، شباهت به گام ديگري نداشته باشد.
نظر «عبدالله دوامي» درخصوص به كارگيري دستگاه‌هاي مختلف موسيقي به اين شرح است: هنگام «شب» دستگاه «شور» و صبحگاهان «ماهور» و سپس ديگر دستگاه‌هاي موسيقي سنتي به كار گرفته مي‌شد، همچنان كه در موسيقي هند نيز، «راگاي صبح»، «راگاي عصر» و «راگاي شب»، ناظر بر نقش زمان است.
دستگاه‌هاي موسيقي اصيل ايراني، مانند تمامي مضامين فرهنگي ديگر، در طول زمان دستخوش تغييراتي شده است.
«دوازده گانه‌ي» 7 دستگاه اصيل و «پنج آواز»، «رديف نوازي» و «بداهه نوازي» در زمره‌ي اين دگرگوني‌هاست.
«12 مقام يا 12 گانه» نماد 12 ماه سال و استفاده از هر يك داراي زمان و موقعيت خاصي از شبانه‌روز بوده است.
اين مقام‌ها محور اصلي موسيقي اصيل ايراني است كه در آينده با شرح كاملي به اطلاع علاقه‌مندان خواهد رسيد./ي2