گفتگویی خواندنی با بازیگر نقش امام(ره) در سریال "معمای شاه"

به جز سريال «معماي شاه» پيشنهاد ديگري براي بازي در تلويزيون و سينما نداشتيد؟

ـ چرا، يکي ـ دو کار پيشنهاد شده، صحبت هاي ابتدايي هم انجام شده اما از زمان پيشنهاد يک کار تا عقد قرارداد و کليد خوردن يک پروسه طولاني مدت است، اجازه بده پس از قطعي شدن کارها با هم صحبت مي کنيم، يک سريال تلويزيوني و يک فيلم سينمايي اخيراً پيشنهاد داشته‌ام. ضمن اينکه من در حال حاضر استندباي سريال «معماي شاه» هستم و خيلي راحت نمي توانم با هر پروژه‏ اي وارد مذاکره شوم. ضمناً خودم هم وسواس بسياري براي انتخاب پيشنهادها دارم، براي من حضور در هر کاري يک مسئله است و با آن راحت برخورد نمي کنم. بايد نقش مال من باشد تا بپذيرم.

از دنياي تئاتر چه خبر؟ برنامه اي براي آينده نزديک نداريد؟

ـ کاري را نوشته ام که دو سال پيش در تئاتر شهر تصويب شده (سيمرغ و سهرود) سال گذشته نتوانستم آن را کار کنم. اميدوارم در آينده نزديک بتوانم اين نمايش را به دست بگيرم، چون به اين کار واقعاً دلبستگي دارم، اين کار در مورد زندگي و مرگ شيخ شهاب الدين سهروردي است. در حال نگارش نمايشنامه ديگري هم هستم به نام «راه مهر راز سپهر» که برداشتي از داستان رستم و اسفنديار است. نگاهم اين است بتوانم کار را براي روز جهاني فردوسي يعني 5 ارديبهشت آماده کنم، البته اگر شرايط کار مهيا باشد.

به رغم اينکه اوضاع تئاتر در اين سالها بسيار بغرنج بود و بسياري از اهالي نمايش نتوانستند حضور ماندگاري داشته باشند، شکر خدا گودرزي مانده و تحت هر شرايطي حداقل دو سالي يک نمايش روي صحنه داشته است.

ـ باور کن پس از مشکلاتي که براي نمايش «روز سياوش» رخ داد و دردسرهايي که در روند توليد و اجراي آن کار کشيدم، مي خواستم مدتي کار نکنم ولي چه کنم که من تئاتر را خانه اول خودم مي دانم، حتي من نقشي را که در حال حاضر در سريال آقاي ورزي بازي مي کنم هم از تئاتر مي دانم، چون آقاي ورزي مرا روي صحنه تئاتر در کسوت بازيگر ديد و انتخاب کرد. براي من بر خلاف دوستان ديگر تئاتر، دغدغه اول است.

حتي در بدترين شرايط به لحاظ اقتصادي؟

ـ بله، واقعيت را بخواهي خيلي مشکلات اقتصادي دارم، اما اين مسئله براي من نسبت به تئاتر در فرع است. به قول تو سعي کردم در اين سالها اين تداوم را در اجراي نمايش هاي مختلف داشته باشم حتي اگر گاهي شرايط برايم مهيا نباشد و مجبور باشم دو سال يکبار کار کنم.

از اواخر سال گذشته محمدرضا ورزي براي بازيگر شخصيت امام خميني (ره) (سريال معماي شاه) به دنبال بازيگر بود و در اين مسير گويا افراد مختلفي هم به لحاظ اجرا و تست گريم مورد توجه قرار گرفتند تا اينکه بالاخره هفته گذشته با حضور رييس سازمان صدا و سيما از بازيگر اين شخصيت رونمايي شد...

ـ من شهريور و مرداد سال قبل مشغول بازي در نمايش «ساقي» کار امير دژاکام بودم. در آن تئاتر نقش شاعري را بازي مي کردم و در صحنه اي نزديک به 30 ـ 40 بيت شعر را مي خواندم. بعدها آقاي ورزي گفت تو هروقت اين ابيات را مي خواندي مو به تن من سيخ مي شد. گويا سه ـ چهار بار آمدند و کار ما را ديدند و يک جا گفتند من به خاطر تو آمدم و کار را چند بار ديدم. حتي به دستيارشان گفتند اين بازيگر نقش امام (ره) است.

پس به همين دليل است که معتقد هستيد بازي در نقش امام (ره) را از تئاتر داريد.

ـ بله چون اعتقاد دارم تعصب خاص من روي تئاتر و صحنه بالاخره يک جا جواب داد. البته هميشه براي من جواب داده، اما اين بار ماجرا فرق مي کرد چون يک جواب خيلي خاص داشت.

در مورد کم و کيف نقش و شيوه اجراي َآن که قطعاً حساسيت هاي ويژه اي هم به لحاظ جايگاه امام (ره) در جامعه ما روي آن وجود دارد. پس از پخش مي توانيم صحبت کنيم اما در مورد اينکه اين نقش چگونه به شما رسيد و چه مراحلي طي شد تا جلوي دوربين ورزي رفتيد بگوييد.

ـ در طول عمر بازيگري يا فرآيند هنري يک آدم کمتر اتفاق مي افتد که شخصيتي را بازي کند که آن شخصيت در دسته بندي ها، منحصر به فرد باشد. يعني خيلي خيلي شانس است براي يک بازيگر که تو بتواني يک شخصيت منحصر به فرد تاريخي را ايفا کني.

البته خطرناک به لحاظ اجرا؟

ـ بله من خطرناک را از يک زاويه ديگر مي بينم، چرا که شخصيت امام را همه مي شناسند و همه روي آن حساسيت دارند.

در واقع تو جاي کوچکترين اشتباه نداري؟

ـ دقيقاً و از آنجا که همه با حرکات و سکنات ايشان آشنايي دارند و تصاوير ايشان را ديده و در خاطر دارند. بنابراين بازيگري اين نقش خيلي فرق مي کند با هر نقشي که به بازيگري پيشنهاد مي شود.

به هر حال هر شخصيت تاريخي ديگر را تو مي تواني از زاويه نگاه خودت مورد تحليل قرار دهي و اگر ديده نشده باشند، اقدام به خلق آن شخصيت تاريخي بر مبناي تعاريف موجود کني، اما...

ـ بله اما اينجا يک بازي خاص مي طلبيد، چرا که هم جنبه هاي دروني اين شخصيت و هم اعمال بيروني اين انسان بزرگ بايد مدنظر قرار مي گرفت. رفتارهاي دروني شخصيت هايي که اصولاً رفتار بيروني چنداني ندارند و اصطلاحاً بدون حرکت هستند (no act) بسيار مهم است، در اين شرايط هر چه هست از وزانت، قدرت و شاخصه هاي ديگر شخصيت (ويژگي هاي کاريزاماتيک) را شما در يک قاب ثابت داريد.

(چرا که در اکثر مواقع شما با اين کاراکتر در حالي برخورد داريد که نشسته است) بيشتر حرکت بروني اين آدم در جايي است که شايد شما ببينيد بسيار ناراحت است و چند حرکت دست يا حرکتي از ابرو دارد... باور کنيد براي بازيگر خيلي سخت است که بتواند طوري معماري يا مهندسي را براي چنين نقشي طراحي کند که تمام لحظات اين شخصيت را که در حافظه جمعي يک ملت نشسته (به عنوان يک شخصيت جهاني) به خوبي منعکس کند. به هر حال ايشان تاثيرگذارترين شخصيت قرن بيستم بوده و تو بايد توقعات آدم ها و يک انقلاب را برآورده کني. مردم ما به امام وابستگي و روي ايشان تعصب دارند و يک جورهايي ايشان را از آن خودشان مي دانند.

صحنه تئاتر به من لطف کرد و به من و ديگران نشان داد که اولا تنها يک بازيگر تئاتري است که مي‏ تواند از پس چنين نقشي برآيد و دوم اينکه با توجه به جايگاه عرفاني امام (ره) من حس مي کنم اجراي چنين شخصيتي نيازمند يک فيض و سعادت است که نصيب من شد. حالا در زمان پخش مي توانيم بيشتر راجع به اينکه من در اجراي اين نقش چه کردم، يک جور بازي ميني ماليستي، بدون حرکت و البته کاملا پالوده بيشتر صحبت کنيم. تو بايد بتواني با اشراف کامل در امر بازيگري درونيات اين آدم را در کوچکترين حرکات بيروني نشان دهي. واقعا اجراي اين نقش يک انرژي مفصل مي طلبد. چرا که بايد مراقب بود خداي نکرده کوچکترين لطمه‏اي به ساحت مقدس اين انسان بزرگ وارد نشود.

بدون تعارف چقدر در قبول ابتدايي اين نقش استرس و نگراني داشتيد؟

ـ براي من بازيگر، هم ترسناک است و هم خوشايند. من که دوباره جوان نمي شوم بتوانم هملت بازي کنم، سن و سال من طوري است که شايد بتوانم مکبث بازي کنم. ريچارد بازي کنم. به هر حال آرزوي هر بازيگر اين است که بتوانم يک نقش ماندگار و خاص را بازي كنم. خب چه نقشي براي ما ايراني ها مي تواند مهمتر از نقش کسي باشد که هم رهبر معنوي است و هم رهبر انقلاب و هم رهبر مذهبي. خب اين کار يک جور رفتن در دل آتش بود که من پذيرفتم و در اين راه محمدرضا ورزي يک جور آرامش دهنده من بود. من اينجا بايد قالب تهي مي کردم پس نيازمند انرژي و اعتماد به نفس مضاعف در مقام بازيگر بودم.

گريم و صداي امام (ره) نيز يکي از مهمترين فاکتورهاي شکل گيري شخصيت در دل سريال معماي شاه است...

ـ امير دژاکام به من گفته بود که محمدرضا ورزي 2 نقش براي تو در نظر گرفته حالا ببينيم کداميک مي شود يکي مهدي عراقي و دومي پرويز ثابتي است که اجراي اين دو نقش واقعاً با ايفاي نقش حضرت امام قابل مقايسه نبود. اما يک روز امير دژاکام گفت ورزي براي تو خوابي ديده، گفتم چه شده؟ گفت بماند تا خودش بگويد، رفتم دفتر آنجا هم تا خود ورزي نيامد کسي چيزي به من نگفت، آقاي ورزي آمد خيلي با احترام خوش و بشي با هم داشتيم، آقاي خلج گريمور را صدا زد به او گفت ايشان قرار است نقش امام را در اين سريال بازي کند نظر تو چيست شهرام؟ من گفتم آقاي ورزي کار سختي است! او گفت من هم مي دانم سخت است اما دل من قرص است تو چي؟! يک لحظه سکوت کردم و گفتم آره دلم قرص است ولي شرط و شروطي دارد، گفت ايرادي ندارد هر چه باشد حل مي شود.

شروط شما چه بود؟

ـ اولين شرط صدا بود! گفت حل است نگران نباش!

از اول قرار بود صداي امام (ره) دوبله شود؟

ـ بله...

و در مورد گريم...

ـ شهرام آمد گفت يک جورهايي نمي شود صورت امام را از صورت آقاي گودرزي درآورد. ورزي گفت نمي شود نداريم آنقدر تست بزنيد تا بشود. ما چيزي حدود 20 تا 24 بار با شهرام خلج تست کرديم...

چند دوره سني؟

ـ سه دوره سني و انصافاً من آنجا قدرت و هنر قلم آقاي خلج و نوع نگاهش را ديدم و حس کردم. گاهي من 8 ساعت زير گريم مي نشستم و آن نتيجه دلخواه حاصل نمي شد ولي يک بيس ابتدايي وجود داشت و آن از چشم به بالا در صورت من بود، چيزي که در چشم وجود دارد و نمي توان آن را به کسي اهدا کرد نه از طريق گريم و نه از طريق ديگر، آقاي ورزي گفت من در چشم تو اين آن را ديده ام.

نحوه و چگونگي تحقيق و بررسي شما روي شخصيت امام  (ره) با چه کيفيتي اتفاق افتاد؟

ـ من تمام فيلم هاي موجود در خصوص ايشان را ديدم. فيلم مستندي که در خصوص ايشان توليد شده است را 15 تا 20 بار ديدم، حرکات ريز ايشان را مدنظر قرار دادم، به حرکات ماهيچه ها و انقباض عضلات فکر و روي آن کار کردم. يک بخش بازي تکنيکي را جدا کردم، هر چه از بازيگري مي دانستم به کار بستم، يک آناليز کامل انجام دادم و يک تقطيع رفتاري کردم و اينجا لحن بسيار مهم بود...

ـ آقاي پزشکيان و آقاي علي محمدي اعلام شده اند، تصميم نهايي بر عهده کارگردان است.

خيلي از صحبت هاي ما مي ماند تا زمان پخش سريال، اگر صحبتي در پايان مانده...

ـ من هرچه به حضرت امام در طول تحقيقاتم نزديک تر شدم ديدم ايشان واقعاً دريايي هستند که هنوز واقعيت هاي وجودي شان براي خيلي ها کشف نشده است. وقتي ايشان را بهتر بشناسيد تازه متوجه مي شويد او کيست و چه مي گويد...

ما در اين مسير با خانم طباطبايي (همسر حاج احمد آقاي خميني (ره) سيد صادق طباطبايي، آقاي سعادتي(مسوول بخش هنري مرکز حفظ آثار و انديشه هاي حضرت امام (ره) و... ديدار کرديم و اطلاعات بسيار خوبي در اختيار من گذاشتند جا دارد از طريق «باني فيلم» از اين عزيزان تشکر کنم.

در پايان مجدداً از آقاي ورزي که اين شرايط را براي من ايجاد کردند تا بتوانم در کمال آرامش و تمرکز از پس اين نقش برايم کمال تشکر را دارم به هر حال ايفاي چنين نقشي نيازمند يک اعتماد به نفس از سوي بازيگر است که آقاي ورزي واقعاً در اين راه بسيار کمک حال من بودند. اميدوارم از پس اين نقش برايم و شرمنده مردم و انقلاب نشوم.