سفری پر خاطره به قلعه صلصال گیلان

به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، جاده ساحلی هشتپر به آستارا به موازات نصف النهار 49 شرقی و با ترکیبی دلنشین از دریا و کوه و جنگل یکی از زیبا‌‌ترین مناطق استان گیلان است که در غربی‌‌‌ترین نقطه این استان واقع شده و روزگاری جولانگاه پرفروغ اقوام کاسپین محسوب می‌شده است. در 18 کیلومتری شمال هشتپر (تالش) نخستین جلوه تاریخی این منطقه، قلعه زیبایی است که در میان طبیعتی باشکوه، نمایان است و با وجود اهمیت و قدمت آن، توجه شایسته‌ای به آن نشده و همچنان ناشناخته مانده است.

قلعه صلصال لیسار با قدمت هزارساله یکی از قدیمی‌‌‌ترین آثار تاریخی استان گیلان محسوب می‌شود که روی تپه‌ای سنگی در مرکز شهر لیسار و در محله قلعه دوش واقع شده است. فاصله این قلعه تا جاده ساحلی رشت به آستارا بسیار کم است و از میان جاده می‌توان این قلعه را به خوبی دید. نکته مهم در خصوص این قلعه مهجور ماندن آن است به طوری که تنها کسانی موفق به بازدید از آن می‌شوند که قبلاً در مورد آن تحقیقی کرده باشند یا به طور اتفاقی بنای آن را از جاده اصلی ببینند.


                             
                                                                       
از تابلو یا نشانه و راهنمایی در طول مسیر خبری نیست و می‌بایست پرسان پرسان، مسیر قلعه را دنبال کرد. اتومبیل‌‌ها تا پای قلعه می‌آیند و از پارکینگ یا امکانات گردشگری در اطراف آن خبری نیست، دیواره‌‌های قلعه از انواع گیاهان و بخصوص سرخس‌‌ها پوشیده شده و آرام آرام در حال تخریب و ویرانی است. امکان حضور و حرکت انسان‌‌ها و حیوانات در تمامی مناطق قلعه، حتی دیواره‌‌هاي آن نیز به راحتی میسر است و هیچگونه حفاظت و حراستی از این قلعه تاریخی و ملی به طور جدی صورت نمی‌گیرد.

پر واضح است که عدم تبلیغات و حراست مناسب، عدم ارزش‌گذاری شایسته و عدم فرهنگ‌سازی گردشگران، به نابودی سریعتر این بنا سرعت بیشتری داده است. در منابع مختلف، صلصال با املای «ص» در لغت به معنای گل خشکیده ورز داده شده و آماده جهت کوزه‌گری و سفالگری است که با توجه به طبیعت این منطقه و وجود خاک‌‌های رسی قرمز و زرد رنگ حاصل از فرسایش دامنه‌‌های کوهستانی تالش، می‌تواند نام با مسمایی باشد ولی برخی دیگر معتقدند که نام اصلی این قلعه با املای سلسال است و سلسال در لغت به معنای آب خنک و خوشگوار است و امکان داشته است که وجود آب‌‌های زلال و گوارا در انبار‌‌های این قلعه دلیل این نامگذاری باشد.

 آب برای این قلعه بسیار اهمیت داشته و به نظر می‌رسد انتقال آب آن از کوه‌‌های مجاور بخصوص از ییلاق سوباتان توسط کانال‌‌های سفالین (تنبوشه) انجام می‌شده و به آب انبار آن می‌رسیده است. نظریه دیگر برای تأمین آب قلعه، حمل آب باران از سقف و از طریق تنبوشه‌‌ها به آب انبار است. عده‌ای نیز صلصال را نام پادشاهی می‌دانستند که سال‌‌های بسیار دور در این قلعه حکمرانی می‌کرده است. به طور کلی، در متون تاریخی این قلعه را لیسار، صلصال و قلعه صفاری نیز نامیده‌اند. قلعه صلصال یکی از قدیمی‌‌‌ترین قلعه‌‌های تالش و به جا مانده از دوران سلجوقیان است.این قلعه روی تپه‌ای به ارتفاع نزدیک به 100 متر از زمین واقع شده است. مسیر رسیدن به قلعه کمی پر پیچ و خم است و از میان کوچه پس کوچه‌‌های شهر لیسار می‌گذرد.

 هر گامی که برمی‌داری زیبایی‌‌های اطراف قلعه را دوچندان می‌بینی زیرا که نمای وسیع‌تری جلوه‌گر می‌شود از یک طرف ساحل نیلگون کاسپین و نوار سبز رنگ مناطق جنگلی و از طرف دیگر دشت و مزارع،چشم انداز فوق‌العاده زیبایی را می‌آفرینند. اما دیدن وضع قلعه برخلاف مناظرش چندان خوشحال‌کننده نیست زیرا که تمامی بخش‌‌های داخلی تخریب شده و به سختی می‌توان مکان‌‌های مختلف قلعه را از یکدیگر مجزا کرد، البته در این میان آب انبار استثنا بوده زیرا که آب داخلش از راز‌‌های بی‌شماری که در خود جای داده، سخن می‌گوید. زمانی در قلعه چشمه‌ای جاری بوده اما اکنون تنها دیوار‌‌های قلعه مانده و آب انبارش. با وجود چشم‌انداز وسیع و موقعیت تاریخی و فرهنگی قلعه صلصال انتظار بر این بود که به یکی از قطب‌‌های گردشگری استان مبدل شود اما متأسفانه تاکنون از طرف سازمان میراث فرهنگی اقدامی درخور و شایسته این قلعه تاریخی صورت نگرفته است و نمی‌توان با مشاهده حال و روز کنونی، تخریب قریب‌الوقوع‌اش را کتمان کرد.

                                       

 این قلعه با توجه به چشم انداز زیبای آن جلوه خاصی به منطقه و روستای قلعه دوش بخشیده است و این اثر همچون نگینی بر انگشتری روستای مزبور قرار گرفته است. قلعه صلصال از دو قسمت خارجی و داخلی تشکیل شده است. بخش خارجی محوطه نسبتاً وسیعی را دربر می‌گرفت که با سنگ‌‌های رودخانه‌ای یک دست ساخته شده است.

در چند نقطه آن آثار سنگ چین و بقایایی از دیوار‌‌های فروریخته دارای ملاط ساروج به چشم می‌خورد. برخی از ساکنان اطراف قلعه از این سنگ‌‌ها برای ساخت خانه‌‌های خود استفاده می‌کردند. به نظر می‌رسد این قلعه حصار دومی داشته و تخریب شده و اثری از آن باقی نمانده است. گمان می‌رود در گوشه و کنار این قلعه، پی دیوار‌‌های حصار دوم باقی مانده باشد، اما یافتن آن نیاز به پیگیری و تحقیق بیشتری دارد.