آشنایی با دو مسجد " الجن" و "الاجابه"

مجله شبانه باشگاه خبرنگاران؛

مسجد الجن

این مسجد مشهورترین و مسجد کهن مکه است.موقعیت آن در پایین کوه حجون به مت حرم،حدود پنجاه متر بعد از پل حجون و در حاشیه قبرستان حجون است.خیابان کوچکی است در کنار مسجد با نام «شارع مسجد الجن »که هنوز تابلوی قدیمی آن بر دیوار وجود دارد.

از نامهای دیگر این مسجد،«مسجد الحرس »است.به نقل ازرقی،این نام از آن جهت است که صاحب الحرس،که در مکه گشت شبانه داشت،به این محل می آمد و در آنجا با عرفا-چهره های شناخته شده و برگزیده قبائل-و حراس دیگر،از شعب عامر و ثنیة المدنیین،دیدار می کرد.

بنا به نقل برخی از روایات،نامگذاری آن به مسجد جن به جهت رابطه ای است که با سوره جن دارد.می دانیم که سوره جن یکی از سوره های قرآن است.خداوند در این سوره فرموده است:جنها آیات الهی را شنیده و به آنها ایمان آوردند.[1]

گویا این آیات در محلی که به نام مسجدجن شهرت دارد،نازل شده است.برخی نامیده شدن آن را به مسجد البیعه،به دلیل بیعت جن با آن حضرت دانسته اند.

برخی روایات تاریخی به این نکته اشاره کرده اند که رسول خدا-ص-محل مسجد را برای عبد الله بن مسعود مشخص و معین فرمود.

از تاریخ بنای این مسجد،اطلاعی در دست نیست،اما می دانیم که مسجد در قرن دوم و پس از آن،به همین نام سرپا بوده و مورخان در طول قرون مختلف از آن یاد کرده اند.

مسجد جن در ناحیه شمالی مسجد الحرام،اندکی پس از پل حجون،واقع شده است.در شرق مسجد،خیابان مسجد الحرام و در غرب آن،خیابان جن قرار دارد و مسجد تقریبا در محل تلاقی این دو خیابان قرار گرفته است.

محل فعلی مسجد دقیقا در محل قبلی آن است و در بازسازی جدید،مساحت آن به 600 متر مربع رسیده است.بنای مسجد محکم و مناره ای در رکن شمال شرقی آن قرار دارد.

مسجد الاجابه

این مسجد پایین تر از میدان معابده،در ابتدای شارع ابطح،در طریق مسجد الحرام و در ابتدای شارع الاجابه واقع است.مسجد الاجابه از مساجدی است که فاکهی در قرن دوم از آن یاد کرده است.

در اصل،این مسجد در آغاز شعبی واقع شده است که در تاریخ به نام شعب آل قفنذ شناخته می شود.این شعب در درون کوه العیر قرار دارد.

مسجد مزبور در شمار مساجد کهن شهر مقدس مکه است. نامهای مختلف این مسجد;عبارتند از«مسجد آل قنفذ»،«مسجد الاجابه »و«مسجد الاستراحه ».

فاکهی می نویسد:در این شعب،خانه آل خلف بن عبد الله بن سائب بوده که به آنها آل عبد ربه بن السائب می گویند و در برابر قصر محمد بن سلیمان قرار دارد.نام دیگر آن شعب اللئام است.این همان شعبی است که دست چپ تو بالای باغ خرمان است و این زمان خانه خلفیین از بنی مخزوم است.

حضارمه(مردمان منسوب به حضرموت)هم در این شعب سکونت دارند. شعب مزبور به شعب الخلفیین شناخته می شود.در آنجا مسجدی است که گفته می شود رسول خدا-ص-در آنجا نماز خوانده است.

از زهیر بن قنفذ نقل شده که پیامبر،روز را در غار حرا بسر می برد و شب از حرا پایین آمده به(محل)مسجد می رفت که پشت خانه ابو عبیده بود و به شعب الخلفیین شهرت داشت.در این وقت خدیجه هم از مکه می آمد و آنها در نزدیکی این شعب با یکدیگر بودند تا از یکدیگر جدا شوند.[2]

درباره این مسجد چند نکته گفتنی است:

نخست آن که:باغ خرمان در برابر مسجد الاجابه،اندکی به سمت حرم بوده و اکنون دقیقا جایی است که شهرداری مکه(امانة العاصمة المقدسة)در آن قرار گرفته.اندکی از خیابان به سمت ریع اذاخر را نیز باید داخل در باغ خرمان دانست.

دوم آن که:مسجد الاجابه حداقل تا قرن سوم به این نام شهرت نداشته است.آنچه فاکهی آورده عنوان «مسجد آل قنفذ»است.

سوم آن که:کتیبه ای در مسجد الاجابه موجود است که اشاره به بازسازی آن دارد که قرن دهم هجری است به علاوه دو بیت شعر نیز درباره بازسازی این مسجد بر کتیبه ای دیگر در این سوی محراب آمده است.

ابن بطوطه در سفرنامه خود از مسجد الاجابه با این عبارت یاد کرده و می نویسد:آنجا مسجدی است که رسول خدا-ص-در سفر عمره،پس از بازگشت در آنجا استراحت کرد و اکنون مردم آن را از روی تبرک می بوسند.[3]ابن فهد هم در حوادث سال 720 نوشته است:در این سال مسجد الاجابه تعمیر شد.این مسجد سمت چپ رونده به سوی منا و در نزدیکی ثنیة اذاخر است و گفته می شود که رسول خدا-ص-در آن نماز خوانده است.[4]همو در حوادث سال 831 آورده:امیر سیف الدین شاهین عثمانی در این سال مسجد الاجابه را که در شعبی نزدیک ثنیة اذاخر است تعمیر کرد.[5]چهارم آن که:تا این جا چند وجه درباره دلیل حضور رسول خدا-ص-در این محل،از عبارت دیگران نقل کردیم.یکی همان اشاره ابن بطوطه است که حضرت در بازگشت از عمره در اینجا استراحت کرده اند.دیگر آن که حضرت روزها در غار حرا مانده و شب را در اینجا باخدیجه-س-بوده است.ابن فهد هم نقل کرده است که گفته اند: جن ها در اینجا با رسول خدا-ص-دیدار کردند.

جمیل کتبی نویسنده معاصر مکی نوشته است:این مسجد را«مسجد الاستراحه »گفته اند چون مکانی است که رسول خدا-ص-در باز گشت از منا در روز سیزدهم در سفر حجة الوداع، در اینجا استراحت کرده است.[6]به نقل همو،گفته اند که حضرت در کودکی در اینجا گوسفندان را به چرا می آورده است.[7]آشکار است که اینها اقوال شفاهی بوده که این نویسندگان از مردم می شنیده اند.مهم اشاره فاکهی است که گفته است:نقل شده که حضرت در اینجا نماز خوانده است.

در سال 1394 ه.ق.ساختمان قدیمی مسجد خراب گردید و بنای جدیدی در همان محل قبلی ساخته شد.بنای فعلی آن مربع شکل و دارای مساحتی در حدود 400 متر مربع است. مناره ای نیز در محل اتصال دیوارهای جنوب و غرب آن قرار دارد.این مسجد از مساجد دایر مکه به شمار می آید.

[1] . جن:1 و 2

[2]. فاکهی،اخبار مکه،ج 4،ص 180 و 181;و نک:ازرقی،اخبار مکه،ج 2،ص 286 و 287

[3]. الرحله،ص 164

[4]. اتحاف الوری،ج 3،ص 172

[5]. اتحاف الوری،ج 4،ص 20

[6]. مکه فی وجدانی،ص 102

[7]. اتحاف الوری،ج 4،ص 20