شهر التمحيص (ماه پاك شدن)
امام زين العابدين (ع) در دعاي استقبال و ورود به ماه رمضان در صحيفه سجاديه اين ماه را شهر التمحيص ناميده اند.
راغب اصفهاني مي نويسد: محص به معناي تخليص و رهايي شئ از عيب است. تمحيص به معناي تزكيه و تطهير است. ماه رمضان ماه تصفيه بر نفس و پاك كردن و برطرف نمودن عيوب و دور كردن خود از گناهان است. ماه صاف كردن قلب و دل از پليدي هاست. ماه شستن عداوتها و كينه ها و عقده ها و حسد ها و ساير رذايل اخلاقي است. ماه تخليص خويشتن از شر گناهان و نجات يافتن و حركت در مسير فلاح و رستگاري و سعادت است. ماه پاكسازي قلب و روح و ماه خود سازي است.
باز امام سجاد (ع) در دعاي وداع با ماه رمضان مي فرمايند: درود بر تو اي همسايه اي كه دلها (بر اثر عبادت و بندگي) در آن نرم و فروتن گرديد و گناهان (بر اثر آمرزش و عفو خداي متعال) در آن كم شد.
درود بر تو! چه بسيار گناهان را محو كردي و چه بسيار عيبها و زشتي ها را پوشاندي
شهرالمغفره (ماه بخشايش)
پيامبر گرامي ص در فضيلت ماه رمضان فرموده اند: شهر رمضان شهر الله عز و جل و هو شهر المغفره ماه رمضان، ماه خدا و ماه مغفرت است.(1)
عبدالرحمان بن بشير از قول امام علي بن الحسين زين العابدين (ع) نقل مي كند كه آن حضرت در ارتباط با ماه رمضان فرمودند: هذا شهر المغفره ماه رمضان ماه مغفرت است.(2)
غفران و مغفرت اين است كه انسان از عذاب و عقاب مصونيت پيدا كند، خداي متعال از تقصيرات او درگذرد، گناه او را بيامرزد و استغفار، تقاضاي اين وضعيت است از پروردگار با گفتار و كردار.
امام صادق (ع) از قول پدران خويش از قول حضرت علي (ع) نقل مي كند كه ايشان فرمودند: در ماه رمضان زياد استغفار و دعا كنيد كه دعا، بلا را از شما دفع مي كند و استغفار، گناهانتان را محو مي كند. (3)
پيامبر گرامي اسلام فرموده اند خداي متعال در سراسر ماه رمضان مي گويد: آيا استغفار كننده اي هست تا گناه او آمرزيده شود و به مغفرت برسد؟ همچنين در جاي ديگر فرموده اند: فرشتگان الهي روز و شب براي روزه داران در ماه رمضان طلب آمرزش مي كنند. (4)
امام صادق (ع) از قول پدران خويش از پيامبر گرامي نقل مي كند كه فرمودند: كسي كه ماه رمضان روزه بگيرد، شهوت خودرا حفظ كند، زبان خود را نگهدارد و از اذيت كردن مردم خودداري كند، خداوند همه گناهان او را مي بخشد. (5)
رسول خدا در خطبه شعبانيه مي فرمايند: بدبخت كسي است كه از غفران الهي در اين ماه بزرگ محروم بماند.
در روايت ديگري پيامبر گرامي فرموده اند: كسي كه در ماه رمضان آمرزيده نشود در كدام ماه آمرزيده مي شود؟ (6)
هشام بن حكم مي گويد: امام صادق فرمودند: كسي كه در ماه رمضان آمرزيده نشود تا ماه رمضان آينده آمرزيده نمي شود مگر در عرفات در مراسم حج حاضر شود. (7)
شهر العتق (ماه رهايي از آتش)
رسول خدا در اهميت ماه رمضان فرمودند: شهر رمضان شهر الله عز و جل و و هو شهر العتق من النار ماه رمضان ماه خدا و ماه آزادي از آتش است (8) امام زين العابدين (ع) نيز در دعايي كه در ماه رمضان هر روز مي خواندند اين ماه را شهر العتق من النار ناميده اند.(9)
پيامبر گرامي در ارتباط با فلسفه نامگذاري ماه رمضان به ماه آزادي از آتش مي فرمايند: ماه رمضان را شهر العتق ناميده اند چون در هر شب و روز اين ماه ششصد بنده از آتش آزاد مي شود ودر آخر آن هم مثل آنچه در گذشته آزاد شده آزاد مي شود.(10)
و در كلام ديگر مي فرمايند: كسي كه در ماه رمضان روزه بگيرد و شهوت و زبان خويش را حفظ كند و از اذيت و آزار ديگران خودداري كند خداوند متعال او را از آتش جهنم نجات مي دهد و آزاد مي كند.(11)
امام محمد باقر (ع) نيز مي فرمايند هنگامي كه حضرت موسي بن عمران (ع) با خداي متعال سخن گفت پرسيد: خدايا پاداش كسي كه در روشنايي روز به خاطر رضايت تو روزه بگيرد چيست؟ خداي متعال به او وحي كرد: اي موسي بهشت من و امان از ترس روز قيامت و آزادي از آتش جهنم، پاداش اوست.(12)
شهر الانابه (ماه بازگشت به سوي خدا)
پيامبر گرامي اسلام حضرت محمد بن عبدالله ص در توصيف ماه رمضان مي فرمايد: هو شهر الانابه ماه رمضان ماه انابه است. (13)
امام علي بن الحسين زين العابدين (ع) نيز چنين فرموده اند: هذا شهر الانابه اين ماه، ماه انابه است.(14)
راغب اصفهاني در مفردات خود در توضيح اين كلمه مي نويسد: النوب رجوع الشي مره بعد اخري و الانابه الي الله تعالي الرجوع اليه بالتوبه و اخلاص العمل. توبه بازگشتن به سوي چيزي است مرتبه اي بعد از مرتبه ديگر و انابه به سوي خداوند بازگشتن به سوي اوست با توبه و اخلاص عمل.
امام خميني (ره) در ارتباط با تفاوت توبه وانابه در چهل حديث اين گونه نوشته اند: حقيقت توبه رجوع از احكام و تبعات طبيعت است به سوي احكام روحانيت و فطرت. چنانكه حقيقت انابه رجوع از فطرت و روحانيت است به سوي خداوند و سفر كردن و مهاجرت نمودن از بيت نفس است به سوي سر منزل مقصود. پس منزل توبه مقدم بر منزل انابه است.
امام سجاد (ع) در دعاي هر روز ماه رمضان از خداي متعال چنين مي خواسته اند: اللهم ارزقني فيه الانابه بار خدايا در اين ماه انابه را نصيب و روزي من بگردان.
شهر الطهور (ماه طهارت و پاكيزگي)
امام چهارم حضرت علي بن الحسين (ع) در صحيفه سجاديه در دعاي خويش هنگام رسيدن ماه رمضان، اين ماه را شهر الطهور ناميده اند، راغب اصفهاني در توضيح اين كلمه در مفردات مي نويسد: طهارت دو قسم است طهارت جسم و طهارت روح و كلمه طهور بر وزن فعول در لغت يا مصدر است همچون وضوء و وقود و يا اسم است: اما غير مصدر همچون فطور كه اسم است براي آنچه با آن افطار مي شود و يا صفت است همچون رسول و طهور آنگونه كه اصحاب شافعي گفته اند از نظر لفظ به معناي مطهر نيست زيرا فعول از افعل و فعل بنا نمي شود فقط از فعل بنا مي شود ولي طاهر دو قسم است يكي آنكه طهارت از خودش تجاوز نمي كند. مثل طهارت لباس كه طاهر غير مطهر است و ديگري طهارتي است كه طهارت از خودش تعدي مي كند و خداي متعال به همين اساس آب را طهور ناميده است كه پاك و پاك كننده است.
ماه رمضان ماه پاك شدن و ماه پاكيزگي است. به تعبيري هم خود ماه پاك است و هم طهارت از آن به انسانها سرايت مي كند و آنها را پاك مي كند. در اين ماه فصل نويني از طهارت به روي انسان گشوده مي شود.
اميرالمومنين علي بن ابي طالب (ع) مي فرمايد: هنگامي كه هلال ماه رمضان را ديدي بگو: اللهم اني اسئلك خير هذا الشهر و طهوره. بار خدايا خير و خوبي اين ماه و پاكي آن را از تو درخواست مي كنم. (15)
امام سجاد در صحيفه، در دعاي وداع با اين ماه مي فرمايد: درود بر تو براي آنكه با بركات و نيكيها بر ما وارد شدي و پليدي گناهان را از ما شستي.
شهر البركه (ماه بركت)
پيامبر گرامي (ص) در توصيف ماه رمضان چنين فرموده اند: شهر رمضان شهر الله عز و جل و هو شهر البركه ماه رمضان ماه خدا و ماه بركت است. (16) صاحب مفردات مي گويد:
بركت، ثبوت خير و خوبي الهي در شئ است و مبارك آن چيزي است كه در او خير است.
ماه رمضان منشاء و مبداء و مركز و محور خير و بركت است و در روايات متعددي ماه مبارك ناميده شده است.
سلمان فارسي (رض) مي گويد: پيامبر گرامي (ص) در آخرين روز ماه شعبان فرمودند: اي مردم! ماه رمضان، ماه مبارك شما را فرا گرفت.(17)
در جاي ديگر فرموده اند: اين ماه رمضان ماه مباركي است، روزه در آن را خداوند واجب گردانيد، درهاي بهشت در اين ماه باز و دستهاي شياطين بسته است. (18)
امام صادق (ع) مي فرمايد: هنگامي كه ماه رمضان مي رسيد پيامبر گرامي (ص) مي فرمودند: بار خدايا در ماه رمضان براي ما بركت بده و ما را به روزه و نماز آن ياري نما و كارهاي ما را در اين ماه قبول فرما.
حارث نضري مي گويد: امام صادق (ع) در آخر ماه شعبان فرمودند: ماه مباركي كه قرآن در آن نازل شده فرا رسيد. (19)
ابي محمد هارون بن موسي تلعكبري نقل مي كند امام صادق (ع) فرمودند: با فرا رسيدن ماه رمضان بگو بار خدايا ماه مبارك رمضان ماه نزول قرآن فرا رسيد از تو مي خواهم كه مرا در اين ماه بيامرزي و به من رحم كني و من را از آتش جهنم نجات بدهي .(20)
خداوند ما را از بهره مندان اين ماه پر خير و فضيلت قرار دهد. آمين
1- بحار ج 96، ص 340
2- كافي ج 4، ص 77
3- بحار ج 96، ص 378 - امالي شيخ صدوق ص 37
4- بحار ج 96، صص 365 و 348
5و6- همان، صص 356،355
7و8- همان صص، 375و340
9- وسائل ج 7 ص237
10و11و12- بحار ج 96، ص 381و356و364
13- همان، ص 340
14- من لا يحضره الفقيه ج 2 ص 105
15- كافي ج 4، ص 76
16و17و18- بحار ج 96 ص 340،342،366
19- بحار ج 96 ص 383
20- بحار ج 97، ص 326
محمد رضا جواهري-تبیان