به گزارش خبرنگار حوزه میراث فرهنگی باشگاه خبرنگاران، در 30 کیلومتری شمال شهر دهدشت و در قلب استان کهکیلویه وبویر احمد، شهری با قدمت بیش از سه هزار سال وجود دارد که گویا می‌شود، روزگاری میراث ارزشمند عیلامیان بوده است.
در شهر سنگی "دلی یا سیر" خانه‌هایی سنگی بدون استفاده از ملات، قرنهاست پا برجا مانده‌اند.
به اعتقاد باستان‌شناسان، ریشه استفاده از سنگ در بناها، بدون به کارگیری ملات به دوران ساسانیان برمی‌گردد اما آثار تاریخی بدست آمده در این شهر قدمت آنرا به دوران عیلامیان پیوند می زند.
بطوریکه بر روی کاسه سفالی یافت شده در کاوشهای باستان‌شناسی خطوط تصویری مربوط به دوره عیلامیان حک شده است.
براساس این گزارش؛ شهر سنگی "دلی یا سیر" سالهاست خالی از سکنه شده و به مخروبه‌ای برای کاوشهای سودجویان و دزدان اشیاء تاریخی درآمده است این شهر در دوره صفویه از رونق ویژه‌ای برخوردار بوده و تا زمان قاجاریه قابل سکونت بوده که مردمانی از اقوام ترکمن، لر و ترک در آن زندگی می کرده‌اند و پس از این دوره به دلیل مشکلات دولت مرکزی و عدم ناتوانی در تامین امنیت، "دلی یا سیر"، رونق خود را از دست داده و رفته رفته تخلیه شده و به انزوا رفته است.
همه بناهای موجود در این شهر بزرگ از جنس سنگ است اما بنابر محل ساخت و موقعیت قرار گرفتن هر بنا جنس سنگ های بکار رفته در ساخت ساختمانهای شهر متفاوت است.
در پایین دست و گوشه و کنار آنچه باقی مانده بقایای ساختمانهایی از جنس سنگ‌های کوچک جمع شده از کوه احداث شده بود.
در بالا دست و مرکز شهر اما مصالح ساختمانی سنگ های بزرگ و شکل داده شده و خوش تراش است.
میدان مرکزی شهر، کوچه‌ها و خیابانهای شهر، ساحل رودخانه اطراف درخت مقدس شهر، زیارتگاه و دیگر گوشه و کنار شهر هر کدام براساس نقشه‌هایی حساب شده و سنگ‌هایی خاص بنا شده بود.
اما در شیب تپه ای که روبه‌روی این شهر واقع شده، غارهایی کم‌عمق دیده می شود که به گور دخمه‌های تاریخی شباهت زیادی دارند.
این گزارش می افزاید: هنوز دلیل اصلی نامگذاری "دلی یا سیر" را کسی نمی داند، برخی مردمان بومی منطقه معتقدند که "دلی یا سیر" در حقیقت "دیر یا سین" بوده که متعلق به یکی از امامزاده‌های منطقه است برخی دیگر بر این باورند که این واژه در حقیقت "دلی حاصل" است که در گذر زمان به این شکل درآمده و اشاره به حاصلخیزی این منطقه است.
اما افسانه‌ایی در مورد این شهر سنگی وجود دارد که پژوهشگران مهمترین دلیل نامگذاری این شهر را برگرفته از این افسانه می دانند.
یاسر جنگجوی قهاری بوده که بر اثر یک سوء‌ظن مورد غضب پادشاه قرار گرفته و به این کوه پناه می برد پس از مدتها تلاش، ماموران حکومتی از یافتن وی مایوس شده و همگان باور می کنند که یاسر در دل کوه مدفون شده است اما سالها بعد یاسر با سپاهی عظیم پادشاه را شکست داده و دوباره به همین کوه برمی گردد.
با این حال شهر سنگی "دلی یا سیر" با وجود داشتن همه این ارزشهای تاریخی تاکنون آنطور که باید مورد توجه قرار نگرفته است.
بطوریکه این شهر در فهرست آثار ملی جایگاهی نداشته و حتی بسیاری از مردم خود استان نیز از وجود چنین شهری آگاهی ندارند و هر از گاهی گردشگران براساس اطلاعات قبلی خود و از طریق راهنمایان تورگردی برای بازدید از این مکان اقدام می کنند./ي2
گزارش از عليرضا شوكتي.