به گزارش
خبرنگار اقتصادي باشگاه خبرنگاران، راه و راهسازی در میان ایرانیان چه در دوران باستان و چه دوره های پس از آن همواره یك ضرورت اجتناب ناپذیر تلقی شده است. بر همین اساس باید علل گرایش ایرانیان را به راه سازی و به تبــــع آن توسعه و افزایش مهارت آنها در این بخش تا اندازه زیادی ناشی از شرایط و ویژگی های حاكم بر سرزمین ایران دانست.
ایران كشوری نیمه خشك است و بارندگی در آن بسیار اندك آبادی ها و شهرها در فــلات ایران از یكدیگر دورند. ایرانیان برای پیوند این آبادی های دور از هم تلاش های سازمان یافته بسیاری را در حوزه راه سازی انجام دادند و بر همین اساس بود كه در دوره هخامنشی به دلیل اهـــمیت راه سازی سازمانی مستقل در این زمینه مسئولیت داشته و فعالیت می كرده است.
ایرانیان در راه سازی از تجربه رومیان بسیار سود بردند. رومیان برای نگهداری امپراتوری خود راه های خوبی ساختند كه هنوز نیز این راه ها به عنوان راه های باستانی پا برجا هستند.
رومیان بستر راه را در حدود یك متر می كندند و از پــــــایین به بالا یك لایه سی سـانتی متری بالاشه سنگ و ملات و روی آن لایه ای به ضخامت نزدیك به 25 متر با پاره سنگ، قلوه سنــــگ می ساختند روی لایه دوم نیز لایه دیگری پایین و خرده سنگ به درستی خندق یا گرد و قــــرار می گرفت و لایه نهایی راه را لایه ای به ضخامت 20 سانتی متر شن و ماسه تشكیل می داد. ایرانیان نیز از این شیوه برای راه سازی استفاده كردند اگر چه در دوره ساسانی اغلــب راه های احداث شده در ایران با اهداف تجاری و درآمــــــدزایی انجام می شد، اما روند راه سازی پس از ورود اسلام به ایران تغییرات بسیاری به خود دید.
در دوره اسلامی نه تنها راه ها در سطح كشور ایران بسیار گسترش یافت و ایرانیان در روند راه سازی به تجارب ارزنده ای دست یافته به گونه ای كه شمال به جنوب، شرق و غرب كشور با راه های مختلف و شاهراه های بزرگ به هم متصل بود، ایجاد بناهایی با ویژگی های گــــوناگون در شهر و روستاها و جاده های حاشیه كویر و معابر كوهستانی با نام های مختلف چون ربـــاط و كاروانسرا رواج یافت. عملكردهای گوناگون كاروانسرا در گذشته موجب شده كه این مكان دارای نام های متفاوتی چون «كاربات»، «رباط»، «ساباط» و «خان» باشد. این بناها در واقع مشـــــــابه كاروانسرا بودند اما به لحاظ معماری در برخی جزییات با آن تفاوت پیدا می كردند. پیدایــش این گونه بناها را باید در نیاز مبرم كاروان و كاروانیان به حمایت در طول سفر جست و جو كرد.
اطلاعات موجود در مورد كاروانسراهای اوایل اسلام اندك است. سلسله های دوره های آغازیـن اسلامی مانند «سامانی»، «آل بویه»، «آل زیار» برای ایجاد بناهای عام المنفعه چون كاروان سرا و آب انبار اهمیت زیادی قایل بودند و «رباط چاهه» یا «ماهی» كنار جاده مشهد _ سرخـــس كه بـه صورتی بنایی با چهار ایوان بنا شده، از جمله یادگارهای آن زمان است. قرن پنجم قمـــری عصر شكوفایی هنرهای اسلامی به ویژه معماری است. ایجاد راه های تجاری متعدد و همچنین تامـــین امنیت جاده ها باعث رونق روزافزون تجارت و اقتصاد شد و در نتیجه در مسیر جاده ها و داخـل شهرها برای آسایش كاروان و كاروانیان، كاروانسراهای متعدد ساخته شـد. شیـــوه و ســــبك معماری این دوره در احداث بناهایی چون مساجد و كاروانسراها تقریبا یكسان شد.
زیباترین نمونه كاروان سراهای این دوره رباط با كاروانسرای «شرف» در خراسان اســـــت كه اكنون به صورت نیمه ویرانه ای بر جای مانده است. این كاروانسرا یادآور زمانی است كه جاـده خراسان اهمیت بسیار داشت.
در هر حال در دوران پس از خلافت عباسیان ایران همواره در معرض تاخت و تاز مــغولان و تیموریان بود. حكومت های بعدی نیز آن چنان درگیر مشكلات خود بودند كه توجهی بـــه احداث راه های جدید نداشتند. در این دوره اگر چه حكومت ها برای احداث راه های جدید تلاشـی نكردند اما به دلیل این كه همین حاكمان برای حفظ محدوده حاكمیت خود به راه هایی امن و همــوار نیاز داشتند، در نگهداری از راه هایی كه عمده آن ساخته حكومت های پیشین از جمله عباسیان بود، همت فراوان به خرج می دادند./س