به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران ؛ امروزه كاربرد لامپ هاي فلوئورسنت در منازل و فروشگاه ها مورد اقبال فراواني قرار گرفته واستفاده از آن در اشكال مختلف مرسوم شده است. در مقايسه با لامپ هاي رشته اي، دليل عمده مصرف لامپ هاي مهتابي علاوه بر داشتن ويژگي نور سفيد و توليد گرماي به مراتب كمتر، انرژي كمتري است كه مصرف مي كنند؛ در واقع امروزه مصرف كنندگان به مقوله مصرف انرژي و بهاي آن بيشتر اهميت مي دهند و هزينه هاي انرژي جايگاه ويژه اي در فهرست هزينه هاي مصرف كنندگان يافته است.
استفاده از لامپ هاي مهتابي بخصوص نسل جديدشان كه به لامپ هاي مهتابي فشرده معروفند، نزديك به دو سوم كاهش در مصرف انرژي روشنايي را به همراه دارد و اين مساله اي است كه بخصوص خانوارها از آن چشمپوشي نمي كنند. با همه اين اوصاف، لامپ هاي فلوئورسنت بي خطر هم نيستند. البته اين موضوع با توجه به محاسن آن كمتر مورد توجه قرار گرفته است. جالب اينجاست كه خطرزايي يا عيب لامپ هاي مهتابي به واسطه يكي از مزيت هايش است كه به ساختار آن مربوط مي شود!
حباب لامپ هاي فلوئورسنت فشرده يا همان مهتابي هاي كم مصرف خودمان حاوي مقادير اندكي جيوه است. در نتيجه نمي توانيم بدون خطر بالقوه از تماس با آنها چشمپوشي كنيم.لامپ ها همواره مي شكنند اما چرا شكستن يك لامپ فشرده در برخي كشورهاي پيشرفته در خانه باعث مي شود اداره حفاظت محيط زيست صاحبخانه را به يك مامور رفع آلودگي ارجاع كند؟ جواب در نوع لامپ شكسته شده مهتابي و محتويات حباب قرار دارد. لامپ هاي مهتابي فشرده همانند لامپ هاي مهتابي لوله اي شكل اوليه، حاوي مقادير كمي جيوه در حدود ۵ ميلي گرم هستند و جيوه براي قابليت ساطع كردن و تشعشع نور در يك لامپ مهتابي ضروري است. هر چند جيوه به سيماب و رنگ نقره اي معروف است ولي تاثيرش در لامپ هاي مهتابي در بروز نور سفيد است. اين فلز سنگين كه در دماي متعارف به حالت مايع است، بسيار لغزنده بوده و در اثر ريختن به شكل گوي هاي بسيار ريز پخش شده و به سختي جمع آوري مي شود و علاوه بر اين، به واسطه داشتن بخارات سمي از موادي به شمار مي رود كه حتي در محيط هاي آزمايشگاهي با احتياط به كار برده مي شود. سميت بالاي جيوه يكي از دغدغه هاي سلامت عمومي و محيط زيست به شمار مي رود و بويژه براي مغز جنين و كودكان مضر است. به همين دليل مقامات رسمي استفاده از آن را در كاربردهايي نظير دماسنج ها گرفته تا خودرو و كليدهاي ترموستات مختصر يا مردود كرده اند (مثلا يك كليد ترموستات كه هنوز در بسياري منازل معمول است، حاوي ۳ هزار ميلي گرم جيوه معادل ۶۰۰ لامپ مهتابي است.)
مشكل با شكستن لامپ شروع مي شود. جيوه به صورت بخار رها شده و مي تواند استنشاق شود يا به صورت پودر ريز داخل فرش و ساير منسوجات جاي بگيرد. در ژورنال سالانه پزشكي آمريكا در سال ۱۹۹۰ به يك مورد سميت جيوه اي ناشي از لامپ هاي مهتابي استناد شده كه طي مقاله مزبور كودك ۲۳ ماهه اي پس از شكستن يك كارتن محتوي لامپ هاي مهتابي در محوطه بازي دچار كاهش وزن و جوش پوست و خارش شديد شد.
وقتي لامپ مهتابي مي شكند
اما اگر يكي از همين لامپ هاي مهتابي فشرده در منزل يا اتاق كارمان بشكند، چه اقدامي مي توانيم بكنيم؟
كارشناسان مديريت و حداقل رساني زائدات پرخطر سازمان حفاظت محيط زيست توصيه مي كنند: اول پنجره ها را باز كنيد و بعد از منزل خارج شويد. تهويه سريع اتاق در اكثر مواقع چاره ساز است. همه افراد و حيوانات خانگي را از اتاق به مدت ۱۵ دقيقه بيرون كنيد و بگذاريد هواي اتاق خارج شود. اگر در منزل از سيستم گرمايش مركزي يا سيستم مركب گرمايش و تهويه مطبوع استفاده مي كنيد و نمي خواهيد اين بخارات سمي مكيده شوند، حتما آن را خاموش كنيد.
بعد از خارج شدن هواي اتاق، تكه هاي بزرگ تر حباب لامپ را كه روي سطوح سخت ريخته را به وسيله تكه اي مقوا برداشته و براي برداشتن تكه هايي كه روي فرش ها و سطوح نرم افتاده اند از دستكش استفاده كنيد تا از تماس مستقيم اجتناب شود. براي جمع كردن خرده هاي باقي مانده هم از نوار چسب استفاده كنيد؛ سپس روي سطوح سخت را با دستمال يا حوله اي مرطوب پاك كنيد. حال كليه مواد و دستمال ها را در كيسه اي پلاستيكي مطمئن و بدون درز يا ظرف شيشه اي با سرپوش فلزي جاي دهيد. البته ظروف شيشه اي در اين باره خيلي بهتر جواب مي دهد چون مشخص شده كه كيسه هاي پلاستيكي عملا نمي توانند بخارات جيوه را در خود نگه دارند و در صورت استفاده حتما بايد خارج از خانه گذاشته شوند. در ضمن بايد از به كاربردن جاروبرقي يا جاروي دستي اجتناب كنيد، زيرا موجب پخش شدن جيوه به ساير قسمت هاي خانه مي شوند.
بازيافت به شيوه اي متفاوت
لامپ هاي مهتابي سالم نيز از بابت جابه جايي و كنار گذاشتن مي توانند مايه دردسر شوند. در بسياري مناطق انداختن لامپ هاي مهتابي به داخل زباله دان هاي عادي شهري غيرقانوني است،
چراكه نزديك ترين امكانات بازيافت يا جمع آوري ممكن است مايل ها دورتر باشد. البته با وجود رواج برنامه هاي بازيافت، شماري از بطري ها و ظروف از محل هاي دفن زباله سر درآورده اند و ممكن است موجب ارائه نرخ هاي نسبتا پاييني براي بازيافت شوند.
در سال ۲۰۰۴ موسسه بازيافت كنندگان جيوه و روشنايي نرخي ۲ درصدي را براي بازيافت لامپ هاي جيوه اي مسكوني برآورد كرد. در اين ميان بسياري از تاسيسات مربوط به زائدات و زباله هاي شهرداري و برخي فروشندگان دريافت لامپ هاي مهتابي را تقبل مي كنند. آژانس حفظ محيط زيست و پليس زمين راهنماهاي آنلايني از محل هاي جمع آوري را برقرار كرده و پشتيباني مي كنند. در ميان خرده فروشان عمده نيز برخي شركت ها پيشنهاد مي كنند لامپ هاي مهتابي را در فروشگاه هايشان به طور رايگان پس مي گيرند.
با وجود گسترش فراگير لامپ هاي مهتابي فشرده، متخصصان برق و روشنايي راهكارهاي جديدي را براي جايگزيني با آنها جستجو مي كنند. يك روشنايي جايگزين عاري از جيوه ممكن است ديودهاي نوري (LED) باشند كه بسرعت هم در حال پيشرفت و توسعه است. اين ديود هاي نيمه هادي كه در اثر اعمال جريان نور منتشر مي كنند، شايد اميدبخش ترين گزينه جايگزين فاقد جيوه به شمار روند؛ اما اگر بخواهيم از نظر اقتصادي سبك و سنگين كنيم، فعلا از بابت كارايي، رنگ و هزينه جايگاه مناسبي ندارند. با وجود حكمفرمايي درازمدت لامپ هاي مهتابي به نظر نمي رسد كه كار يا توليد جيوه بتدريج متوقف شود. اتم ها و ملكول هاي فراواني تحقيق و بررسي شده اند ولي هيچ چيزي همانند جيوه عملي و كارآمد پيدا نشده است.
اخطار جيوه: لامپ هاي فلوئورسنت (مهتابي) فشرده حاوي مقادير بسيار كمي جيوه هستند و به هنگام شكستن بايد مراقبت و توجه لازم اعمال شود.
منبع : افکار