به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران بیرجند ؛ از شب اول محرم روضه خواني در مساجد و حسينيه ها ، تكيه ها و منازل در كليه مناطق استان بر پاست ؛ مي توان گفت كه مراسم اصلي ماه محرم از روزهاي 5 يا 6 محرم آغاز مي شود .
دستجات و هيئتهاي سينه زني و زنجير زني تشكيل مي شود و آنها مراسم عزاداري را از مساجد و حسينيه ها به داخل كوچه وبازار مي كشانند .
عزاداري در روز تاسوعا در استان از شور و حال خاصي نسبت به روزهاي قبل برخوردار است و كساني كه نذر دارند آنرا به صورت پول يا گوسفند به هيئت ها مي دهند.
پرشورترين واصلي ترين مراسم هاي عزاداري ابا عبدالله در روز عاشورا اجرا مي شود و در اين روزها مردم كاركردن را حرام دانسته و در عزاداري شركت مي كنند ، در بعضي نقاط در اين روز دسته جات و هيئت هاي سينه زني وزنجير زني به سر قبرستان رفته و براي اموات فاتحه اي مي خوانند .
از اول محرم تا روز اربعين مردم همچنان در غم سالار شهيدان به سوگ مي نشينند و چنانچه كسي نذر داشته باشد نذر خود را با برپائي مجلس روضه خواني ادا مي كند.
اما در این قسمت گزارش همراه باشید با مراسم منحصربه فرد عزاداری مردم خراسان جنوبی در غم سالار شهیدان
علم بندان :
علم مهمترين وسيله در مراسم سوگواري محرم به شمار مي رود, در هر يك از نقاط استان هر يك از علمهارا به نشانه امام حسين (ع) و اصحابش نامگذاري مي كنند و هر علم را نمادي از آن شخصیت مي پندارند مراسم علم بندان يا عقد علم عموماً از روز ششم و هفتم محرم آغاز مي شود و علت آن آنرا ورود اهل بيت به كربلا ذكر مي كنند .
علم ها اغلب باني و علمچي دارند كه صاحب علم محسوب مي شوند و اين كار به طور موروثي از پدربزرگ به پسر بزرگ تر خانواده مي رسد
در بعضي از مناطق بانيان علم ها را در خانه هايشان به اتفاق اقوام خود بسته و براي بقيه مراسم به مسجد
روز علم بندان مردم را با وسيله چاووشي خواني يا اعلام از بلندگو آگاه مي سازند وپس از جمع شدن مردم
بزرگان و سادات محل لباس ها دستمال و پارچه ها علم را مي بندند و در حين كار اسپند دود مي كنند و كسي چاووشي مي خواند و ديگران صلوات مي فرستند.
در مناطقي كه روحاني دارند قبل و بعد از مراسم علم بندان روضه خواني مي كنند و بعضي نيز نوحه خواني مي كنند و گروهي دور علم سينه دوره مي زنند و در پايان علم ها را زيارت مي كنند .
علم ها را بعدازظهر روز عاشورا پس از شهادت امام حسين (ع) قتل مي كنند و مي كشند و آن ها را چون كشته هاي كربلا برهنه كرده و مقدس مي انگارند.
مراسم بيل زني :
در اين مراسم افراد در دو دسته پانزده نفري مجموعاً چهار دسته ، بيل به دست دايره وار مي ايستند و بيل هايشان را به طرف آسمان مي گيرند و در هنگام حركت هر يك از افراد به هوا پريده و تيغه بيلش را به بيل هاي ديگر مي زند و همه يك صدا و با آهنگي مخصوص مي گويند حيدرعلي.
مراسم بيل زني نوعي شبيه سازي از طايفه بني اسد در صحراي كربلاست و بعد از مراسم روضه خواني عزاداري به پايان مي رسد كه به اتمام مراسم مي گويند تيغ افتاده است.
علم گرداني :
از ديگر مراسم عزاداري در خراسان جنوبي می توان به علم گردانی اشاره کرد كه طی آن عده اي علم چي ، ملا يا آخوند (فاتحه خوان) علم ها را در خانه ي اهالي مي برند و نذورات را جمع آوري مي كنند.
اين كار را از خانه علم چي ها و يا بزرگان ده و يا از خانه ي بغل مسجد شروع مي كنند و معمولاً از روز هشتم آغاز مي شود.
علاوه بر علمچي ها و يك نفر آخوند ، جمعي از بزرگان محل و عده اي حامي نيز همراه علم گردانها هستند كه معمولاً به پانزده تا سي نفر مي رسند .
صاحب خانه ها معمولاً جلوتر مي آيند و از علم چي ها مي خواهند كه علم را به در خانه آن ها ببرند و آن ها نيز چنين مي كنند .
براي آگاه كردن مردم از اين كه علم به كوچه آنها مي آيد . در بين راه اشعاري را همه با هم ، هم صدا مي خوانند و يا اين كه چند علم را جلوتر به در خانه ها مي برند تا علم چي ها بدانند بايد به كدام خانه بروند .
جلوي خانه ها را آب و جاروب مي كنند و جلوي علم اسپند در آتش مي ريزند
كساني كه توانايي اش را داشته باشند در جلوي علم گوسفند قرباني مي كنند و وقتي دسته به در خانه افراد مي رسد آن را به ديوار تكيه مي دهند و يك علم را سر پا نگه داشته سپس آخوند دستور فاتحه سلامتي براي صاحب خانه و فاتحه اموات را مي دهد و ديگران حمد و سوره مي خوانند .
صاحبخانه نيز علم ها را زيارت كرده و نذورات خود را پخش مي كنند كه شامل نان ، پول ، گندم ، خرما ، شيريني و آجيل است معمولاً نان را بين همه حضار تقسيم
مي كنند و پول و گندم را بين آخوند و علم چي بعضي هم پول و گندم را به يكي داده تا علم چي ها بعداً بين خودشان تقسيم كنند .
این گزارش حاکیست ؛ خانه هايي كه از محرم سال قبل عزيزي را از دست داده اند بيشتر از علم چي ها پذيرايي كرده و آن ها نيز مراسم را مفصل تربرگزار مي كنند .
مراسم علم گرداني در حال حاضر در استان خراسان جنوبي در بيشتر نقاط اجرا نمي شود و فقط در روستاهايي كه علم دارند اين مراسم را اجرا مي كنند .
و اما اين مراسم با شيوه متفاوت از شب ششم محرم تادهم محرم در حسينيه حاج علي اشرف درشهر بشرويه انجام مي شود.
نخل بندان و نخل گرداني :
نخل در اصطلاح حجله اي است كه آن را از چوب مي سازند و آن را تمثال هاي رنگارنگ پارچه هاي قيمتي ، آينه ، چراغ و گل سبزه تزئين مي كنند و در روز عاشورا در مراسم روزه خواني و تعزيه آن را به عنوان تابوت نمادين امام حسين (ع) حركت مي دهند .
شايد دليل رواج اين مراسم رواياتي باشد كه براساس آن پيكر امام حسين (ع) را روي شاخ هاي درخت خرما گذاشته و به محل دفنش برده اند.
در شهرستان بيرجند نخل را شبيه يك خانه درست مي كنند و اندازه آن بين يك تا ده متر است و به آن آيينه ، پارچه هاي رنگي يك چاقو و قيچي پشم بري آويزان مي كنند نخل توسط بزرگان و سادات بسته مي شود و آن را
در محل عزاداري نخل را چندبار دور ميدان مي چرخانند و بعد آن را زمين مي گذارند تا اهالي محل آن را زيارت كنند.
امروزه نخل گرداني در برخي از روستاهاي شهرستان بيرجند ، نهبندان ، درخش و آسيابان و شهرهاي سرايان و قاين همچنين فردوس وبشرويه رايج است .
مشعل گرداني :
مشعل در شهرستان بيرجند عبارت است از چند تسمه آهني كه به شكل استوانه اي درست شده است و داخل آن را با كنده ي چوب آغشته به روغن پنبه دانه و يا نفت پر مي كنند و آتش مي زنند و در كنار آن روشنايي به عزاداري مي پردازند
اين مراسم در حال حاضر فقط در روستاي خور و بركوه اجرا مي شود
در شهر خوسف سالهاست كه منسوخ شده که در گذشته شب پنجم تا دهم محرم يك ساعت بعد از غروب آفتاب هر شب بيست مشعل از حسينيه پائين ده خوسف و شانزده مشعل در حسينيه بالا ده جمع و همگي را روشن مي كردند و اين شعر را مي خواندند تا مردم جمع شوند :
« اگر ناتواني بگو يا علي و گر خسته جاني بگو يا علي تنت گر بيفتد ميان بلا سه مرتبه بلند بگو يا علي »
صاحب خانه هم به آن ها خرما ، عناب ، سنجد ، كشمش و ... مي دهد ولي گندم جزو نذورات مشعل دارها نيست .
در روستاي خور عصر تاسوعا مشعل فلزي را در حسينيه نصب مي كنند و آن را پر از كنده ي درخت بنه كه باني از كوهستان مي آورد مي كنند شب پس از مجلس روضه خواني چراغ ها را خاموش كرده و داخل مشعل نفت مي ريزند و آن را روشن مي كنند
پس از اينكه مشعل روشن شد و آتش زبانه كشيد سينه دوره را شروع مي كنند با برافروخته شده آتش سينه زني نيز تندتر شده و شور و حال خاصي
به خود مي گيرد آتش مشعل را خاموش نمي كنند و مي گذارند تا خودش خاموش شود .
در بركو شب عاشورا مشعلها را با هيئت حركت مي دهند.
سنگ زني:
از ديگر مراسم عزاداري ماه محرم سنگ زني است در شهرستان درميان تنها در يكي از روستاها به نام درخش
اين مراسم اجرا مي شود .
سنگ عبارت است از دو تكه چوب استوانه اي هشت سانتي متري كه نخي از آن عبور كرده و در پشت دست قرار مي گيرد .
اين روستا هشت نفر سنگ زن دارد و از شب پنجم محرم اين كار را همراه هيئت و به همان آهنگ نوحه سينه زني و يا زنجيرزني انجام مي دهند , بعضي وقتها نيز براي آن نوحه اي جداگانه مي خوانند .در شب پنجم ابتدا علم چي ها از مسجد خارج مي شوند که پشت سرشان دسته ي سنگ زن ها قرار دارند و به دنبال آنها دسته سينه زن ها و زنجير زن ها قرار مي گيرند و به همين ترتيب به ميدان ده مي روند و نوحه خواني كرده و به مسجد برمي گردند
مردم معتقدند كه سنگ زني به نشانه سنگي است كه كفار به دندان رسول خدا (ص) زدند
و در شعري كه در اين مراسم مي خوانند آمده است :
« اين در دندان رسول ثقلين است اين تاج پر از خون كه زباغ حسنين است. »
هفت منبر :
اين مراسم توسط زنان در غروب روز تاسوعا در بيرجند برپا مي شود زنان سالخورده ، جوان و دختران در هفت منبر ، مسجد يا منزل شمع روشن مي كنند .
خادمين اين مكانها از عصر روز تاسوعا روي منبر يك پارچه ساده مي اندازند و آنرا در نزديكي مسجد يا حسينيه مي گذارند و مجمه يا تشت پر از گل را روي يك پله منبر و يك تشت خالي را روي پله ديگر منبر مي گذارند .
آنها معمولاً در هر مكان يك شمع روشن مي كنند.
نذورات جمع شده به خادم منبر تعلق دارد و تا پايان مراسم و خاموش شدن شمع ها در محل باقي مي ماند .
اشك هاي شمع ها را هم دور نمي ريزند و در مكاني از مسجد جمع آوري مي كنند .
زنان براي اجراي اين مراسم از نزديكترين مسجد محله خود شروع و تا هفت مسجد يا حسينيه كه در مسير آنها قرار دارد مي روند.