باشگاه خبرنگاران-يكي از قديمي ترين سازهاي ايراني كه از آن به عنوان ساز مقدس عرفاني نيز ياد مي شود تنبور است تصوير اين ساز را كه قدمت هزار ساله دارد، بر روي سنگ هاي شش هزار سال پيش در شوش خوزستان و تپه هاي كيوان و بني يونس در اطراف شهر موصل پيدا كرده اند از مقامات و نغمه هايي كه در آن زمان ها با اين ساز نواخته شده مي توان ادعا كرد مقامات كلام نزديكترين نواها به آن نغمات است زيرا مقامات ياد شده و هم چنين تنبور بيش از هزار سال است كه با احترام و تقدس و امانت داري توسط مردم پارسان حفظ شده و امروز در مهد اصلي تنبور (منطقه گوران) هنوز نواهايي به گوش مي رسد كه بوي فرهنگ و تمدن كهنسال اين مرز و بوم از آن به مشام جهان مي رسد.
كاسه طنيني تنبور در گذشته يكپارچه بوده اما امروزه هم كاسه هاي يكپارچه و هم تركه اي ديده مي شوند. تنبورهاي گوران اغلب داراي كاسه يكپارچه اند ولي در منطقه صحنه بيشتر كاسته هاي تركه اي ساخته مي شوند. كاسه هاي تركه اي قدمت زيادي ندارند و حداكثر عمر آنها حدود 120 تا 130 سال است. تنبور داراي 14 دستان يا پرده است و به شكل سنتي داراي دو وتر است اما امروزه اغلب سه وتر بسته مي شود.
در گوران نوازندگان قديمي هنوز به دو وتر وفادار مانده اند، فارابي نيز در رساله موسيقي كبير به اين موضوع اشاره كرده است.
کوک تنبور به دو صورت است، فاصله چهارم و فاصله پنجم دستان (پرده) بندي نيز مانند اغلب سازهاي شرقي از قانون عامي تبعيت مي کند. مقام هاي تنبور به طور کلي به سه دسته تقسيم مي شوند 1-مقام حقاني (کلام): مقام ها و آهنگ هايي هستند که به کلام معروف اند و نه از جنبه کمي بلکه از جنبه کيفي، بخش بسيار مهمي از موسيقي اين منطقه اند.
تنبور در دوره هاي مختلف با اين مقام ها شناخته شده است، اين مقام ها توسط تنبور و آواز اجرا مي شوند هر کلام، شعر يا متني ويژه دارد . بيشتر متن ها منظورم و هجايي اغلب از کتاب نامه و متن ها بيشتر به لهجه اوارفي هستند کلام هاي اصلي، دوره نسبتا معيني را که شامل حدود 72 کلام است در بر مي گيرند و به کلام هاي پرديوري معروف اند.
2) مقام هاي مجلسي(باستاني): در اين بخش حدود 14 تا 20 مقام شاخص تر است تنبور نوازان گاه به اين بخش از مقام ها، مقام هاي غير ياري(در مقابل مقام هاي ياري) و مقام غير کلام نيز مي گويند. عناوين هر کدام از مقام ها مصاديق خاصي دارند برخي تداعي کننده موضوعي واقعه اي هستند.
3) مقام هاي مجازي: که گاه عنوان گوراني نيز بدان ها اطلاق مي شود تمام ترانه ها و تصنيف ها کردي که در اين بخش قرار دارند تنبور، ساز رمزوراز، ساز راز و نياز، ساز حماسه و پهلواني است. به قول حضرت مولانا سازيست که در آوازمهش صداي کسي نهفته است که خستگان دنياي مادي را به سوي روشنايي و عشق فرار مي خواند. تنبور سازيست که رستم پهلوان ملي و کسي که به قول خودش و حکيم ابوالقاسم فردوسي، آزاد زاده شده و فقط بنده آفريننده بود، با آن راز و نياز مي گرد و با آواز سرته رز و ته رز در خوان چهارم هفت خوان از بي مهري هاي دنيا عقده گشود و بر سر غم و تنهايي و بي مهري و گوياي تمدن کهن بشري است. تنبور در رساله هاي پهلوي ايران باستان مربوط به قبل از ظهور اسلام است. از دوران کد خدا و حکمران سرزمين پارس بود که اردشير بنيانگذار سلسله ساساني را به پارس دعوت مي کند و بعد ازمدتي او را به خاطر شکار يک گور زنداني مي کند و اردشير در زندان اوقات خود را با تنبور نوازي و آواز خواني سپري کرد.
*تنبور در رساله دختر آسوريک
اين رساله يکي از کهن ترين متون فارسي ميانه است و متن آن عبارت است از مناظره درختي با يک بز و بعضي اين درخت را درخت سوز معرفي کرده اند که در آن به تنبور به صورت نيکوي اشاره شده است. تنبور سازي شرقي و از خانواده ي عود است دسته اي بلند دارد که داراي دو يا سه سيم که با انگشت به صدا در مي آيد در قديم دو نوع تنبور وجود داشته، کاسه نوع اول به صورت گلابي و بيشتر در نواحي ايران و سوريه رواج داشته و نوع دوم تبضي که بيشتر در مصر رواج داشته است در قسمت کردنشين ترکيه موسوم به ديار بکر نوعي از تنبور موسوم به باقلما با کاسه بزرگي و پنج تار و حدود بيست دستان رايج است.
حوزه رواج تنبور در کرمانشاهان، دو کانون اصلي گوران و صحنه است. از نوازندگان تنبور، سيد خيلي عالي نژاد که از توابع کرمانشاه است به دعوت استاد شاه ابراهيمي سرپرستي اولين گروه تنبور نوازي موسوم به تنبور نوازان صحنه را به عهده گرفت در اوسط دهه 60 گروه تنبور نوازي باباطاهر را تشکيل داد. امير حياتي يکي از پرآوازه ترين نوازندگان تنبور و يکي از نامدارترين مداحان است و کيخسرو پور ناظري پس از آشنايي با ساز آييني تنبور چنان دلبسته اين ساز کهن آواز شد که در سال 1359 گروه تنبور شمس را بنيان کرد./ي2