اسمش «سلطان مسعود میرزا» بود و پسر ناصرالدین قاجار بود و «ظل‌السلطان» لقبش بود و ۳۴ سال بر اصفهان حکومت کرد و یکی از کار‌های خلافی که کرد این بود: «بیش از ۵۰ اثر تاریخی را که عمده آن‌ها از دوره صفوی باقی مانده بودند ازجمله باغ و قصر سعادت آباد و عمارت‌های هفت‌دست، آیینه‌خانه، بهشت برین، بهشت‌آیین، انگورستان، بادامستان، نارنجستان، کلاه‌فرنگی، باغ تخت، باغ طاووس، گلدسته، تالار اشرف، خسروخانی، عمارت خورشید، عمارت جهان‌نما، باغ چرخاب، باغ محمود، باغ صفی میرزا، باغ قوشخانه، باغ نظر و... را به‌کلی تخریب کرد.

ظل‌السلطان همچنین آینه‌کاری‌های روی ستون‌های عالی‌قاپو و چهل‌ستون را از میان برد و دستور داد روی نقاشی‌های نفیس داخل چهل‌ستون را با گچ بپوشانند و نقاشان قاجاری بر روی آن‌ها نقاشی‌های کم‌ارزش خود را بنگارند... وی برخی از عمارت‌های باقی‌مانده از دوره صفوی را کاملا نابود کرد و برخی دیگر را به مرز نابودی کشاند. ظل‌السلطان از عمارت هشت‌بهشت به‌عنوان اصطبل استفاده می‌کرد».

تصویری از بنای اصلی کاخ آیینه‌خانه که توسط ظل‌السلطان تخریب شد

حالا ظل‌السلطان چرا این کار‌ها را می‌کرد؟ حدس و گمان این است که ۳ دلیل می‌توانسته داشته باشد که این‌ها هستند: «اول، کاستن از زیبایی اصفهان برای کاهش رغبت رقبای سیاسی که چشم به فرمانروایی اصفهان دوخته بودند؛ دوم، ایجاد رعب و وحشت میان مردم و به رخ کشاندن اقتدار خود از تخریب کاخ‌های پرعظمت صفوی؛ سوم، سوء‌استفاده از مصالح و مواد موجود».

این سوءاستفاده هم یعنی فروختن مصالح و واقعا هم مصالح را می‌فروخته و در تاریخ نوشته‌اند: «ظل‌السلطان حتی دستور تخریب کاخ چهل‌ستون را هم داده بود که یکی از تجار خوشنام اصفهان به نام ملک‌التجار به‌موقع اطلاع می‌یابد و با خرید آن، این ملک تاریخی را از دست نادانی می‌رهاند وگرنه هم اکنون هر قطعه از این اثر ماندگار زیر خاک‌ها مدفون شده بود یا در خانه‌ای به کار رفته بود. می‌گویند ظل‌السلطان با فروش زمین و حتی کاشی‌ها خرج قشون خود را تأمین می‌کرده است».

عکسی از ظل‌السلطان، تخریب‌گر آثار تاریخی دوره صفوی در اصفهان

درباره ظل‌السلطان و کارهایش «هانری رنه دالمانی»، جهانگرد فرانسوی که در دوره قاجار از ایران بازدید کرد، نوشته است: «ظل‌السلطان بسیاری از کاخ‌های عالی و شاهکار‌های ممتاز اصفهان را که موجب حیرت جهانیان بود، نابود کرد. در واقع آخرین سال‌های حکومت ظل‌السلطان در اصفهان به منزله طوفان ویرانگر بود...

ظل‌السلطان بیشتر این شاهکار‌های برجسته را که در دنیا بی‌نظیر بود، خراب کرد و مصالح آن‌ها را فروخت... با شهر اصفهان مانند کشوری فتح‌شده رفتار کرد. یعنی تمام یادگار‌های صفویان و بنا‌های باشکوه و کاخ‌های این پایتخت قدیمی را که معرف شکوه و عظمت گذشته ایران بود به‌کلی ویران کرد و مصالح آن‌ها را فروخت و مساجد و دیگر بنا‌های عمومی را هم که نتوانست ویران کند به سارقان آثار عتیقه تسلیم کرد تا کاشی‌های نفیس و ظریف و دیگر تزیینات آن‌ها را کنده، به خارجیان بفروشند».

منبع : فارس