به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد ،  معمولا هر هفته برای زیارت امام رضا (ع) و امانت گرفتن کتاب از کتابخانه آستان قدس رضوی به حرم این امام عزیز مشرف می‌شوم. مدتی است در کنار دانشجویی، کار خبرنگاری را شروع کرده ام باید گزارشی با موضوع قیام گوهرشاد بنویسم برای همین این بار تصمیم دارم علاوه بر کتاب‌های درسی، کتابی نیز درباره قیام گوهرشاد به امانت بگیرم.

شاید شما هم مانند من، تا به امروز تنها به چند صحن حرم رفته باشید و با دقت به همه‌ی قسمت‌های آن توجه نکرده باشید؛ این دفعه برای تهیه‌  این گزارش به مسجد گوهرشاد رفتم تا اولین جرقه‌های ذهنی خود را از آنجا دریافت کنم. با کمک خادمان حرم موفق به پیدا کردن مسجد شدم.

 

 

جالب است، اولین چیزی که مشاهده می‌کنم معماری به سبک کلاسیک است که ۴ ایوان به شکل مربعی و قرینه در روبه روی هم قرار گرفته اند؛ به سمت ایوان جنوبی می‌روم که "مقصوره" نام دارد، زیبایی تحسین برانگیزاین ایوان چشم و دل بیننده را در هم می‌آمیزد و گنبد بالای سرم با صدای آن پرنده‌هایی که از دور معلوم نیست از چه نوعی اند، مرا مدهوش خود می‌کند. در روبه روی ایوان محرابی سراسر از جنس مرمر به چشم می‌خورد. بالای این محراب که از نظر من زیباترین معماری این بخش را تشکیل می‌دهد پر از نقش و نگار، مقرنس کاری‌ها و کنده کاری‌های با شکوهی است که به دست معماران زبر دست ایرانی ساخته شده است. پنجره نقره‌ای اثردست هنرمندان دوره قاجار در ایوان شمالی (دارالسیاده) از دور خود نمایی می‌کند و نام بانو گوهرشاد مؤسس این مسجد بر روی کاشی زردرنگ دیده می‌شود.

چشمانم را می‌بندم و با خودم تصور می‌کنم در چند دهه پیش در این بنا با این معماری زیبا چه کشتاری رخ داده است. لحظه‌ای با تصور اینکه در سال ۱۳۱۴، بیش از ۲ هزارنفر از هموطنانمان در این مکان به گلوله بسته شدند تنم به لرزه در آمد. چرا و چگونه این اتفاق افتاد؟

فروغی نخست وزیر وقت، شاه را به سفری ۳۰ روزه برد و این آغاز افکار غرب گرایانه رضاشاه بود؛ وی تصمیم گرفت ایران را تبدیل به ترکیه کند و با تبعیت کورکورانه دستور پوشیدن کلاه شاپو را برای مردان صادر کرد، پس از مدتی و با آماده کردن شرایط دستور کشف حجاب زنان را داد؛ اما این باعث خشم شدید مردم شد.

حجت الاسلام حاتمی امام جمعه گناباد می‌گوید: آن زمان مردان عمامه‌ای به نام مندیل بر سر می‌گذاشتند؛ شاه بعد از سفرش به ترکیه به مردم دستور داد کلاه شاپو بر سر گذارند که این خشم مردم را بر انگیخت و اعتراضشان را در قالب جمله "من تشبَّه بقوم فهو منهم" بیان کردند؛ به عبارتی آن‌ها اعتقاد داشتند کسی که از قومی تقلید کند از آن گروه محسوب می‌شود لذا تقلید از غرب را نمی‌پذیرفتند.

امام جمعه گناباد در رابطه با علت اصلی این این قیام نظر دیگری دارد و می‌گوید: کشف حجاب اجباری زنان توسط رضا خان باعث نارضایتی اصلی مردم شد. آیت الله قومی برای مصالحه با شاه به تهران رفت، اما در بدو ورود دستگیر شد و این موضوع خشم مردم را بر انگیخت و باعث شد مردم در مسجد گوهرشاد تجمع کنند.

وی تصریح می‌کند: پرچم دار این قیام محمد تقی بهلول معروف به شیخ بهلول واعظ بود و به نیابت از مردم این قیام را رهبری می‌کرد، بر منبر سخن می‌راند، مردم را به ایستادگی در برابر حکومت فرامی خواند. موعظه شیخ بهلول دو سه روزی ادامه یافت؛ او در منبر سخنان تندی ایراد کرد که شنوندگان را کاملاً تحت تأثیر قرار داد. مردم خواستار آزادی آیت الله قومی و برچیده شدن قانون کشف حجاب بودند؛ خبر تجمع مردم در مسجد گوهرشاد به رضا شاه رسید و او دستور به گلوله بستن مردم را صادر کرد و این سرآغاز کشتار مردم بی گناه بود، در ۲۱ تیر ۱۳۱۴ ه. ش بالغ بر ۲ هزار نفر غرق در خون شدند.

 

 

 

غرب زدگی در آن زمان فقط در ایران اتفاق نیافتاد بلکه در افغانستان، الجزایر، مصر و بسیاری از کشور‌های مسلمان نشین هم این حرکت استثماری در حال انجام بود.

احمد عسگری مسئول واحد تاریخ شفاهی دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی مشهد در این مورد می‌گوید: کشف حجاب یک استراتژی جهانی بود که از سوی غرب ایجاد شد و فقط در ایران نیز نبود. غرب در صدد بود با ایجاد احساس تحقیر و عقب ماندگی، مردم را وادار به اعمالی از جمله کشف حجاب کند و به عبارتی می‌خواست به بهانه متمدن کردن مردم با تغییر ظاهر، آن‌ها را از هویت تهی کند که در ایران رضا خان مجری این طرح بود؛ اما نقشه او عملی نشد.

 

 

 

 

مبارزه زنان  علیه کشف حجاب

گفته شده بعد از گذشت قیام گوهرشاد قرار بود هر سال عده‌ای از بانوان به مناسبت ۱۷ دی که روز آزادی زن! یا کشف حجاب نامیده می‌شد، تاج گل به مجسمه رضا شاه تقدیم کنند. اما تعدادی از زنان مسلمان و انقلابی، با چادر مشکی به راهپیمایی رفتند در حالی که پرچمی با خود به همراه داشتند که بر روی آن نوشته بود  ما زنان ایران این روز را روز شومی می‌دانیم. نظامیان، تعدادی از آنان را دستگیر کردند و با باتوم زدند و پرچم آنان را پاره کردند.

مسئول واحد تاریخ شفاهی دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی مشهد دررابطه با واکنش امام در مقابل این رویداد می‌گوید: امام خمینی(ره) با دیدن این بی حجابی علنی و محبوس شدن زنان محجبه ایرانی در خانه هایشان و هتک حرمت به جایگاه زن، شاه را تهدید کرد و گفت اگر به این کار ادامه دهد برای چند روز به مناسبت شهدای گوهرشاد عزای عمومی اعلام می‌کند.

وی تصریح می‌کند: آخرین حلقه مبارزاتی در ۱۷ دی ۱۳۵۶ ه. ش از سوی زنان مشهدی انجام شد و آنان در راهپیمایی‌ها شعار " ما زنان مسلمان خراسان آزادی خواهران در بند را خواهانیم" فریاد می‌زدند.

 

 

 

تا مدت‌ها روایتی مکتوب از واقعه گوهر شاد نبود و سعی می‌شد به این قیام توجهی نشود.

اما نواب صفوی در سال ۱۳۲۹ ه. ش به عنوان اولین فرد در مجله خواندنی‌ها به واقعه گوهرشاد اشاره می‌کند.

مسئول واحد تاریخ شفاهی دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی مشهد می‌گوید: اولین فردی که واقعه گوهرشاد را در کتاب منتشر کرد سینا واحد بود. این کتاب با عنوان قیام گوهرشاد در سال ۱۳۶۱ از سوی انتشارات وزارت ارشاد اسلامی به چاپ رسید.

 

 

مردم ایران در همه‌  زمان‌ها برای کشورشان و پایبندی به اعتقاداتشان از جان و مال خود شان گذشتند، چه در زمان شاه برای مبارزه با کشف حجاب و چه در زمان حال برای مبارزه با اعمال استثمار طلبانه غرب.

این قیام با توجه به همه نیرو‌هایی که در صحنه ایستادند و گروه‌هایی که ساکت ماندند و یا مخالف بودند، یک نهضت اسلامی است. وقتی وحدت در جامعه اسلامی تحقق پیدا کند، می‌تواند نیرویی بوجود آورد که ارکان استعمار و استبداد را بلرزاند. این قیام به گروه‌های مختلف اعم از ملی، ضد ملی، مذهبی، عوامل بیگانه، شاه و دربار نشان داد که در ایران یک نیروی ریشه دار، پر توان و متکی به معنویت نهفته است که می‌تواند محصول شگفت آوری ایجاد کند؛ اگر این قدرت در اختیار زمامداران قرار گیرد، می‌تواند در صحنه سیاسی بین المللی با استدلال مشکلات را حل کند.

قیام خونین گوهرشاد لکه ننگی بر دام رژیم پهلوی گذاشت و چهره زشت دیکتاتوری آن را نشان داد. در این روز بر همگان مشخص شد که وحدت ملت و توانایی رهبری می‌تواند موانع رسیدن به هدف را با تدبیر از میان بردارد و نقشه بیگانگان را شکست دهد.

گزارشگر:  محدثه بختیار پاکزاد

انتهای پیام//م. پ