فقر خوزستان از منابع معدنی/ نفت باعث غفلت از معادن شده است

در استان خوزستان به طور عمده محصول‌های معدنی شامل مصالح ساختمانی، شن و ماسه و سنگ‌های تزئینی قابل برداشت هستند؛ البته معادن دریایی یکی دیگر از ظرفیت‌های معدنی این استان است که برداشت مواد معدنی همچون منیزیم، سدیم، سولفات، کلسیم و پتاسیم از این بستر امکان پذیر است.

بر این اساس به صورت میانگین ۱۹۰ واحد معدنی فعال در خوزستان وجود دارد که ۲ هزار و ۲۰۰ نفر در این معادن مشغول به کار هستند؛ به طور کلی خوزستان جزو استان‌های معدنی کشور محسوب نمی‌شود، اما بزرگ‌ترین تولیدکننده نمک دریایی است.

سه کارخانه سیمان در خوزستان وجود دارد و میلیون‌ها تُن مواد اولیه از آن برداشت می‌شود؛ مواد اولیه سیمان به وفور در استان وجود دارد، اما با تمام این تفاسیر خوزستان استانی معدنی محسوب نمی‌شود.

نقش معادن در تولید ناخالص داخلی باعث افزایش تقاضا و پیشروی حلقه‌های بعدی تولید می‌شود؛ این موضوع در کشور‌های معدن‌خیز مدنظر قرار می‌گیرد به طوری که ضمن تکیه بر تولید و صادرات مواد خام و نیمه‌خام از زنجیره ارزش برای توسعه اقتصادی استفاده می‌شود.

بخش معدن با در اختیار داشتن ذخایر بسیار و ارزشمند می‌تواند یکی از بازیگران اصلی ارزآوری برای کشور باشد آن هم در شرایطی که خزانه ارزی کشور در بحث تأمین ارز با مشکلاتی همراه است.

رشد اقتصادی نخستین و مهمترین عامل توسعه‌یافتگی هر کشور است و بخش معدن ایران نیز این ظرفیت را دارد که اثر مهم و تأثیرگذاری در رشد اقتصادی کشور داشته باشد.

بخش معدن به‌عنوان مهمترین موتور محرکه و پیشران اقتصاد و توسعه‌یافتگی در کشور‌های معدن‌خیز از جمله ایران به شمار می‌رود؛ اهمیت بخش معدن در این کشور کمتر از دیگر پیشران‌های اقتصادی نیست و توسعه این بخش و توجه به نقش صادرات مواد معدنی سبب توسعه اقتصادی ایران می‌شود.

با توجه به اینکه صادرات مواد معدنی نسبت به بسیاری از بخش‌های دیگر اثرپذیری کمتری از تحریم‌ها داشته است، اگر موانع در این بخش برطرف شود تا سال ۱۴۰۴ بخش قابل توجهی از درآمد‌های ارزی کشور را به خود اختصاص می‌دهد؛ البته در حال حاضر نیز حدود ۲۶ درصد از کل صادرات کشور مربوط به بخش معدن و صنایع معدنی است.

بخش معادن و صنایع معدنی ایران از مزیت‌ها و ظرفیت‌های بالقوه قابل توجهی برای کمک به رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال در اقتصاد ایران برخوردار است.

با توجه به وجود ذخایر گسترده معدنی و با در نظر گرفتن پیوند‌های بسیار قوی و طولانی میان فعالیت‌های معدنی با طیف وسیعی از صنایع و خدمات کشوری، توسعه معادن و صنایع معدنی می‌تواند سهم تعیین‌کننده‌ای در رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال ایفا کند و این بخش را به یکی از پیشران‌های اصلی رشد اقتصادی تبدیل کند.

غفلت از اکتشاف منابع معدنی خوزستان

علیرضا زراسوندی دارای مدرک دکترای زمین‌شناسی اقتصادی (اکتشاف و ارزیابی ذخایر معدنی) گفت: استان خوزستان در حقیقت به لحاظ ذخایر معدنی نسبت به سایر نقاط کشور فقیر است، این موضوع نه علت مدیریتی بلکه علت زمین‌شناسی دارد.

وی ادامه داد: خوزستان در یک محیط به طور کامل رسوبی قرار گرفته و در بخش ذخایر معدنی آن را فاقد تنوع کانیایی یا دارای کانی کم می‌دانیم.

عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز تصریح کرد: خوزستان در تقسیم‌های زمین شناسی در حال رسوب‌گذاری بوده و فعالیت‌های کانسار ساز در آن رخ نداده است.

زراسوندی عنوان کرد: خوزستان محیط رسوبی دارد ولی تا ۱۵ سال قبل به دانشجویان ارشد یا دکترای رشته اکتشاف اعلام می‌کردیم «اصطلاحی به نام باطله وجود دارد که میزبان ماده معدنی است» ولی اکنون نمی‌توانیم به آن باطله بگوییم، چون با گسترش تکنولوژی و نیاز انسان و تنوع فرآیند‌های تکنولوژی هیچ چیز بی‌ارزشی روی کره زمین وجود ندارد.

وی با اشاره به اینکه با تعاریف جدید ذخایر شن و ماسه ماده معدنی ارزشمند محسوب می‌شود، بیان کرد: اگر در خوزستان هم ماده معدنی خوبی داشته باشیم، در دسته ذخایر رسوبی قرار می‌گیرند؛ سه ماده معدنی استراتژیک (فسفات، سلستیت و بوکسیت) در خوزستان وجود دارد که میزان ذخیره آن اندک است و ذخایر کوچک محسوب می‌شوند.

عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز بیان کرد: اکنون هیچ نقطه‌ای از خوزستان وجود ندارد که دانشجویانم روی ماده معدنی شناخته شده مطالعه نکرده باشند.

زراسوندی تصریح کرد: در مباحث تخصصی زمین‌شناسی نباید بگوییم که هیچ ذخیره‌ای وجود ندارد بلکه باید کار‌های مطالعاتی و اکتشافی زیادی را در سطح و عمق انجام و بعداً با قطعیت صحبت کنیم.

عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز یادآور شد: نفت در حقیقت جزو منابع قابل مطالعه در زمین‌شناسی اقتصادی است.

وی اظهار کرد: خوزستان در کشور ایران دارای بهترین فرآیند‌های تشکیل دهنده نفت در ساختار زمین‌شناسی است، اما وجود نفت باعث شده از اکتشاف دیگر منابع معدنی غافل شویم؛ البته در سال‌های اخیر مطالعات این استان روی سایر منابع معدنی متمرکز شده است.

زراسوندی تأکید کرد: در زمینه استفاده از همین منابع کوچک متد‌های نوین معدن کاری در دنیا وجود دارند که می‌توانند ذخایر کوچک را تبدیل به ذخایر بزرگ کنند؛ بنابراین باید در خوزستان برای همین ذخایر کوچک به دلیل ارزش‌افزوده بالا روش‌های نوین در آینده به کار گرفته شوند.

اشتغال بیش از ۲۰ هزار نفر در صنایع معدنی خوزستان

حسین غبیشاوی، معاون امور معادن اداره کل صمت خوزستان در ادامه بیان کرد: در خوزستان معادن فلزی از نظر تئوریک پیدا نمی‌شود؛ بنابراین میزان ارزش سرمایه‌گذاری آن برای کشور خیلی کم است.

وی افزود: دزفول، رامهرمز، اندیمشک، شوش و باغملک عمده شهرستان‌های معدنی در خوزستان هستند.

معاون امور معدنی اداره کل صمت خوزستان تصریح کرد: در خوزستان اصلی‌ترین ماده معدنی نفت است؛ به جز این ماده که به عنوان اصلی‌ترین مواد معدنی استان است، به طور تقریب تمام معادن خوزستان برای ساخت مصالح ساختمانی هستند.

غبیشاوی عنوان کرد: ۸۷ درصد معادن خوزستان مخلوط کوهی و سنگ لاشه هستند؛ این استان از نظر اولویت معدنی جزو استان‌های میانه در رتبه بندی کشور قرار دارد.

وی با بیان اینکه بیشترین مواد معدنی در خوزستان ساختمانی است، یادآور شد: در خوزستان دو معدن خاص مشغول فعالیت هستند که آنها معادن آبی برای تولید نمک هستند؛ این معادن آب دریا را گرفته و با تبخیر در حوضچه‌های خاص نسبت به تولید نمک اقدام می‌کنند.

معاون امور معادن اداره کل صمت خوزستان بیان کرد: دو معدن فوق (تولید نمک دریایی) سالانه یک و نیم میلیون تُن تولید دارند که به صورت ۱۰۰ درصدی به مصرف پتروشیمی‌ها می‌رسند.

غبیشاوی با بیان اینکه توسعه معادن نمک خوزستان در دستور کار قرار دارد، تصریح کرد: در این حوزه اداره کل صمت دستگاه صدور مجوز است که آن هم منوط به پاسخ استعلامات دستگاه‌های هم‌رده است.

معاون امور معادن اداره کل صمت خوزستان گفت: توسعه معادن در زمینه استخراج سولفات استرانسیوم یا سلستین است که از این معادن یک نمونه فعال در استان و دو مورد هم در شرف صدور مجوز داریم؛ پروانه اکتشاف برای آنها صادر شده و امیدوارم امسال منتج به تولید شود، با فعال شدن آنها ظرفیت تولید در استان در این زمینه دو و نیم تا سه برابر می‌شود.

غبیشاوی با تأکید بر اینکه ارزش‌افزوده در فرآوری است نه خام فروشی افزود: در منطقه آزاد اروند با سرمایه‌گذاری کشور چین کارخانه فرآوری در حال احداث است که در این صورت خوزستان می‌تواند از استان‌های دیگر هم مواد معدنی برای فرآوری جذب کند.

وی اظهار کرد: در وزارت صمت برای اینکه اکتشاف و صدور مجوز در یک بخش نباشد، طی تصمیم‌گیری منطقی بخش اکتشاف و داده‌های اصلی به سازمان زمین‌شناسی استان واگذار شده است؛ قانون‌گذار به درستی بخش اکتشاف را از صدور مجوز‌ها جدا کرد.

معاون امور معادن اداره کل صمت خوزستان بیان کرد: معدن در تمام دنیا نیروی محرکه است و با تکیه بر معادن می‌توانیم به سمت توسعه حرکت کنیم، مشروط بر اینکه فرآوری را در کشور انجام دهیم؛ عمده ارزش‌افزوده حوزه معادن متعلق به این بخش و سود بیشتری هم دارد.

غبیشاوی با بیان اینکه اگر عمده مواد معدنی را در کشور فرآوری کنیم، از منابع معدنی برای نسل‌های آینده با فرآوری می‌توان دفاع کرد، گفت: اگرچه استان معدن‌خیزی نیستیم ولی در بخش فرآوری مواد معدنی سه کارخانه سیمان با سه میلیون تُن ظرفیت در سال داریم.

معاون امور معادن اداره کل صمت خوزستان تصریح کرد: در این زمینه دو خط تکمیلی و طرح توسعه سیمان با ظرفیت دو میلیون تُن داریم؛ در خوزستان بزرگترین کارخانه صنایع معدنی صنایع فولاد را داریم.

غبیشاوی افزود: به صورت تقریبی حداقل ۱۵۰ واحد سنگ‌شکن داریم که اینها بسیار برای استان مفید هستند؛ همین مواد معدنی که مصالح ساختمانی هستند، خوزستان را از واردات استان‌های دیگر بی نیاز کرده است.

وی با بیان اینکه مواد معدنی نیاز استان را از نظر حجم و تُناژ مصالح ساختمانی تأمین می‌کند، گفت: اشتغالزایی در بخش معدن و صنایع معدنی در استان خوزستان بیش از ۲۰ هزار نفر است.

بخش معدن می‌تواند نقش پررنگی در توسعه اقتصادی کشور ایفا کند؛ فعالان معدنی لازمه این موضوع را حمایت ویژه دولت از بخش معدن دانسته و معتقدند در این صورت می‌توان موانع را از پیش‌روی توسعه برداشت و افزایش ارزآوری را محقق کرد.

خوزستان با وجود اینکه استان فقیری از نظر منابع معدنی محسوب می‌شود ولی ظرفیت‌های بسیار خوبی برای احداث صنایع معدنی دارد؛ فعال شدن این صنایع برای استان ارزش‌افزوده بسیار بالایی را نیز به ارمغان می‌آورد.

منبع:مهر