کشت گلرنگ، راهکاری برای عبور از تنش آبی و رونق کشاورزی گلستان

دانه روغنی گلرنگ از گیاهان بومی ایران بوده و از دیرباز کشت گونه‌های بومی آن به ویژه در حاشیه مزارع رواج داشت که پراکندگی تیپ‌های وحشی گلرنگ در ایران، نشانه دامنه سازگاری بالای این دانه روغنی با شرایط آب وهوایی کشور است.

تحمل بالای گلرنگ در برابر تنش‌های غیر زیستی مانند خشکی، شوری و گرما از یکسو و داشتن تیپ‌های پاییزه و بهاره و تابستانه سازگار با شرایط آب و هوایی کشور از سوی دیگر آینده نوید بخشی را برای توسعه کشت این دانه روغنی رقم می‌زند.

مشکلات آبی گلستان باعث شده حتی دولت نیز به آن ورود کرده و در یکی از تصیمات خود برای جلوگیری از بروز تنش آبی، کشت محصول پرآب طلب مانند برنج را در این استان محدود کند.

برخی کارشناسان معتقدند گلرنگ به علت دارا بودن ریشه عمیق قادر است رطوبت را از اعماق ۲ تا چهاری متری خاک جذب کند و این امر گلرنگ را به یک گیاه متحمل به خشکی تبدیل کرده است.

از طرف دیگر گلرنگ در مقابل شوری خاک نیز مقاومت بالایی دارد و با توجه به تشدید خشکسالی‌های اخیر و افزایش شوری آب و خاک، یکی از گزینه‌‎های مناسب کشت گونه‌های مقاوم به شوری در گلستان است.

گلرنگ با خصوصیات مطلوب زراعی نظیر مقاومت نسبی به شوری خاک و خشکی هوا، مقاومت بالا به سرمای زمستانه (تیپ پاییزه) وجود روغن مطلوب با بیش از ۹۰ درصد اسید‌های چرب غیراشباع بخصوص اسید لینولئیک، همواره به عنوان یک دانه روغنی با ارزش مطرح بوده است.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان گفت: گلرنگ تنها دانه روغنی بومی کشور به شمار می‌رود که زراعت پاییزه این محصول، ایده جدیدی برای کشاورزان دیم‌کار این استان شمالی است.

حسین احمدی گفت: گلرنگ دارای ویژگی‌هایی از جمله نیاز بسیار اندک به کود شیمیایی و مصرف آن بر اساس آزمون خاک، مقاوم به خشکی، شوری و قلیایی به خاک و سرما، مختل‌کننده سیکل آفات و بیماری‌ها در تناوب با گندم و بهبود بافت خاک به واسطه ریشه عمیق، گزینه‌ای مناسب برای رونق تولید در دیمزار‌های استان گلستان است.

وی ادامه داد: زراعت پاییزه ارقام گلرنگ در مناطق نیمه خشک شامل کمربند میانی و تا حدی زمین‌های کشاورزی شمال استان برای تولید گُلچه و روغن خوراکی و در مناطق جنوبی برای تولیدعلوفه به بهره‌برداران منطقه توصیه می‌شود.

احمدی گفت: تقویم کشت مناسب برای گلرنگ در استان گلستان بعد از بارش باران، ماه آبان است که رعایت آن از سوی بهره‌برداران در راندمان گلدهی و دانه روغنی اثر بسیار زیادی دارد.

به گفته وی مقدار بذر مصرفی زراعت گلرنگ با اولویت برداشت گُلچه و دانه روغنی بین ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرم و برداشت علوفه بین ۳۵ تا ۴۰ کیلوگرم نیاز است.

وی یادآور شد: زراعت این دانه روغنی، برای مصرف خوراکی (۲۵ تا ۴۵ درصد روغن خوراکی)، استفاده در صنعت رنگ‌ریزی به واسطه تنوع در رنگ دانه اعم از قرمز، زرد، نارنجی و سفید، مصرف دارویی در کاهش کلسترول خون، قلبی و عروقی و کنجاله و علوفه‌تر آن برای تغذیه دام (۱۲ تا ۲۴ درصد پروتیین) کاربرد دارد.

گلرنگ گیاهی چند منظوره

محقق دانه روغنی گلرنگ در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان گفت: زراعت گلرنگ گیاهی چند منظوره برای بهره‌بردار است به طوری که می‌تواند گُلچه برای مصرف رنگ‌ریزی و دانه آن را برای مصرف روغن خوراکی برداشت کند.

احمدی ادامه داد: امسال هر کیلوگرم گُلچه گلرنگ پنج میلیون ریال و دانه روغنی آن ۲۷۰ هزار ریال قیمت دارد و بهره‌بردار با زراعت این دانه روغنی می‌تواند ۲ بار زراعت سنتی درآمد کسب کند.
به گفته وی از هر هکتار زراعت گلرنگ می‌توان ۲۰۰ کیلوگرم گُلچه و ۲ تا ۲.۵ دانه روغنی تولید کرد که گلچه آن از قابلیت صادرات نیز برخوردار است.

ارقام گلرنگ

وی با اشاره به این که ژن پلاسم گلرنگ دارای تنوع بالا و ارقام متنوع برای کشت است خاطرنشان کرد: اکنون سه رقم شامل سینا، فرامان و امید توسط موسسه تحقیقات دیم کشور به بهره‌برداران معرفی شده که رقم فرامان دارای گُلچه به رنگ قرمز و بالاترین وزن هزار دانه (۴۸ گرم) و رقم امید از بالاترین درصد روغن (۳۶ درصد) برخوردار است.

احمدی گفت: علاوه بر این، پنج رقم دیگر توسط موسسه اصلاح بذر شامل پدیده و گل مهر به ترتیب دارای رنگ گُلچه نارنجی و قرمز برای کشت پاییزه و ارقام گلدشت با رنگ گُلچه قرمز، پرنیان با رنگ گُلچه سفید و صُفه با رنگ گُلچه قرمز برای زراعت به بهره‌برداران معرفی شده است.

به گفته وی ارقام گلدشت و پرنیان مناسب کشت پاییزه در مناطق گرم و معتدل بوده و برای استان گلستان مناسب است.

وی ادامه داد: سه رقم معرفی شده توسط موسسه تحقیقات کشور شامل سینا، فرامان و امید در زمین‌های مستعد گنبدکاووس مناسب زراعت است.

احمدی یادآور شد: رقم صفه گلرنگ نیز برای تولید علوفه است که سال زراعی قبل در منطقه بندرترکمن کشت شد و ۳۰ تُن محصول تولید و به قیمت هر کیلوگرم ۱۶ هزار ریال به فروش رفت.

زمان برداشت گلرنگ

محقق دانه روغنی گلرنگ در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان گفت: برداشت دانه روغنی گلرنگ بسته به رقم آن از اواخر ماه آغاز شده و تا اوایل تیر ادامه می‌یابد و بهره‌برداران می‌توانند برای برداشت این محصول از کمباین غلات موجود در منطقه استفاده کنند.

به گفته وی دوره برداشت گُلچه گلرنگ هم اواخر اردیبهشت ماه به مدت ۲۰ روز کاری بوده و جنبه صادراتی دارد.

امسال جهادکشاورزی گلستان در قالب طرح الگوی کشت، حمایت از توسعه زراعت گلرنگ در استان را برای هزار و ۲۵۰ هکتار برنامه‌ریزی کرده است.

زراعت گلرنگ در استان گلستان از سال زراعی ۱۴۰۰ - ۱۳۹۹ با یک هکتار آغاز شده بود که با استقبال بهره‌برداران منطقه سطح زیرکشت آن در سال زراعی ۱۴۰۱ - ۱۴۰۰ به ۶۲ هکتار و در سال زراعی قبل نیز به ۱۰۲ هکتار افزایش یافت.

گلرنگ گیاهی یکساله با میانگین ۶۰ سانتیمتر ارتفاع در زمان برداشت میوه‌ای به رنگ سفید و شبیه به فندق دارد که دوره رشد آن کوتاه است.

گلرنگ مقاوم در برابر سرما و گرما، سازگاری با شرایط جغرافیایی مختلف و محصولی مناسب در تناوب کشت برای پایداری تولید غلات است.

میوه و گل گلرنگ در صنایع دارویی، آرایشی و همچنین در رنگرزی کاربرد دارد، اما اصل محصول گلرنگ یعنی دانه آن در کارخانه‌های روغن کشی به صورت تضمینی هر کیلو ۲۷ هزار تومان از کشاورزان خریداری می‌شود.

منبع: ایرنا