اقدامات ایران برای صلح در افغانستان/ نتیجه سفر مسافران کابل به تهران چه شد؟

به گزارش خبرنگار سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، اجلاس گفت‌وگو‌های بین الافغانی با حضور نمایندگان دولت افغانستان، شخصیت‌های عالی جمهوریت و هیئت عالی سیاسی طالبان چهارشنبه شانزدهم تیرماه به میزبانی جمهوری اسلامی ایران و با سخنرانی وزیر امور خارجه در تهران برگزار شد.

سید رسول موسوی مدیر کل غرب آسیا وزارت خارجه پیش از این صبح چهارشنبه در صفحه توییتر خود با اعلام خبر سفر هیئت طالبان به تهران نوشت که ‏تهران میزبان همزمان چهار هیئت افغان؛ هیئت کمیسیون فرهنگی پارلمان افغانستان، هیئت عالیرتبه سیاسی طالبان، هیئت عالی‌رتبه سیاسی جمهوریت و هیئت عالی ناظر بر روند تثبیت هویت اتباع است.

«کریم خرم»، «ارشاد احمدی»، «محمدالله بتاش»، «ظاهر وحدت» و «سلام رحیمی» اعضای هیئت سیاسی بودند که به رهبری «یونس قانونی» برای حضور در این نشست، از کابل به تهران آمده بودند.

این خبر درحالی مطرح شد که چندین روز است که افغانستان تحولات مهمی را پشت سر گذاشته است و شهر‌ها همچنان بین نیرو‌های دولت و نیرو‌های طلبان دست به دست می‌شود. خبرنگار ما نیز مروری کوتاه بر این تحولات داشته است.

ایران به دنبال راهی برای رسیدن به صلح در افغانستان

محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در افتتاحیه این نشست با اشاره به شکست ایالات متحده آمریکا در افغانستان و حضور بیش از دو دهه در این کشور که موجب خرابی‌های بسیاری شده است، گفت که امروز مردم و رهبران سیاسی افغانستان باید برای آینده کشورشان تصمیمات دشوار اتخاذ کنند.

وزیر امور خارجه کشورمان با اشاره به نتایج نامطلوب ادامه منازعات در افغانستان، بازگشت به میز مذاکرات بین الافغانی و تعهد به راهکار‌های سیاسی را بهترین انتخاب از سوی رهبران و جریان‌های سیاسی افغانستان دانست و آمادگی جمهوری اسلامی ایران را برای کمک به روند گفت‌وگو‌ها میان جناح‌های موجود به منظور حل و فصل مناقشات و بحران‌های جاری در آن کشور اعلام کرد.

ظریف همچنین بر تعهد جمهوری اسلامی ایران جهت کمک به توسعه همه جانبه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی افغانستان پس از برقراری صلح تاکید کرد.

سید رسول موسوی، مدیر کل غرب آسیا وزارت امور خارجه ۱۷ تیر ماه در صفحه توییتر خود در این باره نوشت: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت خارجه همواره محل گفت‌وگو‌های بسیار مهم سیاسی بوده است و امروز شاهد گفت‌وگو‌های ‎بین الافغانی است. دومین روز گفت‌وگو‌های بین الافغانی در محل دفتر مطالعات وزارت خارجه شروع شد. در ادامه طرفین شرکت‌کننده در نشست بین‌الافغانی صلح که روز‌های چهارشنبه و پنجشنبه ۱۶ و ۱۷ تیرماه ۱۴۰۰ در تهران برگزار شد، بیانیه‌ای شامل ۶ بند صادر کردند. محور‌های شش‌گانه این بیانیه به شرح زیر است:

«۱- هیئت‌های طرفین، از مساعی و حسن نیت جمهوری اسلامی ایران در مورد تأمین صلح در افغانستان و مهمان‌نوازی‌های به عمل‌آمده ابراز امتنان می‌نمایند.

۲- هر دو طرف با درک مشترک از خطرات ناشی از ادامه جنگ و صدمه‌ای که از آن متوجه سلامت کشور افغانستان می‌شود به توافق رسیدند که جنگ، راه‌حل مسأله افغانستان نبوده و باید همه تلاش‌ها در جهت رسیدن به راه‌حل سیاسی و صلح‌آمیز جهت‌گیری شوند.

۳- گفت‌وگو‌ها در فضای صمیمانه صورت گرفت و همه مسائل به‌صورت مفصل و با صراحت مطرح گردید.

۴- هر دو طرف تصمیم گرفتند مواردی را که ضرورت به مشورت و توضیح بیشتر دارد مانند سازوکار گذار از جنگ به صلح دائمی، نظام اسلامی مورد توافق و نحوه دستیابی به آن، طی نشست بعدی که در نزدیک‌ترین فرصت ممکن برگزار خواهد شد، مورد بحث قرار داده و به نتیجه برسند.

۵- طرف‌ها، نشست تهران را فرصت و زمینه جدیدی برای تقویت راه‌حل سیاسی معضل افغانستان می‌دانند.

۶- هر دو طرف، حملات به خانه‌های مردم، ادارات، مساجد، بیمارستان‌هایی را که به قربانی‌شدن مردم می‌انجامد و نیز تخریب مؤسسات عمومی را به‌شدت تقبیح کرده و خواستار مجازات عاملان آن می‌شوند».

طالبان موضع خود را تغییر دادند؟

نیرو‌های طالبان به‌عنوان یک جنبش اسلامی مسلح پشتون که در اواخر دهه ۹۰ میلادی در نتیجه تحولات منطقه و افغانستان پدید آمده بودند و تا پیش از خروج نیرو‌های آمریکایی در محدوده جغرافیایی قریب به ۵۰ درصدی از خاک افغانستان محصور بودند، عرصه را برای یکه‌تازی خود مهیا دیدند و وارد کارزار رقابت‌های نظامی و جنگ ارگ و امارات شدند. اگرچه طالبان در کارنامه خود شهادت هزار نفر از شیعیان افغانستان، حمله به سفارت جمهوری اسلامی ایران در مزار شریف و شهادت چهار تن از دیپلمات‌های ایران در دهه ۷۰ شمسی را در کارنامه خود دارد، ولی با این حال واقعیت‌های میدانی امروز افغانستان نشان از آن دارد که طالبان نه تنها مبدل به تأثیرگذارترین کنشگر سیاسی و نظامی در معادلات میدانی شده است، بلکه بخش اعظمی از راه‌حل آتی کشور را نیز به سرنوشت خود گره زده است.

به نظر می‌رسد که به‌مرور زمان و از رهگذر حوادث سیاسی، نظامی و امنیتی مختلفی که پدیدار شده، صرفاً مواضع سیاسی و نه ایدئولوژیک جنبش اسلامی طالبان تغییرات پیدا و پنهانی را تجربه کرده است. در همین رابطه باید توجه داشت که از جمله انگاره‌های ایدئولوژیکی که کما فی سابق بُن مایه‌های فکری رهروان طالبان را متأثر کرده است و همچنان نیز بر آن تأکید و تمرکز دارند، مقوله استقرار خلافت اسلامی از رهگذر تشکیل امارات اسلامی است. آن‌ها در راستای نائل آمدن به تشکیل خلافت که برگرفته از تفکر اهل سنت است، معتقد هستند که پس از حذف گروه‌ها و احزاب متخاصم، اسلام باید به تنها دین حاکم در جامعه تبدیل شود و قوانین جاری کشور نیز باید بر اساس شریعت اسلام (از منظر ایدئولوژی سلفی) به رشته تحریر در آید.

مهرداد عله پور کارشناس مسائل بین الملل در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، درباره تحولات اخیر افغانستان، گفت که بررسی تحولات میدانی افغانستان متأثر از خروج نیروی نظامی تحت هدایت ایالات‌متحده آمریکاست، در حقیقت دولت کابل در گردابی از مشکلات امنیتی گرفتار شده است؛ ناتوانی دولت مرکزی در کنترل اوضاع نابسامانِ پدیدار شده، عینی‌ترین پیامدی است که عملاً منجر به آن شده تا افغانستان از رهگذر یک جنگ داخلی ویرانگر و دهشتناک، به ورطه فروپاشی کشانده شود.

عله پور ادامه داد: از جمله واقعیت‌های ژرفی که نمی‌توان در بررسی وقایع افغانستان از آن چشم‌پوشی کرد، پایگاه اجتماعیِ در حال رشد طالبان در میان آحاد ملت افغانستانی است. باید توجه داشت که طالبان به‌عنوان بخش مهمی از ساختار سیاسی و نظامی افغانستان، طی سالیان اخیر از رهگذر اتخاذ مواضع بیگانه ستیزانه خود توانسته است که بخش عمده‌ای از آحاد ستمدیده افغانستان را با خود همراه سازد و از این طریق مبادرت به کسب محبوبیت و متعاقباً بازیابی توان تحلیل رفته خود کرده است.

کارشناس مسائل بین الملل تصریح کرد: در شرایط کنونی نیز تصرف بدون کشتار در شهرها، ناتوانی دولت وقت در بازسازی کشور، فساد حکومتی گسترده در میان مقامات دولتی، تسلیم شدن نیرو‌های نظامی و یکسان عمل کردن پایگاه‌های قضایی طالبان بدون نگاه به مباحث قومیتی در کنار قومیتی عمل کردن دولت افغانستان از جمله عوامل عدیده‌ای هستند که به‌نوبۀ خود سبب شده‌اند تا با وجود پس‌زمینه‌های ذهنی منفی مردم از خاطرات دردآور سال‌های حکومت طالبان بر افغانستان، اقبال ملت افغان نسبت به طالبان روزبه‌روز فزونی یابد.

ایران چه نقشی می‌تواند در صلح افغانستان داشته باشد؟

عله پور کارشناس مسائل بین الملل معتقد است که نظر به خروج نیرو‌های تحت هدایت ایالات‌متحده از خاک افغانستان و با عنایت به این نکته ژرف که طی سالیان اخیر جنبش طالبان مواضع خود در قبال جمهوری اسلامی ایران را تا حدود زیادی تعدیل و در سه موضوع راهبردی همچون خروج نیرو‌های آمریکایی از افغانستان، تأکید بر حفظ حقوق شیعیان در افغانستان و موضوع صلح میان گروه‌های افغانستانی به مواضع اعلامی و اعمالی تهران نزدیک کرده است، می‌توان چنین گفت که قدرت‌یابی طالبان در افغانستان تحت شرایطی خاص نه تنها نمی‌تواند مشکل‌ساز باشد بلکه از چنان ظرفیت بالایی برخوردار است که می‌تواند با اتخاذ تدابیری خاص، روند‌ها و صحنه سیاسی و نظامی افغانستان در فضای پسا خروج ایالات‌متحده از این کشور را به نفع جمهوری اسلامی ایران رقم بزند.

عله پور درباره موضع مطلوب دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران می‌تواند در قبال تحولات افغانستان، توضیح داد: اگر سطوح مختلف تهدید را در نظر بگیریم، خطر بالفعل تداوم حضور نیرو‌های ائتلاف تحت هدایت ایالات‌متحده در صحنه افغانستان بسیار بیشتر و ژرف‌تر از «هراس و نگرانیِ» احتمالی از قدرت‌یابی طالبان برای جمهوری اسلامی ایران است. در واقع تهدیدات بالفعل حضور آمریکا در افغانستان شامل موارد عدیده‌ای همچون تداوم بی‌ثباتی در مرز‌های شرقی کشور، امکان وقوع حوادث تروریستی در داخل کشور و بسط نفوذ امنیتی رژیم صهیونیستی در کنار مرز‌های کشور است، که بسیار خطرناک‌تر از اقدامات احتمالی طالبان است.

وی افزود: در مقطع کنونی خروج نیرو‌های ناتو به رهبری آمریکا از افغانستان می‌تواند فضای مانور بیشتری را در افغانستان بحران‌زده در اختیار ایران قرار دهد؛ کشوری که با ایران مشترکات فرهنگی، مذهبی و تمدنی زیادی دارد. طالبان همه افغانستان نیست و فقط بخشی از این کشور بحران‌زده و راه‌حل آتی آن است. از این‌رو لازم است که دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران، ضمن در نظر داشتن واقعیت‌های میدانی افغانستان، راهبرد‌های مدون و معینی را به‌منظور مدیریت صحنه نبرد غیر آمریکاییِ افغانستان بر اساس انگاره‌های مصلح سازی همچون حفظ وحدت ملی و تمامیت ارضی، رعایت حقوق اقلیت‌ها و گفت‌وگوهای اصیل بین الافغانی با نقش‌آفرینی فعال جمهوری اسلامی ایران را ارائه کند.

نتیجه سفر هیئت افغانستانی به ایران

سید رسول موسوی که در مذاکرات بین الافغانی تهران حضور داشته در صفحه توییتر خود، نوشت:«معتقدم نشست بین الافغانی تهران نشست موفقی بود. سند این ادعای من اعلامیه نشست است. دو طرف به شدت حمله به مکاتب، شفاخانه‌ها ... و تاسیسات عامه را محکوم کردند (بند ۶) و نشست تهران را فرصت جدیدی برای تقویت راه حل سیاسی افغانستان دانستند (بند ۵)».

حسین امیرعبداللهیان  دستیار ویژه رئیس مجلس در امور بین‌الملل هم در مطلبی در صفحه توییتر خود نوشت: «گفت‌وگو‌های دو هیئت مهم ⁧‫افغانستان‬⁩ در تهران و تاکید آن‌ها بر نفی مداخله خارجی، نفی خشونت و جنگ و تمرکز بر راه حل سیاسی، صلح، ثبات و امنیت پایدار در سراسر افغانستان قابل تحسین است. جمهوری اسلامی ایران ثابت کرده که دوست، برادر و همسایه قابل اعتماد افغانستان است».

در پایان محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان روز چهارشنبه در توییتی نوشته بود که «میزبان نشستی مهم در زمانی حساس و با حضور هیئت‌های عالی‌رتبه افغانستانی بودم. امروز مردم افغانستان می‌توانند بدون مداخله و تحمیل خارجی برای آینده خود تصمیم بگیرند. ایران همراه با کشور‌های منطقه پشتیبان کوشش رهبران افغانستان در مسیر صلح، آرامش و پیشرفت برای همه مردم افغانستان است».

انتهای پیام/