افزایش مشارکت، تحزب‌گرایی و جلوگیری از پیروزی یک لیست در انتخابات مجلس با برگزاری انتخابات تناسبی

نمایندگان مجلس شورای اسلامی در نشست علنی روز یکشنبه (۷ خرداد ۱۴۰۲) در ادامه روند رسیدگی به موادی از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی با الحاق یک ماده به این طرح در مورد برگزاری انتخابات تناسبی برای نخستین بار در تهران موافقت کردند.

متن طرح «اصلاح نظام انتخابات تناسبی مجلس شورای اسلامی» به شرح زیر است: 

مقدمه: 

ایراد‌های جدی وارده به نظام انتخاباتی اکثریتی یک و یا چند شهرستانی، سال‌ها است که ذهن مجالس مختلف را بخود مشغول کرده است. اقدام مجلس در ادوار مختلف برای استقرار نظام انتخاباتی اکثریتی استانی و صدور مصوبه‌های مختلف و نیز رد این مصوبات توسط شورای نگهبان، نشان دهنده این است که نظام اکثریتی استانی هم، نظام مقبول و مناسبی برای جایگزینی نظام انتخاباتی فعلی نیست. ضمن اینکه انتخاب نظام تناسبی استانی رایج در بسیاری از کشور‌ها نیز به علت وجود حوزه‌های فرعی شهرستانی در کشور ما امکان پذیرش و اجرا ندارد. 

برای رها شدن از اشکالات متعدد نظام اکثریتی شهرستانی و استانی و استفاده از مزیت نظام تناسبی استانی با رعایت تعداد کرسی‌های حوزه‌های فرعی شهرستانی، طرحی تحت عنوان «نظام انتخاباتی تناسبی استانی_ شهرستانی (اصلی_فرعی)» تدوین شده، که متن آن به شرح زیر است: 

متن طرح: 

ماده واحده: یک ماده به عنوان ماده مکرر به شرح زیر به ماده واحده قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی اضافه می‌گردد. 

ماده واحده مکرر _ نظام انتخاباتی مجلس شورای اسلامی از نوع تناسبی استانی_ شهرستانی (اصلی _فرعی) است که نمایندگان هر حوزه فرعی بر اساس ترتیبات ذیل انتخاب می‌شوند: 

۱. هر نامزد می‌تواند به صورت مستقل و یا صرفا به عنوان عضو یک لیست در انتخابات شرکت کند. در صورت عضویت نامزد‌های غیرمستقل در بیش از یک لیست، آراء آن‌ها قرائت نخواهد شد. 

۲. هر رای دهنده در هر حوزه انتخابیه فرعی، می‌تواند با رعایت تعداد کرسی‌های آن حوزه و سایر حوزه‌های انتخابیه فرعی، به نامزد‌های مورد نظر خود در تمام و یا برخی از حوزه‌های فرعی رای دهد. 

۳. در برگ رای‌هایی که صرفاً نام لیست مورد نظر رای دهنده درج شده است، برای هر کدام از اعضای لیست یک رای منظور خواهد شد. در برگه‌هایی که همزمان نام یک لیست و نام برخی نامزد‌ها درج شده است، آراء رای دهنده صرفاً به حساب اعضای آن لیست منظور خواهد شد. 

۴. نامزد‌هایی می‌توانند در رقابت‌های انتخاباتی هر حوزه شرکت کنند که یا متولد آن حوزه انتخابیه باشند و یا ۵ سال سابقه اشتغال در آن حوزه انتخابیه را داشته باشند. (اشتغال صرفا بر مبنای لیست بیمه صندوق‌های بازنشستگی ملاک عمل قرار می‌گیرد)

۵. نامزد و یا نامزد‌هایی که حداقل پانزده (۱۵) درصد آرای صحیح ماخوذه از حوزه انتخابیه فرعی خود را کسب کرده باشند در رقابت‌های حوزه اصلی (استانی) برای انتخاب نماینده آن حوزه فرعی شرکت داده خواهند شد. در صورتی که هیچکدام از نامزد‌ها در این حوزه فرعی واجد این شرط نباشند، برای تعیین وزن نامزد‌ها و ورود آن‌ها به مرحله بعد این شرط نادیده گرفته می‌شود. 

۶. در صورتی که رای استانی یک و یا چند نامزد مستقل در هر حوزه انتخابیه فرعی بیشتر از نامزد‌های معرفی شده توسط لیست‌ها در آن حوزه فرعی باشد، آن فرد و یا افراد به عنوان نماینده آن حوزه فرعی انتخاب می‌شوند. 

۷. سهم نمایندگان مستقل از کل کرسی‌های حوزه استانی، حداکثر معادل سهم آن‌ها از کل آراء استان تعیین می‌شود. 

۸. کل کرسی‌های استان، پس از کسر کرسی‌های اشغال شده توسط نمایندگان مستقل، بین لیست‌ها تقسیم می‌شود.

۹. لیست‌هایی که سهم آراء آن‌ها از کل آراء استان (حوزه اصلی) کمتر از ۵ درصد باشد، لیست واجد شرایط در تعیین سهم منظور نشده و در تعیین سهم آراء لیست‌ها دخالت داده نمی‌شوند و با نامزد‌های آن‌ها شبیه نامزد‌های مستقل برخورد می‌شود. 

۱۰ سهم هر لیست استانی پس از کسر نمایندگان مستقل از کل کرسی‌های استان، از تقسیم سهم آراء آن لیست بر مجموع سهم آراء کل لیست‌های واجد شرابط در آن استان تعیین می‌شود. 

۱۱. در تقسیم کرسی‌ها بین لیست‌ها در حوزه‌های فرعی، ابتدا کرسی‌ها بین حوزه‌های چند نماینده‌ای (با اولویت حوزه‌های با تعداد کرسی کمتر یعنی ابتدا دو، سپس چهار کرسی و الی آخر) تقسیم شده. سپس کرسی‌های باقی مانده بین حوزه‌های تک نماینده‌ای تقسیم می‌شود. 

۱۲. سهم هر لیست در هر حوزه فرعی چند نماینده‌ای پس از کسر کرسی‌های اشغال شده توسط نمایندگان مستقل در آن حوزه از تقسیم سهم آراء لیست بر مجموع سهم آراء لیست‌ها در آن حوزه فرعی تعیین می‌شود. 

۱۳. همه نامزد‌ها بر اساس نسبت رای آن‌ها بر رای رقیب اولویت‌بندی شده و برای انتخاب شدن اولویت با افرادی است که این نسبت برای آن‌ها بیشتر باشد. افراد حاضر در هر لیست نیز بر اساس نسبت رای خود بر رقیب در حوزه‌های مختلف فرعی اولویت‌بندی می‌شوند. در انتخاب نمایندگان هر لیست و پر کردن سهمیه آن لیست در حوزه‌های فرعی تک نماینده‌ای، اولویت به نامزدی داده می‌شود که نسبت رای او بر رقیب از سایر حوزه‌های فرعی در آن لیست بیشتر باشد. 

۱۴. انتخابات تک مرحله‌ای است و لذا کلیه قوانین مرتبط با دور دوم انتخابات مجلس و مغایر با این ماده از جمله مواد.. لغو می‌گردد.

با انتخابات تناسبی موافقیم

هادی طحان نظیف سخنگوی شورای نگهبان در نشست خبری که در ۳ تیر برگزار شد درباره برگزاری انتخابات تناسبی مجلس شورای اسلامی در تهران گفت: ما در مرحله قبل بررسی طرح اصلاح قانون انتخابات، نسبت به اصل برگزاری انتخابات تناسبی ایرادی نداشتیم، اما ابهاماتی داشتیم که در رفت و آمد آن ابهام نیز برطرف شد.

وی افزود: ما اکنون دیگر ابهام و ایرادی درباره برگزاری انتخابات تناسبی در تهران نداریم و با آن موافق هستیم البته هیات عالی نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی انتخابات در مرحله قبل ایراداتی نسبت به این موضوع داشت، اما در این مرحله تاکنون نظری از این هیات دریافت نکرده‌ایم.

با اینکه شورای نگهبان با برگزاری انتخابات تناسبی موافق است، اما هیأت نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام به آن ایراداتی گرفته است.

محمدصالح جوکار رئیس کمیسیون امور داخلی کشور و شورا‌های مجلس شورای اسلامی در خصوص ایرادات هیأت نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام بر «طرح تناسبی شدن انتخابات» گفت: بیشتر روی این بحث که نمی‌شود الگوی نظام انتخاباتی که در تهران اجرا می‌کنیم متفاوت از کشور باشد مشکل دارند و روی این مورد ایراد گرفته‌اند که اسمش را تبعیض می‌گذارند یا می‌گویند دیگر شایسته‌گزینی محسوب نمی‌شود که لیستی که ۲۰ یا ۳۰ درصدش رأی آورده است تعداد آرایش کمتر از لیستی باشد که مثلا ۷۰ درصد رأی آورده این را هم اشکال گرفته‌اند.

رئیس کمیسیون شورا‌ها تاکید کرد: کمیسیون بر مصوبه اصرار کرد، به مجلس آمد و به شورای نگهبان برگشت، شورای نگهبان مجددا آن را به هیات عالی نظارت می‌فرستد اگر هیأت عالی بازهم آن را بازگرداند نهایتا دوباره آن را مجمع میفرستیم. الان شورای نگهبان تائید کرده و تنها هیأت عالی نظارت اشکال گرفته است.

انتخابات تناسبی از قانون اصلاح انتخابات جدا شود

علی حدادی عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شورا‌های مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان درباره انتخابات تناسبی گفت: در کمیسیون شورا‌ها نظر بر این بود که انتخابات تناسبی از قانون اصلاح انتخابات جدا شود و حذف آن در کمیسیون رای آورد. با توجه به اینکه هیات نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام به انتخابات تناسبی ایراد مبنایی گرفت ما آن را حذف کردیم که برای کل قانون مشکل ایجاد نشود، چون قانون بسیار مهمی است و کمیسیون به آن رای داد و مجلس بر آن اصرار دارد. 

نماینده مردم ساوجبلاغ، نظرآباد، طالقان و چهارباغ در مجلس بیان کرد: بخش مهم اصرار مجلس این است که قانون به مجمع تشخیص می‌رود و به نظر همان بحثی که برای قانون شفافیت قوای سه گانه ایجاد شد همان را هم برای این قانون مواجه می‌شویم و اگر مجمع به موقع اقدام نکند این قانون به انتخابات پیش رو نمی‌رسد. 

وی اظهار کرد: قانون انتخابات تناسبی باید از اصلاح قانون انتخابات جدا شود و به عنوان قانون جداگانه طرح موضوع شود و اینکه رای می‌آورد یا خیر بحثش جداست، چون یک ماده واحده است، اما در اصلاح قانون انتخابات همه قانون معطل می‌ماند تا به مجمع تشخیص برود.

حدادی تصریح کرد: بحث انتخابات تناسبی بر این است که اگر فردی به صورت انفرادی آمد و رای بیشتری آورد از دیگران جدا می‌شود و بر اساس فهرست‌ها به تناسب فهرست‌هایی که رای آوردند درصدبندی می‌شوند و بر اساس درصد به مجلس وارد می‌شوند. مثلا اگر بیست درصد یا سی درصد فهرست‌ها و احزاب رای آوردند وارد مجلس می‌شوند، اما در قانون فعلی اکثریت به این است که یک لیست با یک تفکر می‌آید که الان این بحث جداست.

وی ادامه داد: کسی که به صورت انفرادی آمده و رایش از فهرست‌ها بیشتر شده هم وارد مجلس می‌شود، چون اول رای انفرادی‌ها بررسی می‌شود و آن‌هایی که رای بالایی دارند به تناسب درصد برنده انتخابات می‌شوند، اما ایرادی که وجود دارد در فهرست‌هاست، چون ممکن است رای شما نسبت به فهرستی دیگر بیشتر باشد و برای ورود شما مشکل ایجاد شود و برای کسی که آن درصد را آورده یک مقدار بحث عدالت مطرح می‌شود.

عضو کمیسیون شورا‌ها گفت: قانون فعلی بر اساس اکثریت است و نگاه می‌کنند اگر شما بیست درصد رای آوردی بر اساس افرادی که تعداد رایشان بیشتر بود وارد مجلس می‌شوند، اما در قانون تناسبی فهرست‌ها درصدبندی می‌شوند و بر اساس درصد وارد مجلس می‌شوند و دیگر یک فهرست برنده انتخابات نمی‌شود و چند فهرست ممکن است بر اساس رایی که آوردند وارد مجلس شوند.

حدادی در پایان گفت: انتخابات تناسبی به مشارکت و احزاب کمک می‌کند و باعث می‌شود مشارکت احزاب در انتخابات افزایش یابد.

جلوگیری از سی بر صفر شدن انتخابات مجلس در تهران

درواقع انتخابات تناسبی می‌تواند جلوی ورود نامزد‌های بی نام و نشانی که در لیست افراد معروف حضور دارند را بگیرد چرا که در انتخابات بسیاری از نامزد‌های بی نام و نشان به لیست چهره‌های معروف می‌روند و از آنجایی که معمولا در انتخابات مجلس به صورت لیستی رای داده می‌شود این افراد مترصد حضور در مجلس می‌شوند، اما اگر این افراد به صورت انفرادی اقدام کنند شانسی برای حضور در مجلس ندارند همچنین نامزدهای بی نام و نشان که تعداد آرای کمتری در لیست خود نسبت به نامزدهای سرشناس دارند و از لحاظ تعداد آرا در پایین لیست قرار می‌گیرند در صورتی که لیستشان رای خوبی هم آورده باشد از ورود به مجلس بازمی‌مانند و کاندیداهای حاضر در لیست‌های دیگر که رای بالایی دارند به مجلس می‌روند که این امر می‌تواند به ورود نمایندگان زبده و کاربلد به مجلس کمک کند.

انتخابات تناسبی می‌تواند از پیروزی یک لیست در یک شهر جلوگیری کند و دیگر شاهد این قضیه نخواهیم بود که مثلا در تهران یک لیست با نتیجه سی بر صفر برنده انتخابات شود و لیست‌های دیگر از حزب‌های مختلف هیچ نماینده‌ای در مجلس شورای اسلامی نداشته باشند.

گزارش: محمد امیرحسینی