دونتسک؛ شریک جدید ایران در آن سوی دریای سیاه

دو روز پیش بود که جمهوری فدراتیو روسیه به رغم تحریم‌های اقتصادی غرب علیه این کشور، نشست اقتصادی سن پترزبورگ (SPIEF) را در شهری به همین نام در روسیه برگزار کردند که ماحصل آن بنا به آن‌چه برگزارکنندگان آن عنوان کردند، امضای توافقنامه‌هایی به ارزش قابل توجه نزدیک به ۱۰۰ میلیارد دلار بود.

خبرگزاری اسپوتنیک روسیه به نقل از سخنرانی ویدئوکنفرانسی ولادیمیر رئیس جمهوری روسیه در این نشست گزارش داد که باوجود تلاش منتفعان از جهان تک قطبی برای حفظ آن به هر قیمتی، باید گفت جهان قطبی به پایان رسیده که رسانه‌های روسیه، مخاطب اصلی اظهارات آقای پوتین درباره پایان یافتن جهان تک قطبی را آمریکا ارزیابی کردند.

اما بنا به گزارش این خبرگزاری روس، در حاشیه این نشست اقتصادی و ذیل یکی از همین توافقنامه‌ها، توافقنامه تجاری و اقتصادی میان اتاق‌های بازرگانی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری دونتسک منعقد شد.

تصویری از نمایندگان ایران و جمهوری دونتسک در نشست اقتصادی سن پترزبورگ

بر اساس این قرارداد جمهوری دونتسک که حالا شریک تجاری کشورمان شده، مواردی همچون نورد فلز، چدن، کود‌های معدنی، محصولات فولادی، محصولات شرکت‌های مهندسی زغال سنگ را به ایران صادر خواهد کرد و در مقابل ایران نیز، مصالح ساختمانی و میوه و سبزی به دونتسک صادر می‌کند.

 رئیس جمهوری خلق دونتسک در واکنش به این قرارداد با بیان اینکه توافقنامه‌ای که امضا که به توسعه روابط تجاری و اقتصادی بین جمهوری ما و جمهوری اسلامی ایران کمک می‌کند، گفته که جمهوری خلق دونتسک امروز یک شریک جدید دارد و حتی با وجود موانع، روابط اقتصادی بین المللی ما در حال گسترش است.

به گفته دنیس پوشیلین، برای جمهوری دونتسک مهم است که در چارچوب توافق، برای کمک به بازسازی زیرساخت‌ها و تضمین تامین مواد غذایی، کاری انجام شود.

گفتنی است؛ مناطق خودمختاری مثل لوهانسک و دونتسک بر اساس منشور سازمان ملل همچون مناطق خودمختاری مثل اقلیم کردستان شمال عراق توانایی انعقاد قرارداد‌هایی به صورت جداگانه از دولت مرکزی را با سایر نقاط دنیا دارند و انعقاد این قرارداد‌ها امری رایج در دنیاست.

مناطق روس تبار دونتسک و لوهانسک در شرق اوکراین

 مهدی خورسند، کارشناس مسائل اورآسیا در این باره می‌گوید «این فرض درست نیست که ما فکر کنیم، چون در شرق اوکراین جنگ شده و روسیه در حال حاضر درپی استقلال این مناطق هست پس ما به دنباله این کشور با دونتسک روابط تجاری برقرار کردیم چراکه کشورمان هم اکنون نیز با یکی از مناطق خودمختار جهان یعنی اقلیم کردستان نیز دارای روابط تجاری است.»

اما عقد این قرارداد با راه اندازی کریدور شمال-جنوب نیز همزمان شد که دو کشور ایران و روسیه سال‌ها منتظر انجام آن بودند؛ با راه اندازی این مسیر استراتژیک و ارسال اولین محموله ترانزیتی چندوجهی روسیه از طریق ایران به هند، روسیه و کشور‌های اروپایی از طریق ایران به آب‌های آزاد جنوبی خلیج فارس و دریای مکران، کشور هند و کشور‌های جنوب آسیا متصل می‌شوند.

این کار شناس مسائل اورآسیا معتقد است که همزمانی عقد این دست قرارداد‌ها و راه اندازی کریدور شمال - جنوب یک پروژه مشترک میان ایران و روسیه است که درحال اجرا و رو به جلوست و خبر‌هایی نظیر واگذاری صدهزار هکتار زمین از سوی روسیه به ایران برای کشت فراسرزمینی یا دستور آقای پوتین مبنی بر تسریع در مشارکت روسیه در تکمیل را آهن رشت به آستارانیز از این جنس پروژه‌های مشترک است و ما باید بپذیریم که روس‌ها در یک حصر جغرافیایی هستند که در این میان  ایران تنها مسیر روسیه برای دسترسی به آب‌های گرم (که آرزوی دیرینه روس هاست بوده) است و در مقابل نیز ایران که همیشه رویای تبدیل شدن به مرکز ترانزیت و حمل و نقل دنیا را داشته نیز مترصد است تا از این فرصت استفاده کند.

۷۵ درصد مردم استان دونتسک به زبان روسی صحبت می‌کنند و تنها ۲۴ درصد به زبان اوکراینی حرف می‌زنند

مناطقی که در واقع تا سالیان پیش محل درگیری‌های دو کشور روسیه و اوکراین بود و حالا پس از شروع عملیات نظامی روسیه در خاک اوکراین و استقرار نیرو‌های نظامی روسیه در این منطقه و جمهوری همسایه اش یعنی لوهانسک کمی رنگ آرامش به خود گرفته است.

منطقه دونباس در شرق اوکراین از بخش‌های شمالی و مرکزی استان دونتسک، بخش جنوبی استان لوهانسک و منتهای شرقی استان دنیپروپتروفسک تشکیل می‌شود که در واقع استان دونتسک پایتخت غیررسمی آن به شمار می‌رود.

حدود ۵۷ درصد از مردم استان دونتسک از نژاد اوکراینی و ۳۸ درصد روس‌تبار و حدود پنج درصد از سایر نژاد‌ها هستند، اما به لحاظ زبانی که در آن صحبت می‌شود، حدود ۷۵ درصد مردم استان دونتسک به زبان روسی صحبت می‌کنند و تنها ۲۴ درصد به زبان اوکراینی حرف می‌زنند.

پس از انقلاب سال ۲۰۱۴ اوکراین مناطقی از این کشور از جمله کریمه و دونتسک اقدام به استقلال کردند

 غلبه سخنوران زبان روسی در این منطقه نهایتا باعث شد تا در ادامه تحولات اوکراین در سال ۲۰۱۴ (انقلاب کرامت یا همان اعتراضات مردمی به  عدم امضای توافقنامه همکاری و تجارت آزاد دولت این کشور با اتحادیه اروپا) و پس از رای مردم شبه جزیره کریمه به جدا شدن خود از اوکراین، روز یکشنبه ۱۱ ماه مه سال ۲۰۱۴ استان دونتسک هم‌زمان با استان لوهانسک شاهد برگزاری یک همه‌پرسی به منظور استقلال از کی‌یف بود تا در این همه‌پرسی بیش از ۸۹ درصد رای‌دهندگان به خودمختاری استان دونتسک رای دهند و به دنبال تغییر حکومت در اوکراین به طور یکجانبه از کی یف اعلام استقلال کنند.

مناطق دونباس و منطقه کریمه (که با برگزاری یک همه‌پرسی قانونی در ۱۶ مارس ۲۰۱۴ و با آرای اکثریت شرکت کنندگان، به روسیه پیوست) تا زمان حکومت نیکیتا خروشچف در شوروی جزئی از جمهوری فدراسیون روسیه شوروی بود که در زمان خروشچف این دو منطقه به جمهوری اوکراین شوروی اعطا می‌شود.

 رئیس جمهور روسیه نیز با یادآوری این موضوع در این باره گفته ما به درخواست مردم دونتسک و لوهانسک برای استقلال از اوکراین در این مناطق حضور داریم و حضورمان قانونی و براساس منشور سازمان ملل است.

درواقع روس‌ها معتقدند این مناطق اسلاو نشین بوده و مردم آن از تبار روس هستند و اوکراین درحال نسل‌کشی جمعیت این مناطق است

ولادیمیر پوتین پیش‌تر در سال ۲۰۰۸ نیز پس از به رسمیت شناختن استقلال جمهوری‌های خودخوانده آبخازیا و اوستیای جنوبی از گرجستان، با سران این مناطق قرارداد دوستی و همکاری‌های اقتصادی امضا و روابط دیپلماتیک برقرار کرد و به دنبال آن در این مناطق پایگاه‌های نظامی برای دفاع دربرابر تهدید خارجی تاسیس و نیروی نظامی مستقر کرد.

مناطق دونتسک و لوهانسک تاکنون از سوی روسیه، جمهوری چچن، کوبا، ونزوئلا، صربستان و شورای انصارالله یمن به رسمیت شناخته شده و سوریه نیز به دستور بشار اسد رئیس جمهور خود در حال شناسایی برای به رسمیت شناختن این جمهوری‌ها و به دنبال آن برقراری روابط اقتصادی است.

طبق مفاد قرارداد مینسک ۲ که در پسا جنگ اول روسیه و اوکراین منعقد شد و به تایید شورای امنیت سازمان ملل هم رسیده، روس‌ها در قبال اوکراینی‌ها متعهد شدند تا به تمامیت ارضی اوکراین خدشه‌ای وارد نشود و در مقابل نیز اوکراین متعهد شده بود که نیاز‌های دو جمهوری خودمختار لوهانسک و دونتسک را تامین کند که البته این نیاز‌ها برآورده نشود تا به یکی از بهانه‌های اصلی و قانونی روس‌ها برای حمله به اوکراین تبدیل شود.

 توافق مینسک ۲ تحت نظر روسای جمهور اوکراین و روسیه و با کمک همتایان آلمانی و فرانسوی در تاریخ ۱۱ فوریه ۲۰۱۵ امضا شد

در حاضر در این مناطق، صنایع سنگینی بسیاری همچون معادن زغال‌سنگ و متالورژی مستقر بوده و گرچه استخراج سالانه زغال‌سنگ از دهه ۱۹۷۰ کاهش یافته؛ دونباس با داشتن ۶۰ میلیارد تن زغال‌سنگ تا پیش از شروع جنگ جدید روسیه و اوکراین به عنوان یکی از بزرگ‌ترین معادن زغال‌سنگ اوکراین به‌شمار می‌رفت.

جمهوری هایی کوچک اما تاثیر گذار در عرصه منطقه‌ای و جهانی که دست کم از جمهوری های سابق شوروی مثل قزاقستان، ترکمنستان و تاجیکستان ندارند و به دلیل موقعیت ژئوپولتیکی که دارند و به نوبه خود می‌توانند نقش تعیین کننده‌ای در روابط بین ایران و همسایه شمالی آن یعنی روسیه داشته باشند.